شرایط اولیه و اساسی نگهداری اسب ها در مراکز نگهداری اسب (پانسیون اسب) و شرحی از انواع این مراکز

به طور خلاصه، امروزه به مجموعه ای که نگهداری از اسب متعلق به افراد یا مجموعه های دیگر را در شرایط مناسب می پذیرند، اصطلاحاً پانسیون اسب گفته می شود. نگهداری از اسب های افراد دیگر توسط افراد یا مجموعه های دارای امکان این عمل، قدمتی به طول تاریخ استفاده بشر از اسب دارد. زمانی که اسب بهترین وسیله ایاب و ذهاب بود، همه افراد امکان نگهداری از اسب یا اسب های در اختیار خود را در محل زندگی و کار خود نداشته اند و صاحبان اصطبل ها این کار در ازای دریافت هزینه ای معقول انجام می دادند. یکی از بارزترین مثال های این عمل در دوران باستان به چاپارخانه های عصر هخامنشیان نسبت داده می شود که همیشه آمادگی نگهداری و تغذیه اسب تا زمان رفع خستگی و یا تعویض اسب های خسته پیک های نامه رسان با اسب های سالم و سرحال تا منزلگاه بعدی داشته اند. این تدبیر کمک می نمود که سرعت عمل بالایی در انتقال پیام های مهم دولتی بین ساتراپ های شاهنشاهی عظیم هخامنشی ایجاد شود.

هم زمان با این دوران و در دوران بعد از آن (به ویژه عصر صفویه و قاجاریه) کاروانسراها نیز محل مناسب را همراه با آب و خوراک کافی در اختیار اسب ها و سایر مرکب های مورداستفاده کاروان ها قرار می دادند تا بتوانند مسیر طولانی خود را در میان دشت ها و بیابان های وسیع ایران با سلامت و موفقیت به پایان برسانند. مثال دیگر که یکی از پایه های اساسی پانسیون های اسب در زمان حاضر است، اصطبل های شبانه روزی اجاره اسب، واگن اسبی و نگهداری از اسب ها در دوران غرب وحشی در ایالات متحده آمریکا بودند که علاوه بر کرایه دادن واگن و اسب به مسافران، امکان نگهداری از اسب ها در مدت های کوتاه را داشتند. معمولاً این اصطبل ها در کنار هتل های بین راهی واقع بودند و تحت عنوان انگلیسی (livery stable) یا "اصطبل اجاره و تعویض اسب و گاری" شناخته می شدند.

از زمانی که وسایل حمل و نقل موتوری و خودروها در اوایل قرن بیستم اختراع شدند و رونق گرفتند، این گونه کسب و کارها که به وفور در سراسر مسیرهای متصل کننده شهرها به یکدیگر در حال فعالیت بودند، رفته رفته رو به محو شدن نهادند. اما اکنون پانسیون های نگهداری از اسب ها برای نگهداری از اسب ها در زمان فراقت از مسابقات حرفه ای یا سواری تفریحی و یا نگهداری اسب ها در دوران بازنشستگی مشغول به فعالیت هستند. امروزه نگهداری از اسب ها در پانسیون های اسب شرایط و الزامات خاص خود را دارد و معمولاً بعد از عقد قرار داد یا تفاهم مستند شده بین صاحب اسب و مدیر یا صاحب پانسیون این فعالیت در مورد هر اسب آغاز می شود.

با توجه به تعهدات مورد تفاهم بین صاحب اسب و مرکز نگهداری از بابت مسئولیت های طرفین در طول مدت اقامت اسب، خدمات ارائه شده، نحوه نگهداری و مدت نگهداری، انواع مختلفی از پانسیون اسب در جهان وجود دارد که به طور مختصر در ادامه شرح داده خواهند شد.

1. پانسیون یا نگهداری با پوشش کامل

   همان طور که از نام آن پیداست، نگهداری، تغذیه و تمامی خدمات لازم برای اسب بر عهده مرکز نگهداری قرار می گیرد که معمولاً گران ترین تعرفه ماهانه یا سالانه را شامل می شود. در این حالت، اسب به طور روزانه یا در فواصل کوتاه مدت مورد نظافت قرار می گیرد و در صورت تغییر آب و هوا و نیاز به گرمایش یا پوشاندن اسب، این کار توسط پرسنل خود مجموعه انجام می شود.

   همچنین، مواردی مانند مراقبت از اسب در مقابل حشرات مزاحم مانند مگس ها با استفاده از اسپری ضد مگس و یا سایر راهکارها و نظافت کامل باکس اختصاصی اسب نیز به کامل ترین شکل ممکن توسط خود مرکز نگهداری انجام می شود. حتی آماده سازی اسب برای سوارکاری و تمرین همراه با صاحب خود یا سوارکار اختصاصی خود نیز در این نوع از قراردادها می تواند بر عهده مجموعه نگهداری کننده از اسب قرار گیرد.

