تاریخچه پرورش اردک و 5 نژاد برتر اردک برای تولید گوشت (تک کاربردی و دو کاربردی)

اردک ها هزاران سال است که توسط انسان جهت تولید گوشت و تخم پرورش داده می شوند و امروزه میلیاردها قطعه اردک در سراسر جهان در حال پرورش جهت مصارف مختلف هستند. مدارکی موجود است که سابقه اهلی نمودن و پرورش اردک را به دوران نوسنگی نسبت می دهد. اما مدارک محکم تری پیرامون پرورش اردک در بین اولین جوامع تولیدکننده برنج در جنوب شرق آسیا و به ويژه نواحی جنوب چین، وجود دارد. البته اولین اسناد مکتوب که به پرورش اردک اشاره مستقیم داشته اند، به سلسله هان در چین (حدود ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح) بر می گردد.

شکار اردک های وحشی (مرغابی ها) در دوران باستان در نقاط مختلفی از جهان مانند مصر باستان و روم باستان بسیار رایج بوده است. حتی در زمانی حدود دو قرن قبل از میلاد مسیح، راه اندازی مزارع پرورش اردک با استفاده از تخم اردک های وحشی (مرغابی) توسط رومیان رایج بوده است که گرچه اهلی سازی اردک به شمار نمی رود، اما قابلیت به حساب آوردن به عنوان آغازی بر اهلی سازی و پرورش اردک در اروپا دارد.

آنچه که به عنوان نقطه تمایز اصلی بین اردک های اهلی و اردک های گردن سبز وحشی مطرح است و پرورش اردک های وحشی را سخت می کند در دو موضوع قابل خلاصه نمودن است. اول اینکه خوی تهاجمی اردک های وحشی بیشتر است و دوم اینکه اردک های وحشی عموماً زندگی تک همسری دارند. به همین جهت است که به مرور زمان، نژادهای اهلی اردک از نژادهای وحشی ایجاد شدند و امروز نیز با بهگزینی های صورت گرفته، از نظر توليد و عملکرد بسیار نسبت به قبل بهبود یافته اند.

البته امروزه مواردی هستند که باعث مقبولیت جهانی کمتر گوشت اردک در مقایسه با مرغ هستند. این موانع شامل مواردی مانند تفاوت ذائقه مصرف کنندگان (چربی و رنگ و بوی خاص و بیشتر در مقایسه با مرغ)، هزینه تولید نسبتاً بالاتر و سهولت پرورش پايین تر و در نتیجه قیمت عرضه بالاتر در مقایسه با مرغ، می شود. تخم اردک نیز که بسته به نژاد آن دارای رنگ پوسته سبز - آبی تا کاملاً سفید است، در فرهنگ های غذایی مختلف دارای طرفداران خاص خود است. همچنین، اردک به عنوان یک فعالیت جنبی درآمدزا برای مزرعه داران و به خصوص صاحبان شالیزارها از زمان باستان تا کنون بسیار موردتوجه بوده است و در برخی کشورها محصولاتی مانند جگر اردک بسیار پرطرفدار است.

امروزه اردک ها در سیستم های پرورش مختلف در سطح جهان پرورش داده می شوند که از پرورش آزاد در کنار مزارع و مراتع تا پرورش صنعتی روی بستر یا در قفس را شامل می شود. گرچه اردک های پرورشی برای زنده ماندن نیاز حتمی به برکه آب ندارند؛ اما دسترسی به آب برای شنا و آب تنی بسیار به شادابی آن ها کمک می کند. همچنین، گرچه در شرایط پرورش سنتی و بومی، اردک ها نیاز غذایی خود را از طریق علف ها، دانه ها و حشرات محیط گردش روزانه خود تأمین می کنند، اما خوراکدهی نیز به بهبود عملکرد اردک های پرورشی کمک شایان توجهی می نماید. باید توجه نمود که در خوراکدهی به اردک ها تغذیه اصولی و علمی در نظر گرفته شود. به عنوان مثال، استفاده از خوراک هایی مانند نان خیس خورده در آّب که بعضاً در قدیم بسیار رایج بوده است، اکنون بسیار برای سلامت اردک و مرغابی مضر ارزیابی می شود. در پرورش صنعتی و دارای عملکرد بالا و با استفاده از نژادها و سویه های جدید نیز جیره های به طور تخصصی بالانس شده جهت بهترین رشد و ضریب تبدیل خوراک به وزن یا تخم، مورداستفاده است.

