نکات مهمی درباره تغذیه کره اسب ها به وسیله شیرخشک (ترکیب جایگزین شیر)

امروزه ممکن است که کره اسب ها به دلایل مختلفی نیاز به استفاده از تغذیه مکمل و جایگزین شیر مادیان داشته باشند. این دلایل مواردی مانند کافی نبودن شیر مادر برای کره اسب ( به عنوان مثال در مادیان های بسیار جوان یا شکم اول)، مناسب نبودن رفتار مادیان با کره اسب و یا از دست رفتن مادیان مادر آن کره اسب و... را در بر می گیرد. البته باید توجه نمود که عدم تولید شیر کافی توسط یه مادیان می تواند ارتباط قدرتمندی با عدم توجه به نیازهای تغذیه ای مادیان در طی دوره آبستنی (به خصوص اواخر آبستنی و کمی پیش از زایمان) داشته باشد. مادیان های آبستن از نظر تغذیه ای نیاز به توجه ویژه ای به خصوص در نظر کالری و پروتئین مورد نیاز برای رشد جنین و تولید شیر بعد از زایمان دارند.

اصولاً خوراک دهی و پرورش یک کره اسب اصطلاحاً بی سرپرست می تواند یک چالش اساسی برای اسب داران باشد. به خصوص وقتی که یک مادیان از دست می رود و یک کره بی سرپرست به جا می ماند، می تواند به یک مشکل بزرگ تبدیل شود که اتخاذ تدابیر مدیریت پرورش و تغذیه مناسب می تواند فرایند نجات کره اسب بی سرپرست را به خوبی هدایت کند. تدابیر قابل انجام در برابر مشکل فوق به عوامل مختلفی بستگی دارد. به عنوان مثال اگر عدم امکان استفاده از شیر مادر برای کره اسب در بدو تولد پیش آید، استفاده از آغوز مادیان های دیگر برای تغذیه آن کره اسب اجتناب ناپذیر به نظر می رسد. به همین جهت است که بسیاری از مزارع پرورش اسب مازاد آغوز تولید شده توسط مادیان ها را برای چنین شرایطی منجمد و در شرایط مناسب نگهداری می کنند. حتی ممکن است برخی از کلینیک های دامپزشکی نیز دارای ذخیره آغوز مادیان برای استفاده در این شرایط باشند.

مدیریت تغذیه کره اسب در 24 ساعت اول بعد از تولد

اهمیت دریافت آغوز در ۲۴ ساعت اول بعد از تولد به این موضوع بر می گردد که کره اسب باید در این زمان میزان کافی از آنتی بادی های حیاتی را از طریق آغوز دریافت کند. آغوز مادیان حاوی میزان بالایی از ایمونوگلوبولین ها (آنتی بادی ها) است که کره اسب را در دوران اولیه زندگی و قبل از ایجاد آمادگی کافی در سیستم ایمنی بدن آن در برابر بیماری ها و عفونت ها حفظ می کند. نکته بسیار مهم این است که هم توان جذب آنتی بادی های موجود در آغوز تنها در ۲۴ ساعت اول بعد از تولد وجود دارد و هم تولید آغوز توسط مادیان نیز به همین ۲۴ تا ۴۸ ساعت اول بعد از زایمان محدود است. حتی در منابع بیان شده که حداکثر جذب کلستروم و آنتی بادی های ضروری موجود در آن در ۱۲ ساعت اول بعد از تولد رخ می دهد و بعد از آن به طور محسوسی توان جذب آنها رو به کاهش می گذارد. به طوری که در ۲۴ ساعت بعد از تولد جذب به حداقل خود می رسد.

پس عدم دریافت آغوز در این بازه زمانی می تواند سلامتی کره اسب را در خطر بالایی قرار دهد و منجر به عدم موفقیت در ایجاد ایمنی انتقالی از مادر (Failure of Passive transfer/FPT ) شود. مصرف آغوز (کلستروم) توسط کره اسب تازه متولد شده اجازه می دهد که انتقال ایمونوگلوبولین ها از مادیان به کره اسب انجام شود و ایمنی تقریباً فوری در کره اسب نسبت به عوامل بیماری زا یا عفونت زا ایجاد شود.