   این نوع از قراردادهای پانسیون یا نگهداری از اسب برای اسب های حرفه ای عنوان دار یا اصیل و بسیار گران قیمت که صاحب آن ها خود مالک باشگاه سوارکاری یا اصطبل نگهداری اسب نیست، می تواند گزینه مناسبی باشد، اما هزینه بسیار بالای آن می تواند یک معضل جدی برای صاحبان اسب ها باشد.

   نوع دیگری از پانسیون کامل یا اصطلاحاً فول سرویس نیز وجود دارد که نسبت به گزینه بالا هزینه کمتری دارد و تمام نیازهای روزانه اسب مانند تغذیه و نظافت کردن باکس یا غرفه اختصاصی اسب را شامل می شود، اما موارد اضافی که برخی از آنها در بالا گفته شد را شامل نمی شود. البته خدمات دامپزشکی مانند ویزیت ادواری اسب ها از نظر سلامت می تواند با تفاهم طرفین در این نوع از قراردادهای نگهداری گنجانده شود. این روش برای صاحبان اسب های نسبتاً گران قیمت که مشغله زیادی دارند ولی بر روی نگهداری دقیق از اسب خود حساس هستند یک گزینه مناسب است.



2. پانسیون با پوشش نسبی (تأمین بخشی از نیازها با مرکز نگهداری است)

   خدمات قابل ارائه در این روش بسیار متغیر است و وابسته به قرارداد یا تفاهم صورت گرفته بین صاحب اسب و صاحب مجموعه پانسیون اسب، می تواند خدمات ارائه شده تغییر نماید. معمولاً آنچه در همه روش های پانسیون نسبی یا آپشنال یکسان است، قبول نمودن تغذیه روزانه یا دفعاتی از تغذیه روزانه توسط مجموعه نگهداری کننده از اسب است. اگر تمام مسئولیت تغذیه روزانه بر عهده مرکز پانسیون اسب نباشد، ممکن است که برنامه تغذیه روزانه اسب به شکلی که با برنامه زندگی روزانه صاحب آن تداخل نداشته باشد بین صاحب اسب و مرکز نگهداری تقسیم شود.

   ممکن است که نظافت باکس یا غرفه اسب هم با دریافت هزینه اضافی صورت گیرد یا خود صاحب اسب فقط بستر قدیمی را از غرفه اسب به راهرو یا محل تعیین شده منتقل کند تا پرسنل مجموعه نگهداری کننده همه بسترهای قدیمی غرفه ها را به طور یکجا جمع آوری و منتقل کنند. به هر حال تقریباً مشخص است که در این روش آموزش و تمرین روزانه اسب به عهده مرکز نگهداری نیست.

   این روش معمولاً برای صاحبانی مناسب است که علاقه دارند در تعامل روزانه با اسب خود باشند، ولی امکان وقت گذراندن تمام وقت با اسب خود را ندارند. حتی ممکن است برخی صاحبان اسب ها نیز به یکدیگر کمک نمایند و با تشکیل گروه های همیاری (البته با رعایت نظم مرکز نگهداری و مسائل ناشی از عادت هر اسب به صاحب خود) در امورات اسب های یکدیگر مشارکت داشته باشند. قبل از نهایی نمودن قرارداد نگهداری اسب به این شیوه، حتماً مرز مسئولیت های صاحب اسب با مرکز نگهداری به طور شفاف و مشخص برای هر دو طرف معلوم شود تا در آینده مشکل ساز نشود.

3. پانسیون با مسئولیت کامل نگهداری بر عهده صاحب خود اسب

   این روش را می توان در کنار روش نگهداری در مرتع یا فضای باز به عنوان ارزان ترین روش پانسیون اسب در نظر گرفت که روش "پانسیون خود انجام" یا در زبان انگلیسی Do it yourself livery (به اختصار DIY) نامیده می شود. در این روش از طرف مرکز نگهداری فقط یک باکس یا غرفه نگهداری اسب در اختیار اسب و صاحب آن قرار می گیرد و تمام امور مراقبت، تأمین مواد خوراکی و بستر موردنیاز اسب، میکس و تولید خوراک، خوراک دهی به اسب، نظافت اسب و بستر آن و سایر امور لازمه بر عهده صاحب اسب یا فرد مامور از طرف صاحب اسب (با اطلاع و هماهنگی مرکز نگهداری) قرار دارد.