با توجه به اینکه پرورش اردک روز به روز بیشتر به سمت تخصصی و صنعتی شدن حرکت می کند و یکی از الزامات پرورش تخصصی اردک نیز انتخاب نژاد مناسب است، اکنون به معرفی نژادهای برتر اردک یا مرغابی جهت تولید گوشت یا تخم یا کاربرد دوگانه (تخم و گوشت) پرداخته خواهد شد:

نژادهای برتر اردک جهت پرورش برای تولید گوشت

البته هر نژادی را می توان جهت تولید گوشت مورد استفاده قرار داد، اما برخی نژادها به دلیل سرعت رشد و عملکرد بالاتر، چربی و بوی کمتر و البته طعم بهتر در نقاط مختلف جهان برای تولید گوشت محبوب تر شده اند. معمولاً نژادهای محبوب تر جهت تولید گوشت دارای جثه بزرگتر و وزن سنگین تر بین سایر نژادها هستند. سرعت رشد و وزن گرفتن بالاتر نه تنها برای مزارع صنعتی پرورش اردک که حتی برای مزارع سنتی و بومی نیز بهتر است، زیرا هزینه کمتری از نظر خوراک، زمان و مکان نگهداری دارد و زودتر از اردک های نژادهای دیگر آماده می شود تا به عنوان تأمین کننده بخش مهمی از پروتئین سبد غذایی خانوار روستایی بکار رود.

برآورد شده که اکثر نژادهای مناسب برای تولید گوشت در سن حدود ۷ تا ۸ هفتگی آماده برای کشتار باشند. ازآنجاکه گوشت اردک در اکثر مواقع کمی به رنگ قرمز تمایل دارد و مانند مرغ (به خصوص سویه های صنعتی مرغ) رنگ کاملاً سفید ندارد و بر خلاف مرغ دارای طعم و بوی قوی است، اگر در سن مناسب به وزن کشتار برسد، کاملاً لطیف است و از نظر کیفیت قابل مقايسه با مرغ است. این موضوع به سرعت رشد هر نژاد مرتبط است. زیرا نژادهای دارای سرعت رشد بالاتر در سن کمتری به وزن کشتار رسیده و در نتیجه کیفیت گوشت بالاتری را ارائه می دهند. این موضوع نیز خود نشاندهنده اهمیت انتخاب نژاد مناسب برای پرورش است. لازم به ذکر است که دو نژاد پکنی و موسکوی را می توان رایج ترین، پرطرفدارترین و مشهورترین نژادهای اردک پرورشی دانست که دو کاربردی هستند و برای تولید هم گوشت و هم تخم نژادهای بسیار مناسب دانسته شده اند. به همین دلیل، ابتدا به این دو نژاد پرداخته خواهد شد.

1. نژاد پکین یا نژاد پکنی (Pekin Duck)

   نژاد پکنی (منصوب به شهر پکن در چین) را شاید بتوان معروف ترین نژاد اردک پرورشی در دنیا دانست. به عنوان مثال، سویه آمریکایی این نژاد را برخی منابع نژاد غالب اردک پرورشی در این کشور عنوان نموده اند. ازآنجاکه اين نژاد دارای پوشش يکدست سفيد رنگ جزو نژادهای سنگين وزن اردک طبقه بندی شده و به سرعت به وزن بالغ خود می رسد (حدود ۶ هفتگی آماده کشتار است)، اين نژاد به عنوان يک نژاد گوشتی بسيار مناسب شناخته شده است. حتی يک سويه از اين نژاد با عنوان جامبو پکينز وجود دارد که در ۱۲ هفتگی توان رسيدن به وزن حدود ۵ کيلوگرم را دارد. مقدار اندکی چربی زيرپوستی نيز در اين نژاد وجود دارد که آنقدر زياد نيست که در مصرف کنندگان حس دافعه ايجاد کند.