راهکار اصولی اطمینان از دریافت میزان کافی از آغوز توسط کره اسب این است که بین ۱۲ تا ۲۴ ساعت پس از تولد کره اسب از آن نمونه خون گرفته شود و میزان ایمونوگلوبولین G (IgG) در آن مورد سنجش قرار گیرد. اگر میزان آن در خون کره اسب کافی نباشد، راهکارهایی مانند تزریق پلاسمای خون توسط دامپزشک مربوطه برای افزایش سطح ایمونوگلوبولین خون کره اسب پیشنهاد می شود. زیرا کره ای که به هر دلیلی در کنار مادر خود بزرگ نمی شود می تواند تنش زیادی را تجربه کند و مهم است که در ساعات اولیه زندگی حتماً آنتی بادی های ضروری را برای تقویت سیستم ایمنی از طریق آغوز دریافت کند. البته این گونه راهکارهای جبرانی می توانند در شرایط ایران گران و کمتر در دسترس باشند که نشان دهنده اولویت بالای تغذیه کافی و به موقع با آغوز (کلستروم) است.

تحقیقات مراکز معتبری مانند دانشگاه فلوریدا در ایالات متحده آمریکا نشان داده که اگر سطح ایمونوگلوبولین IgG در خون کره اسب ها کمتر از میزان کافی خود باشد (عدم ایجاد حفاظت توسط آنتی بادی ها)، می تواند منجر به احتمال بیماری حدود ۷۵ درصد در کره ها شود که رقم تامل برانگیزی است. اگر این نقص ایمنی ناشی از کبود دریافت آنتی بادی ها نسبی باشد و ایمنی به طور ناکامل ایجاد شده باشد نیز همچنان ۵۰ درصد احتمال بروز بیماری در کره اسب وجود دارد. مواردی که گفته شد نشان دهنده اهمیت بی بدیل تغذیه کافی با آغوز جایگزین برای کره اسب تازه متولد شده جهت ایجاد ایمنی اکتسابی کامل، قبل از ادامه تغذیه کره اسب با هر ترکیب دیگر جایگزین شیر است.

در منابع عنوان شده است که تقریباً ۲ تا ۳ لیتر آغوز باید به در سه یا چهار وعده در بازه های زمانی یک ساعته به کره اسب داده شود، اما گزینه مطمئن تر این است که در مورد نحوه مصرف آغوز از دامپزشک متخصص و مجرب در امر سلامت کره اسب ها و با توجه به شرایط خود کره اسب کسب نظر شود. شرایط نگهداری از آغوز ذخیره شده نیز بسیار مهم است، به طوری که معمولاً توصیه شده که می توان آغوز منجمد شده را حداکثر یک سال نگهداری نمود و در مورد نحوه انجماد و نگهداری آن در شرایط انجماد نیز باید از افراد متخصص و مجرب در این زمینه کسب نظر نمود. توصیه شده که جهت خارج نمودن آغوز از حالت منجمد و استفاده از آن، آغوز از محل انجماد خارج شده و در دمای اتاق نگهداری شود تا به صورت تدریجی از حالت انجماد خارج شود.

انجماد زدایی از آغوز با روش های سریع مانند استفاده از حرارت بالا و اجاق یا مایکروفر می تواند به آنتی بادی های ضروری موجود در آن آسیب وارد کند. دمای مناسب برای مصرف آغوز دمایی نزدیک به دمای بدن کره اسب در نظر گرفته می شود که دمای به طور محسوس متفاوت از این دما می تواند منجر به عوارض گوارشی، افت کیفیت آغوز ویا تغییر مصرف آن از میزان درست خود شود. مراکز پرورش اسب حرفه ای و بزرگ می توانند "بانک آغوز" جهت استفاده در شرایط نیاز فوری و اضطراری ایجاد نموده و از دستگاه کلسترومتر (Colostrometer) جهت سنجش میزان آنتی بادی های موجود در آغوز (کلستروم) استفاده نمایند.

مدیریت تغذیه و مصرف ترکیب جایگزین شیر مادیان (شیرخشک مخصوص کره اسب)

کره هایی که در سنین پایین از سرپرستی مادر خود محروم می شوند، در بهترین حالت توسط یک مادیان دیگر تحت عنوان "مادیان پرستار" یا "مادیان دایه" نگهداری می شوند و نیازمند دریافت ترکیبات جایگزین شیر یا اصطلاحاً "شیرخشک مخصوص کره اسب" هستند. گرچه می توان ترکیب جایگزین شیر را به طور دست ساز نیز با استفاده از شیرخشک گاو و ترکیباتی مانند قند دکستروز (استفاده از شکر می تواند منجر به اسهال شود و باید از استفاده از شکر اجتناب نمود)، آرد گندم و بی کربنات پتاسیم تهیه نمود؛ اما امروزه ترکیبات جایگزین شیر (شیرخشک مخصوص کره اسب) به طور آماده مصرف و تخصصی فرموله شده به وفور موجود هستند که می توانند گزینه های بسیار بهتر و مطمئن تری باشند.

