5 نکته اساسی در تربیت و پرورش سگ گارد یا محافظ و سایر الزامات آن

پرورش و تربیت هر نوع سگ نیازهای تخصصی خود را دارد. حتی پرورش و تربیت سگ خانگی که جهت یک کاربرد تخصصی آموزش نمی بیند نیز باید اصولی باشد تا هم نگهداری آن برای صاحب خود سگ و خانواده اش راحت باشد و هم برای همسایگان و سایر اعضای جامعه مشکل ساز نشود. با توجه به اینکه حتی تربیت اصولی یک سگ خانگی دارای اصول و الزاماتی است، پس پرورش و تربیت سگ ها برای کاربری های ویژه، فعالیتی کاملاً تخصصی و حساس است.

اگر فردی نیاز به محافظت شخصی در همه زمان ها داشته باشد و شرایط خاصی از نظر موارد امنیتی در مورد آن فرد صدق کند، نیازمند سگ گاردی است که به صورت تخصصی آموزش دیده باشد. در کتاب های مرجع آموزش سگ های گارد مانند کتاب آموزش سگ گارد به روش کوهلر، کتاب آموزش سگ گارد (نویسنده: رونالد ویلیام) و سایر کتاب های مرجع در این زمینه و به خصوص کتاب راهنمای میدانی ارتش ایالات متحده آمریکا کد(FM-740) ، و کتاب راهنمای اصلی آموزش سگ های کاری در حوزه نظامی و پورتکل بسیارمعتبر آموزش سگ های پلیس یا اصطلاحا پورتکل k9 که جزو بهترین مراجع راهنمای تربیت سگ های گارد هستند تعریف یک سگ گارد عموماً به شکل زیر است.

یک سگ گارد، سگی است که به جز صاحب اصلی خود با هیچ فرد دیگری رابطه دوستانه نداشته باشد. این موضوع به طور ویژه در مورد سگ های میدان نبرد و سگ های محافظ پلیس (به عنوان دو گروه از تخصصی ترین سگ های محافظ) و البته در مورد سگ هایی که از یک فضای کاملاً شخصی نگهداری می کنند، صادق است؛ بنابراین، یک سگ گارد تخصصی، توسط تنها یک فرد نگهداری، تغذیه، آموزش و تمرین داده می شود و هرگز توسط فرد دیگری مورد محبت، رفاقت و لمس قرار نمی گیرد.

آیا این موضوع برای یک سگ خانگی که با خانواده در ارتباط مستقیم است مناسب است؟ امروزه هدف اکثر افراد از داشتن سگ در فضای زندگی خود، وقت گذراندن و تفریح با سایر اعضای خانواده است و تضمینی بر تنها ماندن دائمی سگ با صاحبش وجود ندارد. به خصوص در محیط شهری، سگ باید توانایی های روابط اجتماعی بالایی را فراگیرد تا برای خودش و صاحب یا صاحبانش مشکل ساز نشود. اگر به طور هم زمان، هدف از داشتن یک سگ، داشتن یک سگ محافظ شخصی خوب در کنار یک حیوان خانگی دارای روابط اجتماعی خوب باشد، کار آموزش آن سگ بسیار حساس و تخصصی می شود و پیچیدگی های خاص خود را در بر دارد. زیرا یک سگ صرفاً محافظ یا گارد برای این کاربری مناسب نیست.

بنابراین، امروزه و در بیشتر مواقع هدف از تربیت یک سگ محافظ، تربیت سگی با تربیت اجتماعی خوب در کنار اعتماد به نفس بالا است که تهاجمی صرف نباشد اما تمام حرکات صاحب خود را بادقت زیر نظر داشته باشد و به موقع واکنش مناسب را نشان دهد. امروزه در منابع مختلف از این نوع سگ ها با لفظ آلمانی شوتژوند یا شوتزهوند نیز یاد می شود که همان سگ چندکاربرده کاری (خصوصاً برای پلیس) بوده است و تحت قوانینی با اصطلاح مخفف IGP یا ترجمه عبارت آلمانی "مقررات بین المللی آزمون سگ های کاری" که ابتدا در کشور آلمان ایجاد شده، مورد آموزش و تربیت قرار می گرفته است. امروزه گروه بزرگی از این سگ ها تحت سیستم های آموزشی جدید طوری آموزش می بینند که علاوه بر اینکه با اعضای خانواده صاحب خود صمیمی باشند و خطری از طرف آنها متوجه افراد نزدیک به صاحبشان نشود، سگ های نگهبان خوبی هم باشند.