   نکته قابل توجه دیگر در این نژاد توان تولید تا ۳۰۰ تخم دارای اندازه مناسب و بزرگ در طول سال است که آن را به یک نژاد دو‌منظوره بسیار خوب تبدیل نموده است. جوجه کشی از این نژاد به دلیل داشتن ویژگی های پرورش صنعتی، بهتر است که به جای روش عادی توسط دستگاه های جوجه کشی انجام شود تا بهترین نرخ جوجه درآوری از آن حاصل شود. البته با اینکه یک نژاد عمدتاً صنعتی به حساب می آیند، اما توان جستجوی غذای خوبی داشته و می توانند در شرایط نبود امکان تغذیه دستی، در فصول مناسب حداقل تا نیمی از نیاز غذایی خود را با جستجو در مزرعه و اطراف آن تأمین نمایند.

2. نژاد موسکوی (Muscovy Duck)

   این نژاد که در کنار نژاد پکين یا پکنی يکی از معروف ترين نژادهای اردک پرورشی در دنيا است، يک نژاد سنگين وزن اردک است. وزن نرها در اين نژاد، در شرايط مناسب تا ۷ کيلوگرم نيز می رسد. البته وزن ماده ها تا نصف اين مقدار و حدود ۳ کيلوگرم برآورد شده است. رنگ پرهای آن ها معمولاً ترکيبی از سياه و سفيد است که در نرها در پشت حالت براق رنگين کمانی نيز به خود می گيرد. ويژگی ظاهری خاص اين نژاد وجود زوائد صورتی و قرمز برجسته مانند بوقلمون در اطراف صورت و سر است که در نرها بزرگتر و روشن تر هستند.

   این نژاد بر خلاف محلی که خود آن و نام آن از آنجا ریشه گرفته است (مسکوی به معنای منتصب به شهر مسکو پایتخت روسیه و اطراف آن)، اکنون و بعد از گذشت قرن ها به یک نژاد استوایی و بومی قاره آمریکا تبدیل شده است. با این وجود، با آب و هوای بسیار سرد (تا ۱۲- درجه سانتیگراد) هنوز سازگار است و در دمای حتی کمتر از این نیز توان بقا دارد. این نژاد علاوه بر تولید تخم، برای تولید گوشت نیز نژاد بسیار مناسبی است. گوشت آن طعم قوی دارد اما ۵۰ درصد چربی کمتری از نژاد پکنی دارد که چربی لاشه را به حدود ۱ درصد می رساند؛ بنابراین، برای آن دسته از علاقمندان به گوشت اردک که حساسیت بیشتری نسبت به سلامت خود دارند، گزینه مناسبی است. این نژاد به اندازه نژاد پکنی در تأمین غذای خود از محیط اطراف موفق نیست و در تخم گذاری نیز به خوبی نژاد پکنی عمل نمی کند. این موارد را نیز با توجه به کاربری مدنظر خود باید در انتخاب این نژاد مدنظر قرار داد.

3. نژاد مولارد یا مالارد (Moulard Duck)

   این نژاد حاصل از دورگه گیری بين نژاد موسکوی و عمدتاً نژاد پکنی است. البته در منابع حاصل تلاقی موسکوی و اردک عادی يا اردک وحشی (اصطلاحاً اردک مالارد) نيز دانسته شده است. در منابع مختلف اين نژاد را دارای محبوبيتی به اندازه دو نژاد پدر و مادر خود يعنی موسکوی و پکنی در سراسر دنيا دانسته اند. البته آنها عقيم هستند و همين عقيم بودن مانند بسياری از انواع دام و طيور اخته باعث بهبود کيفيت و طعم گوشت آن ها شده است. در برخی منابع عنوان شده است که رنگ لاشه اين اردک ها از نژاد پکنی نيز روشن تر و بهتر است و عضله سينه بزرگتر و اصطلاحاً آبدارتری نيز دارند. پس می توان از دورگه گيری بين نژاد موسکوی و پکنی به اردک های عقيم اما دارای کيفيت لاشه بالايي رسيد. همچنين، اردک های حاصل از اين تلاقی (مالاردها یا مولاردها) برای توليد جگر اردک نيز بسيار مورد توجه هستند.