بیشتر شیرخشک های مخصوص کره اسب و یا به عبارت بهتر ترکیبات جایگزین شیر (Milk Replacers) مخصوص کره اسب ها که در بازار موجود هستند بر پایه شیرخشک گاو تولید می شوند. اما با توجه به تفاوت های نسبتاً مهمی که بین شیر گاو و شیر اسب وجود دارد، فرمول اکثر این محصولات برای تأمین احتیاجات کره اسب ها و به تقلید از ترکیب تغذیه ای شیر مادیان با مواد معدنی، ویتامین های کمیاب در خوراک رایج کره اسب ها و سایر ترکیبات ضروری مورد تقویت قرار می گیرند. به دلیل همین تفاوت های شیر گاو با شیر مادیان است که به طور جدی باید از تغذیه کره اسب با شیر گاو اجتناب نمود.

یکی از تفاوت های عمده شیر مادیان با شیر گاو در تفاوت ترکیب پروتئینی اصلی آنها با یکدیگر است. به عنوان مثال در منابع مختلف آمده است که میزان پروتئین آب پنیر (Whey) در شیر مادیان تا ۴۰ درصد بیشتر از شیر گاو است که پروتئین غالب آن کازئین است. جالب توجه اینکه پروتئین آب پنیر یا وِی نسبت به کازئین بهتر در دستگاه گوارش کره اسب ها جذب می شود. شیر گاو علاوه بر اینکه میزان پروتئین وِی کمتر و کازئین بیشتری (تقریباً دوبرابر شیر مادیان) دارد، کربوهیدرات غالب آن قند لاکتوز است.

همچنین، میزان مواد معدنی موجود در شیر مادیان نیز در مقایسه با شیر گاو کمتر ارزیابی شده است که غلظت آن در هفت تا ده روز اول شیردهی به اوج خود رسیده و سپس به تدریج کاهش می یابد. با توجه به تمام این تفاوت ها است که اکیداً پیشنهاد می شود که به جای استفاده از شیر گاو یا شیرخشک گاو و یا ترکیبات دست ساز، از ترکیبات جایگزین شیر یا اصطلاحاً شیرخشک مخصوص کره اسب برای تغذیه کره اسب ها استفاده شود. معمولاً نحوه و میزان ترکیب آن با آب، دمای مناسب مصرف و میزان مصرف آنها در روی لیبل یا برچسب مشخصات محصول درج شده بر روی کیسه حاوی آن موجود است و یا با تماس با بخش پشتیبانی شرکت تولیدکننده قابل استعلام است.

اما جدا از ترکیب این مواد خوراکی، نحوه استفاده از این ترکیبات در تغذیه کره اسب ها و مدیریت پرورش و تغذیه کره اسب ها نیز در رسیدن کره اسب های محروم از شیر مادر و سرپرستی مادر به رشد و شرایط مناسب اهمیت ویژه ای دارد. اسب ها معده بسیار کوچک تری نسبت به بسیاری از علفخواران دیگر دارند و یک اسب بالغ معده ای تقریباً هم اندازه با یک توپ بیسبال دارد که در مورد کره اسب ها نیز همین موضوع صادق است. بنابراین، اسب ها و کره اسب ها معمولا در طول روز وعده های غذایی متعدد با اندازه محدود مصرف می کنند و یک کره اسب به طور معمول تا ده بار در روز از مادر خود شیر می خورد. پس تغذیه کره اسب ( به ویژه کره های بسیار کم سن و سال) با مقادیر بالای شیر یا جایگزین شیر در یک وعده غذایی توانایی دستگاه گوارش در هضم و جذب کربوهیدرات ها و پروتئین شیر را تحت تاثیر قرار داده و می تواند منجر به اسهال و ورم شکمی در کره های شیر خوار شود.