   در این روش هزینه اخذ شده توسط مرکز نگهداری تنها از بابت حق اجاره غرفه نگهداری اسب و برخی مواد و هزینه های جنبی احتمالی مانند یونجه یا کاه مصرفی مازاد بر میزان در نظر گرفته شده، است. اما از طرف دیگر، در این روش صاحب اسب یا نماینده او متحمل بخش اعظم هزینه و نیروی کار لازم می شوند که معمولاً برای افراد شاغل در نزدیک مرکز نگهداری و دارای شغل مرتبط با نگهداری اسب مناسب است. همچنین، ممکن است در شرایطی تأمین مواد، وسایل و نیروی کار موردنیاز از طرف خود فرد صاحب اسب نسبت به تأمین این موارد توسط مرکز نگهداری به صرفه تر باشد. در هر صورت، این روش برای افراد دارای مشغله کاری و خانوادگی و یا دور از محل مناسب برای نگهداری اسب، اصولاً روش مناسبی نیست.

4. پانسیون در مرتع یا فضای باز

   این روش نسبت به سایر روش هایی که تاکنون شرح داده شد چندان رایج نیست. معمولاً از این شرایط برای اسب هایی استفاده می شود که عادت به زندگی در گله های نیمه اهلی یا شرایط فضای باز دارند. همچنین، این روش در مناطقی قابل استفاده است که مرتع مناسب در دسترس باشد و این مرتع امنیت و شرایط اقلیمی مناسبی داشته باشد. در این روش، معمولاً یک اصطبل مخصوص اسب ها که دارای غرفه اختصاصی برای هر اسب باشد، در دسترس نیست و یک پناهگاه کاملاً پوشیده یا فقط یک سرپناه محفوظ از باد و باران و نور شدید خورشید در دسترس اسب ها است.

   در این سیستم، دسترسی به علوفه خود مرتع در فصول غیر خشک سال فراهم است و در فصول دیگر سال باید تغذیه کمکی یا دستی فراهم شود که به هزینه فضای در اختیار اسب افزوده می شود. همچنین، در بیشتر مواقع در این روش، اسب های مالکین مختلف با یکدیگر در ارتباط مستقیم طولانی مدت قرار می گیرند. نگهداری از نرده ها، دیواره ها یا هر وسیله مشخص کننده محدوده و جلوگیری کننده از ورود عوامل مزاحم نیز بر عهده مالک یا مالکین اسب ها نیست.



5. پانسیون همراه با تمرین و آموزش اسب یا حق استفاده از اسب

   این دو روش تفاهم بر مبنای مدیریت نحوه فعالیت اسب در دوره حضور در پانسیون یا مرکز نگهداری اسب صورت می گیرد. اگر مرکز نگهداری از اسب مجاز باشد که از اسب برای آموزش یا تمرین سوارکاری تحت شرایط مشخص و معین استفاده کند، می تواند کاهش هزینه، تخفیف در هزینه ها یا بهره مندی از مزایای خاصی را برای صاحب اسب و اسب موضوع قرارداد به همراه داشته باشد. البته در برخی از انواع قراردادها نیز بندی مبنی بر تمرین اسب یا استفاده از آن در آموزش و تمرین مراجعه کنندگان به باشگاه در صورت عدم مراجعه صاحب اسب یا نماینده او برای تمرین دادن و بیرون بردن اسب در زمان مقرر شده نیز وجود دارد.

   بر این مبنا اگر فرد صاحب اسب یا نماینده او یا مربی مقرر شده توسط او در زمان مقرر شده اسب را از غرفه اختصاصی خود بیرون نیاورد، به دلیل امکان آسیب به اندام حرکتی اسب ناشی از ماندن طولانی مدت اسب در غرفه یا باکس اختصاصی خود، مجموعه پانسیون اسب مجاز به استفاده از آن اسب برای کلاس های آموزشی خود است. این گونه موارد نشان دهنده اهمیت مفاد قرار داد بسته شده بین صاحب اسب و مجموعه نگهداری اسب نیز است.

   در برخی از انواع روش های پانسیون اسب نیز اصولاً خدمات تمرین و آموزش اسب توسط مربی مجرب و حرفه ای به عنوان یک مزیت اضافی به قرارداد افزوده شده و هزینه های مازاد نیز به همراه دارد که معمولاً برای اسب های حرفه ای در رشته های مختلف مانند مسابقه سرعت، پرش، استقامت و درساژ و ... لحاظ می شود تا در زمان های خارج از فصل اوج فعالیت و مسابقات از شرایط آمادگی جسمانی خیلی فاصله نگیرند. وقتی این شرایط مدنظر باشد، عموماً خدمات کامل و مراقبت شبانه روزی نیز در قرارداد منظور می شود و مربی حرفه ای مورد اعتماد صاحب اسب یا باشگاه یا هر دو، مسئولیت مستقیم تمرین یا نظارت بر برنامه تمرینی اسب را بر عهده می گیرد. در این گونه قراردادهای پانسیون اسب، علاوه بر اینکه صاحب اسب و مجموعه نگهداری کننده از اسب دارای درک کاملی از مسئولیت های یکدیگر هستند، همین شرایط بین صاحب اسب و مربی مربوطه نیز برقرار است.