4. نژاد آیلسبری (Aylesbury Duck)

   یک نژاد بسيار محبوب از نظر کيفيت گوشت در انگلستان است که به رنگ سفيد و بسيار نزديک گوشت آن به مرغ، لطافت بالای گوشت و مزه مطبوع آن مشهور است. البته پرورش آن در سرتاسر جهان آن چنان که بايد رايج و شناخته شده نيست. اين نژاد جزو نژادهای دارای سرعت رشد و بلوغ بالا است که در ۷ تا ۹ هفتگی به وزن حدود ۴ تا ۴.۵ کيلو بسته به نر يا ماده بودن مي رسد. از مزايای ديگر اين نژاد توان بالای آن برای جستجو به دنبال خوراک است که توان استقلال در تامين خوراک تا حد دو سوم خوراک مورد نياز روزانه را به آن می دهد. این نژاد بدلیل رنگ پوشش یکدست سفیدی که معمولاً دارد، ممکن است که با نژاد پکنی اشتباه گرفته شود. اما به دلایلی مانند بسیار کمیاب بودن نسبت به نژاد پکنی و به خصوص رنگ صورتی منقار آن در مقابل رنگ پرتقالی یا نارنجی رایج در نژاد پکنی، از این نژاد متمایز است.

5. نژاد روئن (Rouen Duck)

   نژاد روئن را به خاطر چربی بالای گوشت آن می شناسند که برای برخی ذائقه ها و پخت برخی خوراک ها بسیار مطلوب است. این نژاد یک نژاد بزرگ جثه با رنگ متنوع پرها است که ممکن است با بقیه نژادها و حتی اردک وحشی اشتباه گرفته شود. البته کمی ديرتر از ساير نژادهای گوشتی به بلوغ می رسد. به عنوان مثال، اردک های اين نژاد نسبت به نژاد پکنی، ۱۴ تا ۲۱ روز ديرتر به بلوغ می رسند. وزن نهايي آنها بين ۳.۵ تا ۴.۵ کيلوگرم است و گرچه استقلال خوبی در تأمين خوراک خود از محيط مزرعه دارند اما بهترين عملکرد با تغذيه دستی در کنار تغذيه خود آن ها از مزرعه بدست می آيد

   به غیر از دو نژاد موسکوی و پکين که نژادهای دو کاربردی هستند، نژادهای گوشتی عمدتاً تعداد تخم قابل توجهی نمی گذارند؛ اما جثه درشتی دارند و چربی زیرپوستی قابل توجهی در لاشه آنها موجود است. بعلاوه، معمولاً نژادهای گوشتی، عضله و استخوان بندی سینه درشت و پهنی نسبت به سایر نژادهای اردک دارند. همچنین باید توجه شود که همان طور که گفته شد، در بین نژادهای اردک، برخی به خوبی نیازهای تغذيه خود را از محيط اطراف تامين نموده و وابستگی کمتری به خوراک دهی دارند، اما برخی نژادها اينطور نيستند و اين موضوع می تواند به ويژه به دليل نقص در تأمين احتياجات پروتئينی، زمان رسيدن به وزن مناسب را حتی تا مدت طولانی پس از بلوغ به تاخير بيندازد که بر کميت و کيفيت گوشت توليد شده تأثير منفی قابل توجهی دارد. بنابراين، علاوه بر انتخاب نژاد مناسب، تامين احتياجات تغذيه ای آن نژاد به شکل درست و کافی نيز شرط موفقيت است.