به همین دلیل است که سگ های نگهبان دارای قابلیت نگهداری در کنار خانواده یا شوتژوندهای دارای قابلیت سگ خانگی را معمولاً از قدیم از نژادهایی مانند ژرمن شپرد، باکسر، دابرمن، بلژین مالینوس (مالینوس بلژیکی) یا روتوایلر و سایر نژادهای دارای خاصیت چند کاربردی انتخاب می نمودند که اکنون نژادهای دیگری نیز که دارای این خواص هستند، به این لیست افزوده شده اند. در واقع یک سگ خوب برای این کاربرد چندوجهی باید دارای ویژگی هایی مانند ردیابی و حفاظت، جستجو و تشخیص بوی قوی در کنار شجاعت و هوش و آموزش پذیری بالا، توان برقراری ارتباط قوی با آموزش‌دهنده، پشتکار بالا در کنار غریزه محافظت بالا را داشته باشد.

همان طور که مشاهده می شود، انتخاب یک سگ مناسب از نظر نژاد و سن مناسب برای شروع آموزش و خود فرایند آموزش که هم زمان هم سگ گارد و هم سگ خانوادگی خوبی باشد، یک کار تخصصی است که نیازمند کسب مشاوره کافی و یا سپردن آموزش به فرد مجرب و متخصص در این حوزه است.

با رعایت این پیش شرط، اصول اساسی تربیت سگ گارد که بدون در نظر گرفتن آنها اصولاً آوردن سگ به محیط خانه و اجتماع یک کار نادرست و به دور از مسئولیت پذیری اجتماعی است، شامل موارد زیر می شود:

آموزش اطاعت از دستورات

بدیهی است که اولین اصل آموزش یک سگ گارد و خانگی توأم که سختی های خاص خود را دارد، آموزش اطاعت پذیری محض و بدون معطلی از فرامین صاحب خود است. این کار از فرمان های اولیه مانند نشستن، درازکشیدن و بازگشت بدون معطلی در موقع فراخوانده شدن تا واق واق کردن یا قطع آن به شکل فوری، با دستور صاحب خود را در بر می گیرد و مواردی مانند اجتناب از جویدن یا گاز زدن اشیا، و سایر موجودات زنده بدون اجازه صاحب خود را نیز شامل می شود

یکی از معضلاتی که می تواند بسیار برای خود فرد و خانواده و همسایگان آزاردهنده باشد و این اصل آموزشی رفع آن را در دستور کار قرار می دهد، عدم کنترل بر اصوات تولید شده توسط سگ ها است. اگر سگی که انتخاب شده است، در اطاعت از دستورات یک رویه مداوم را در پیش نگیرد یا آموزش پذیری مناسب را از خود نشان ندهد، سگ مناسبی برای کاربری سگ گارد نخواهد بود. اصولاً باید برای تربیت هر حیوانی استانداردهایی غیر قابل تخطی تعیین شود. اصولاً یک رفتار یا قابل قبول است یا قابل قبول نیست و حد وسط ندارد. اگر استانداردها حالت دوگانه پیدا کنند، کار بسیار سخت می شود. اگر جویدن جوراب یا لباس ها یا جویدن وسایل شخصی صاحب سگ توسط آن سگ، از طرف صاحب آن در موقعی که خوشحال و سرحال است، ممنوع نشود، نمی توان انتظار عدم تکرار این رفتار ناپسند را در مواقع دیگر داشت. به بیانی دیگر، استانداردها جهت ایجاد اطاعت پذیری حداکثری باید حالت صفر یا یک و یا سیاه یا سفید داشته باشند.