در ایران، نمونه قراردادهای پانسیون اسب که معمولاً شرایط نگهداری نسبتاً کامل را در نظر می گیرند، در دسترس قرار دارند که می توان با توجه به این پیش نویس ها نسبت به تعیین شفاف تمامی موارد لازمه در طول مدت قرارداد اقدام نمود. این موضوع وقتی اهمیت خود را بیشتر نشان می دهد که وابستگی عاطفی و حساسیت اکثریت صاحبان اسب ها نسبت به اسب تحت تملک خود در نظر گرفته شود. همچنین، هرچقدر اسب اصیل تر، گران قیمت تر و حرفه ای تری موضوع قرارداد پانسیون باشد، شرایط قرارداد به همین نسبت می تواند به شکل دقیق تر و دارای بار حقوقی بیشتری تنظیم گردد.

یکی دیگر از موارد کاربرد پانسیون ها نگهداری اسب های اصطلاحاً بازنشسته است که عمر ورزشی و حرفه ای مفید خود را سپری نموده اند و نیازمند به سپری نمودن باقی عمر خود در شرایط کمتر حرفه ای اما با سطح آسایش کافی هستند. این موضوع وقتی اهمیت خود را نشان می دهد که در نظرگرفته شود که یک اسب که در حدود بیست یا بیست و پنج سالگی و حتی پیش از آن به شرایط بازنشستگی می رسد، می تواند تا سی یا حتی چهل سالگی عمر کند و هزینه سالانه نسبتاً سنگینی بدون داشتن عملکرد قابل توجه بر دوش صاحب خود می گذارد. گرچه صاحبان اسب ها عمدتاً به دلیل وابستگی عاطفی نسبت به اسب خود تا حدی این هزینه را با رغبت قلبی تقبل می کنند، اما باید تعادلی بین هزینه ها و آسایش حیوان برقرار نمود که خود را در جزئیات تفاهم صورت گرفته بین پانسیون و صاحب اسب نشان می دهد.

به عنوان مثال، می توان جهت پوشش برخی هزینه های دوران بازنشستگی از اسب جهت کلاس های سبک سوارکاری استفاده نمود و یا اگر صحبت از یک نریان دارای شجره برتر در میان باشد، از آن جهت برنامه های اصلاح نژادی و تولید کره اسب در صورت داشتن شرایط این کار استفاده نمود.

به دلیل مجموع موارد بالا است که در پانسیون نمودن اسب و قرارداد تنظیم شده جهت این امر مواردی مانند سن، شرایط سلامتی، نیازهای حرفه ای، نیازهای تغذیه ای و نگهداری، نیازهای عادی و یا ناگهانی دامپزشکی، افراد مجاز به تمرین و سوارکاری با اسب و... در نظر گرفته می شود. در کنار این موارد، مسائلی مانند نحوه و شرایط ورود و خروج اسب در مجموعه، تصمیمات لازم به اتخاذ در صورت عدم مراجعه صاحب اسب یا نماینده آن به مجموعه در زمان مقرر، وجود بیماری های مسری احتمالی در اسب، شرایط بیمه ای و حوادث غیرمترقبه، حدود حرکات آسیب زننده از طرف خود اسب و یا صاحب آن و یا پانسیون و هزینه های آن و ... نیز باید در تفاهم یا قرارداد فی ما بین منظور شود.

همان طور که مشاهده شد، علاوه بر اسباب، وسایل، مواد خوراکی و بستر، مواد و داروهای دامپزشکی موردنیاز اسب، خدمات لازم برای یک اسب نیز طیف گسترده و متنوعی را شامل می شود که به ویژه در مورد اسب های تحت نگهداری در پانسیون اسب ابعاد خاصی به خود می گیرند؛ بنابراین، بسیار مهم است که دسترسی کامل به خدمات مربوطه و مشاورین مجرب برای راهنمایی در زمینه این خدمات وجود داشته باشد.

وب سایت و اپلیکیشن مرغابی، علاوه بر در دسترس قرار دادن امکان بررسی و مقایسه آسان بین تمامی تأمین کنندگان اقلام موردنیاز اسب ها و سوارکاران، این امکان را در مورد مراکز پانسیون و نگهداری اسب نیز در اختیار صاحبان اسب ها، سوارکاران و علاقمندان به شروع فعالیت در این عرصه ها قرار می دهد. همچنین، امکان بهره مندی از مشاورین متخصص و مجرب در عرصه پرورش اسب، آموزش و تمرین اسب و سوارکار، انتخاب مراکز نگهداری و پانسیون اسب و در نهایت تنظیم قراردادهای مربوطه را نیز به سهولت در اختیار فعالین عرصه اسب و سوارکاری قرار می دهد.