توجه شود که گرچه پرورش اردک در شرایط سنتی و غیرصنعتی نیاز به تأسیسات خاص و پیشرفته ای ندارد، اما آنها حداقل به یک پناهگاه خشک و دارای محافظت در برابر بارش و باد نیازمند هستند و برای هر اردک در منابع حداقل ۰.۴ مترمربع فضا الزامی دانسته شده است. این فضای نگهداری با توجه به مصرف آب بالای اردک ها و تولید کود دارای رطوبت بالا توسط آنها، نیازمند زه کشی مناسب یا نظافت به تعداد دفعاتی است که رطوبت بستر برای آن ها مشکل زا نشود (نظافت روزانه خیلی بهتر است). همچنین در انتخاب نژادی مثل مسکوی که نژاد گوشتی بسیار مناسبی است باید دقت شود که بر خلاف نژادهای پکنی و روئن توانایی پرواز دارد که می تواند در مواردی برای پرورش دهندگان مشکل زا شود.

در پرورش و نگهداری جوجه ها، به ویژه اگر بصورت جوجه يکروزه يا کم سن خريداری و به مزرعه آورده می شوند، نيازهای پرورشی حساس تر و ويژه ای وجود دارد. علاوه بر اينکه محل نگهداری جوجه اردک ها قبل از ورود آنها به مزرعه بايد به خوبی ضدعفونی و نظافت شده باشد، تدارک بستر و وسايل گرم کننده مناسب را نيز بايد مدنظر داشت. هر چقدر تعداد جوجه ها بيشتر باشد و شرايط و عملکرد مورد انتظار به شرايط صنعتی نزديک تر باشد، نيازهای نگهداری و نياز به اخذ مشورت از متخصص مجرب در زمينه پرورش و تغذيه طيور ( به ويژه اردک و غاز) افزايش می يابد.

در این صورت شاید لازم باشد که با اخذ مشورت از مشاور مربوطه نسبت به ایجاد تأسیسات و ساختمان لازم برای پرورش جوجه ها در کنار تهیه تجهیزاتی مانند مادر مصنوعی یا سایر وسایل برودتی و گرمایشی یا دانخوری و آبخوری اختصاصی جوجه ماکیان اقدام شود. اتخاذ این تدابیر به ويژه از این جهت بسیار مهم است که جوجه اردک و سایر ماکیان اگر در بین پرندگان بالغ و در سایه حمایت مادر خود نباشند، در تأمین احتیاجات خود و حتی تنظیم دمای بدن خود در روزهای اول زندگی ناتوان هستند و می تواند عدم درنظرگرفتن موارد فوق منجر به تلفات و خسارت بالا به پرورش دهندگان شود.

به خصوص وقتی هدف تولید گوشت با کیفیت، کمیت و راندمان مناسب جهت فروش در بازار مصرف باشد، عقب ماندن از رشد و تلفات بالا در روزهای اول ورود جوجه ها به مزرعه توان وارد نمودن خسارت جبران ناپذیری به عملکرد اقتصادی نهایی گله اردک گوشتی را دارد. این موضوع خوراک را هم در بر می گیرد و معمولاً در دوهفته اول، خوراکی با پروتئین و انرژی بالا برای جوجه ها در نظر گرفته می شود تا به مرور جوجه اردک ها رشد کافی نموده و توان تأمین نیاز خوراکی خود با گردش در اطراف مزرعه را پیدا کنند. در این مورد می توان با شرکت های توليدکننده خوراک يا فروشندگان خوراک دام و طيور و کارشناسان بخش ترويج وزارت جهاد کشاورزی در محل فعاليت خود تماس گرفت.

با توجه به وجود نژادهای متنوع و امکانات و خدمات مختلفی که برای نگهداری، تغذیه و پرورش اردک می تواند موردنیاز باشد و با توجه به اختصاصات موردنیاز هر نژاد، نیازهای تجهیزات و خدمات مناسب برای کشتار، بسته بندی بازارپسند و ارسال محصول به سمت مصرف کنندگان به طوری که به سهولت و با قیمت مناسب به مصرف کنندگان برسد، اپلیکیشن و وب سایت مرغابی، امکان بررسی و مقایسه جامع و آسان بین اکثریت یا همه گزينه های موجود را در اختیار فعالین عرصه تولید اردک گوشتی یا گله های دومنظوره (گوشتی - تخمگذار) قرار می دهد تا بهترین نتیجه ممکن برای آنها فراهم شود.