برخی از منابع عنوان نموده اند که برخلاف انسان که با توانایی انتخاب و بر اساس انتخاب های خود از بین گزینه ها پخته شده و رشد می کند، سگ ها و به خصوص سگ های آموزش گیرنده برای یک کاربری تخصصی خاص مانند سگ گارد، بر اساس رویه مشخص و ساختارمندی رشد می کنند و به بلوغ رفتاری و پختگی در تخصص موردنظر می رسند. این اصل اساسی برای آزار سگ ها ایجاد نشده است. بلکه با ایجاد قوانین، مرزها و الگوهای رفتاری برای سگ ها، سعی می شود که آنها از حس غریزی دنبال کردن دستورات محروم نشده و دچار استرس ناشی از دوگانگی و چندگانگی و عواقب ناشی از آن نشوند. توان انتخاب در سگ ها در حدی که باعث سردرگمی آنها در وظایف حیاتی آن ها نشود و آن ها در واکنش آنی به مواردی که باید فوراً پاسخ داده شوند، دچار کندی و اشتباه نشوند، می تواند قابل قبول باشد که همچنان در یک سگ گارد، با توجه به ذات وظایف آن، یک ریسک محسوب می شود.
آموزش اجتماعی بودن و رفتار صحیح اجتماعی به سگ

فایده اساسی آموزش رفتار اجتماعی در سگ ها، جلوگیری از ترس بی مورد و واکنش ناشی از آن در برخورد با محیط اطراف است. مثلاً در مواجهه با یک جسم ناشناخته باید به سگ اجازه داد که تحت مراقبت صاحب یا آموزش دهنده و در حالی که به وسیله وسایل مقیدکننده مانند قلاده قابل کنترل است به آن جسم نزدیک شده و آن را بررسی کند. البته باید مراقب احتمال خسارت به اشیا نیز بود. همچنین در مرحله آموزش روابط عمومی و اجتماعی است که سگ توان تشخیص افراد و موقعیت های عادی را پیدا نموده و بدون از دست دادن حس حفاظت نسبت به صاحب خود، از برخورد تهدیدآمیز با هر انسان یا حیوان یا موقعیتی که با آن مواجه می شود، اجتناب می کند.

البته هر سگی این توان را کسب نمی کند و هر سگی مناسب برای آموزش در این زمینه نیست که به مؤلفه های مختلف از جمله نژاد و شرایط تجربه شده قبل از شروع آموزش باز می گردد. به عنوان مثال، این موضوع یکی از اصول رفتاری سگ ها است که بر اساس پیامدهای رفتار خود و در زمانی که انسان در حال آموزش آن ها نیست (بر اساس تجارب شخصی) در حال یادگیری هستند. پس اگر عملی دارای نتیجه خوشایندی باشد به تکرار و عادت تبدیل می شود و اگر نتیجه ناخوشایند باشد منجر به اجتناب و مقاومت در برابر تکرار می شود.

این گونه است که گاهی دیده می شود که سگ بدون دلیل خاصی و به دلیل تجربه ای که از دیدگان صاحب یا آموزش دهنده دور مانده است، در برابر آموزش و به خصوص در روابط اجتماعی از خود انعطاف ناپذیری نشان می دهد. بر همین اساس است که توصیه اکید شده، نظم و ساختارمندی در آموزش حفظ شود و تعداد تجربیاتی که دور از چشم صاحب یا آموزش دهنده برای سگ پیش می آید، تا آنجا که می شود، محدود شود.
آموزش صدا ایجاد نمودن فقط با دستور صاحب یا آموزش دهنده

این اصل آموزشی از این جهت بسیار مهم است که عدم آموزش درست آن، امروزه بسیار از طرف اطرافیان و همسایگان سگ های به خوبی آموزش ندیده مورد شکایت قرار می گیرد. حتی این معضل بر روی دیدگاه جامعه در مورد بقیه سگ ها نیز تأثیر منفی گذاشته است. یک اصل اساسی در موفقیت آموزش سگ ها و به خصوص سگ گارد که باید به دقیق ترین شکل ممکن از توان ایجاد سروصدا استفاده کند، اصل "مجانی نبودن هیچ چیز و به خصوص هیچ جایزه ای" در زندگی است.

دادن جوایز بی دلیل و مجانی به سگ هیچ فایده ای در تقویت حس مسئولیت پذیری و حس شعف ناشی از موفقیت در اجرای فرامین نداشته و حتی می تواند به عادات بدرفتاری و تهدید سلامت و تناسب اندام سگ ها در مورد جوایز خوراکی (اصطلاحاً خوراک های تشویقی) منجر شود.

از تشویقی ها در آموزش ها و به خصوص آموزش واق واق کردن در موقع درست می توان استفاده نمود. همچنین، می توان از کلمات خاصی جهت دستور به واق واق کردن یا توقف آن استفاده نمود. می توان برای سگ گارد کلمه ای را تعریف نمود که با شنیدن آن به دفاع برخیزد و کلمه ای دیگر تعیین نمود که با شنیدن آن فقط جهت هشدار اولیه واق واق کند. گرچه ممکن است باز هم با وجود آموزش ها، واق واق کردن به طور طبیعی از طرف سگ رخ دهد. اما قطع فوری سروصدا با دستور صاحب یا آموزش دهنده یک اصل اساسی است. ممکن است که گاهی لازم باشد در موقع عدم توقف واق واق کردن بعد از یکی دو بار تکرار با وجود دستور بر توقف آن، دستور به نشستن و یا درازکشیدن صادر نمود تا صدا را متوقف کند. زیرا، ادامه دادن به واق واق کردن در حالت درازکشیده و خوابیده معمولاً برای سگ ها سخت است.

مرحله نهایی و بهترین حالت در آموزش به سگ ها رسیدن به حالت اصطلاحاً خاموش/روشن است. به طوری که وقتی فرد غریبه ای به دم در منزل آمد سگ بدون پرخاش اضافی برای هشدار حضور خود در محل پارس کند و با یکبار گفتن کلمه ی آموزش داده شده مانند "متشکرم یا "بس است" به شکل آرام و عادی و یا ترک محل توسط فرد غریبه، واق واق کردن را خاتمه دهد.

باید در مورد تنها گذاشتن سگ و شرایطی که باعث استرس و واق واق کردن نابجا می شود، با مشورت با آموزش دهنده مجرب و متخصص، راهکارهای لازمه اندیشیده شود تا موجب آزار و اذیت دیگران نشود. اگر سگی تولید سروصدای اضافی دارد، تدابیری مثل در اختیار قرار دادن عروسک های جویدنی برای مشغول نمودن و جلوگیری از واق واق کردن نابجا یا سایر تدابیر بنا به تشخیص آموزش دهنده متخصص قابل استفاده هستند.

بسیاری از افراد به طور ناخواسته به سگ خود یاد می دهند که برای جلب توجه سروصدا تولید کنند که به خصوص در مورد سگ های کم سن و سال و یا کوچک از نظر جثه این خطا رایج است. اما صرف نظر از جثه سگ، یک ناله کوچک برای جلب توجه، در صورت در پیش گرفتن رفتار نادرست با سگ، می تواند به سروصداها و ناله های گوش خراش برای جلب توجه در همان لحظه ای که سگ خواستار آن است، تبدیل شود. یک راهکار برای رفع این مورد، عدم توجه به هر صدای تولید شده توسط سگ، به خصوص توجه همراه با پاداش یا رفتار محبت آمیز است. گرچه ممکن است فوراً منجر به نتیجه نشود اما اغلب سگ ها آن را متوجه می شوند و به مرور این روش جلب توجه را متوقف می کنند. البته نحوه اجرای درست آن، ریزه کاری های خاص خود را دارد که در صورت نتیجه ندادن این روش می توان بر انجام درست آنها تمرکز نمود یا در مورد روش های جایگزین دیگر با مشاور متخصص و مجرب تربیت سگ ها مشورت نمود.

البته سگی که به هر دلیلی (به جز مشکل موقتی در سرحال و فرز بودن) از دستور برای پارس کردن برای غریبه ها اطاعت نکند نیز سگ مناسبی به عنوان سگ محافظ یا سگ گارد نیست.

در نهایت باید دقت نمود که گرچه واکنش سگ ها به برخی آموزش ها به دلیل حساسیت آن آموزش ها برای جان و سلامت خود سگ و صاحب او الزامی است. اما سگ ها ربات نیستند و موجود زنده هستند و در سطح انتظار از آموزش این موضوع را نیز در نظر داشت. گاهی در حدی که مخل آسایش دیگران نشود، باید با سگ خود مدارا نمود، ولی این مرز مدارا با اخذ مشورت از آموزش دهنده مجرب و متخصص و با توجه به قوانین و عرف حاکم بر جامعه مشخص می شود.
آموزش زمان و نحوه دفاع سگ از صاحب خود

آموزش زمان و نحوه دفاع از صاحب خود به سگ ها، نیازمند یک فرد آموزش دیده و مجهز به لباس و وسایل لازمه جهت این کار است و ابداً نباید آن را بدون اتخاذ تدابیر مذکور انجام داد. زیرا می تواند خطر بالایی برای جان و سلامت فرد ایفاکننده نقش فرد مشکوک را به دنبال داشته باشد. این فرد در یک محیط مشابه با محیط عادی مانند فضای شبیه به کنار گذر یا خیابان به سگ یا فرد مورد محافظت سگ در نزدیکی یا فواصل قابل دیدن و واکنش سریع نشان دادن توسط سگ نزدیک شده و حالت تهدید به خود می گیرد. البته گاهی نیاز به واکنش فیزیکی سگ نیست و تنها با واق واق کردن سگ به حالت هشدار، فرد حالت ترس و فرار به خود می گیرد تا هم سگ آموزش لازمه را فراگیرد و هم اعتماد به نفس لازم را برای برخورد با شرایط مشابه پیدا کند. اگر سگی خود را از افراد غریبه مخفی کند یا از آن ها ترس نشان دهد، سگ مناسبی به عنوان سگ گارد نیست.

البته اگر مقصود از آموزش، یاددادن دقیق تر واکنش بر اساس موقعیت نیازمند هشدار صرف، حائل شدن بین خود و صاحب خود یا موقعیت نیازمند واکنش فیزیکی باشد، با توجه به توان یادگیری تشخیص داده شده در سگ، می توان از آموزش دهنده مجرب جهت آموزش دقیق تر سگ گارد خود درخواست نمود.

همچنین، دقت شود که نحوه و زمان درست استفاده از وسایل مقیدکننده و به خصوص قلاده را نباید در آموزش سگ های گارد فراموش نمود. صاحب سگ در مورد همراه داشتن و استفاده از قلاده جهت عدم اعمال تهدید و آسیب نابجا به دیگران، باید آموزش لازمه را ببیند. این آموزش ها با توجه به شرایطی که پیش بینی می شود پیش آید و قوانین موجود در مورد نحوه استفاده از سگ در محیط عمومی و عواقب حقوقی عدم رعایت آن ها، کسب می شود. صرفاً اکتفا به آموزش های اخذ شده توسط سگ، بدون داشتن وسایل مقیدکننده، به خصوص در مورد سگ گارد کافی نیست.

در نهایت با توجه به جثه، نژاد، کاربری سگ، سلامتی و راحتی خود سگ و صاحب آن در استفاده از قلاده، با اخذ مشورت از مشاور مجرب و پت شاپ های معتبر، نسبت به انتخاب وسایل مقیدسازی و به خصوص قلاده استاندارد و مناسب برای سگ اقدام شود. این موضوع می تواند تأثیر خود را به وضوح در محدود نمودن حرکات ناخواسته احتمالی و کنترل واکنش سگ به تهدید یا عقب نشینی آن در موقع لزوم، به خصوص در مورد سگ های تازه کار، نشان دهد.

با وجود همه مواردی که در مورد آموزش محافظت به یک سگ گارد عنوان شد، این موضوع هیچ وقت فراموش نشود که با وجود همه تدابیر اتخاذ شده، مسئولیت سگ و رفتار او با توجه به قوانین حقوقی حاکم بر هر کشور، در سرتاسر جهان بر عهده صاحب آن است و در موارد بسیار حساسی مانند آموزش سگ برای محافظت و آموزش میزان شدت عمل در برخورد با تهدیدها به سگ ها، باید دقیق تر اندیشیده و تصمیم گیری شود.
آموزش زمان و موقعیت درست عقب نشینی و نحوه آن

بخش بسیار مهم آموزش سگ های گارد و مکمل بخش آموزش نحوه دفاع را آموزش نحوه رها کردن سوژه و عقب نشینی تشکیل می دهد. به طوری که به محض اینکه سگ فرد مهاجم یا غریبه فرضی را در تمرین حفاظت از صاحب خود مورد حمله قرار داد، با اعلام کلمه مقرر به عنوان دستور رها نمودن آن فرد که کلماتی مانند "رهایش کن" یا "ولش کن" هستند، بدون معطلی او را رها کند.

سگی که به راحتی این مهم را فرا نگیرد و از این دستور فوراً اطاعت نکند، احتمالاً پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به یک سگ یاغی یا اصطلاحاً حرف گوش نکن را دارد و سگ مناسبی برای تبدیل شدن به یک سگ گارد نیست.

نکته مهمی که در انتخاب و آموزش سگ برای تبدیل نمودن آن به سگ گارد نباید فراموش نمود و احتمال مورد غفلت واقع شدن آن هم کم نیست، درنظرگرفتن کار و تمرین ذهنی در برنامه آموزشی عادی سگ تحت آموزش است. پیشنهاد شده که در طول دوره آموزش و تربیت سگ، یک ساعت یا بازه زمانی بیشتری در طول روز به فعالیت ذهنی خارج از آموزش برای سگ اختصاص یابد. به خصوص اگر در طول روز، سگ تحت آموزش، حالت هیجان زده و برانگیخته را حفظ کند، می تواند منجر به بروز رفتارهای ناآرام و ناخواسته شود؛ بنابراین، ایجاد بازه زمانی کافی و شرایط مناسب برای فعالیت ذهنی آرامش بخش و مفرح می تواند به ایجاد خودکنترلی و شرایط روانی سالم تر و شادتر در سگ کمک کند. در این مورد، آموزش دهندگان مجرب و متخصص، به خوبی درنظرگرفتن بازه زمانی کافی و شرایط لازم در این بازه زمانی برای بازیابی آرامش در سگ جهت ادامه آموزش را در نظر می گیرند.

همچنین، همان طور که در ابتدای این متن نیز به آن اشاره شد، مواردی مانند نژاد سگ نیز مهم است. برخی نژادها به ندرت برای کاربری سگ گارد مناسب هستند. برخی نژادها نیز برای این کاربری مناسب هستند و حتی در منابع آمده است که برخی نژادها مانند نژادهای دارای خاصیت شوتژوند یا شوتزهوند مثل نژاد روتوایلر یا ژرمن شپرد می توانند سگ گارد ذاتی (به خصوص سگ گارد و خانگی توأم) باشند و نیاز به آموزش چندانی نداشته باشند.

البته تعدادی از نژادهای دیگر نیز به لیست نژادهای دارای پتانسیل ذاتی برای کاربری سگ گارد قابل افزودن هستند که نژادهایی مانند بیت بول، دوگو آرژانتینوس و خانواده نژادهای ماستیف به دلیل غریزه محافظتی بسیار قوی جزو آن ها هستند. ولی با توجه به شرایط خود و نیازهایی که از داشتن یک سگ در خود می بینید، در انتخاب و آموزش یک سگ گارد تخصصی یا یک سگ گارد چند کاربردی (شوتژوند)، بررسی و تحقیق نموده و با کسب نظر از متخصصین امر اقدام نمایید تا بهترین نتیجه حاصل شود. وب سایت و اپلیکیشن مرغابی جهت تسهیل این امر امکان بررسی و مقایسه طیف گسترده ای گزینه ها شامل سگ ها از نژادهای مختلف و در سنین و جنسیت های مختلف، اسباب و لوازم موردنیاز، خوراک ها و تشویقی ها، ارائه دهندگان تمامی خدمات موردنیاز و... را در کنار ارائه خدمات مشاوره ارائه می دهد تا با خیال راحت بهترین تصمیم ممکن را جهت خریداری و آموزش سگ گارد مدنظر خود اتخاذ نمایید.