نحوه خوراندن ترکیب جایگزین شیر نیز اهمیت بالایی دارد. اگر قصد خوراندن ترکیب جایگزین شیر به وسیله بطری و سرپستانک وجود دارد، باید سرپستانک مناسب برای تغذیه کره اسب انتخاب شود و اگر کره اسب بسیار ضعیف است باید به وسیله دامپزشک یا با نظارت دامپزشک از طریق لوله مخصوص تغذیه شود. برای تغذیه کره اسب ها با ترکیب جایگزین شیر می توان از سطل نیز استفاده نمود. پیشنهاد شده که مقدار کمی از ترکیب مایع جایگزین شیر در سطل ریخته شود و سطل در موقعیتی قرار گیرد که پوزه کره اسب به راحتی به نزدیک کف سطل برسد و باعث ایجاد حالت مکیدن در کره اسب شود.

پیشنهاد شده که میزانی که در کف سطل برای شروع مصرف ترکیب جایگزین شیر ریخته می شود در هر وعده بیش از یک و نیم تا دو لیتر نباشد. اصولاً در برخی منابع آمده است که کره اسب از یک ماهگی تا 4 ماهگی به ازای هر صد کیلوگرم وزن بدن خود یک لیتر ترکیب جایگزین شیر مصرف می کند (یک درصد وزن بدن) که البته میزان توصیه شده در پشت بسته هر محصول به عنوان ملاک مصرف روزانه در اولویت است.

نکته مهم دیگر در استفاده از ترکیب جایگزین شیر برای کره اسب ها میزان مایع نمودن و رقیق سازی این ترکیب با توجه به پودری بودن اکثریت غالب این محصولات است. با توجه به اینکه ماده خشک شیر مادیان حدود ۱۰ درصد است (۹۰ درصد شیر مادیان را آب تشکیل می دهد)، بیشتر محصولات جایگزین شیر موجود در بازار نهایتاً رقیق سازی تا سطحی در همین حدود را توصیه نموده اند. در منابع آمده است که اگر میزان ماده خشک ترکیب جایگزین شیر آماده شده برای کره اسب کمتر از 10 درصد باشد، می تواند منجر به گرسنه ماندن کره اسب و عواقب ناشی از آن بشود. البته اولویت در میزان مایع سازی یا رقیق سازی پودر ترکیب جایگزین شیر با دستورالعمل ذکر شده برای هر محصول است.

جهت انتخاب ظرف مناسب برای شیردهی به کره اسب ها (بطری یا سطل) و سرپستانک، غلظت ترکیب و دمای آن و میزان مصرف در هر وعده با توجه به شرایط هر کره اسب و به طوری که برای کره اسب مشکلی در سلامت گوارشی ایجاد نکند از یک دامپزشک یا مشاور متخصص و مجرب کمک گرفته شود.

تحقیقات مراکز معتبری مانند مرکز تحقیقات اسب ایالت کنتاکی در آمریکا (Kentucky Equine Research) نشان داده است که کره هایی که شش بار در روز با یک و نه دهم تا دو لیتر از محلول ساخته شده با پودر جایگزین شیر استاندارد مخصوص کره اسب تغذیه می شوند، وزن کمتری نسبت به سایر کره اسب ها دارند، اما پس از یک ماه افزایش وزن و قد آنها مشابه سایر کره اسب ها است. جالب توجه اینکه کره های تغذیه شده با ترکیب جایگزین شیر در روزهای ۷ تا ۱۴ روزگی دچار اسهال شده اند و بروز اسهال در کره های شیرخوار در این دوره معمول است. طبق همین تحقیقات به نظر می رسد که این موضوع به دلیل تغییر pH (اسیدیته) روده و میکروفلور (جمعیت میکروارگانیسم های هم زیست با حیوان) در روده رخ دهند و موجود بودن ترکیباتی مانند پروبیوتیک ها (به ویژه باکتری های تولیدکننده اسیدلاکتیک) در محصولات جایگزین شیر مادیان (شیرخشک مخصوص کره اسب) شدت بروز مشکلات گوارشی و به ویژه اسهال را در این دوران کاهش دهد.

در دوران مصرف جایگزین شیر است که از سن دو هفتگی به بعد مصرف خوراک از شیرگیری نیز آغاز می شود و پروتکل های مختلفی برای ازشیرگیری توصیه شده است. برخی منابع توصیه نموده اند که هر هفته ۱۰۰ گرم به میزان خوراک از شیرگیری افزوده شده و در سه ماهگی کل میزان خوراک دریافتی به یک و نیم کیلوگرم در روز برسد و در این زمان می توان مصرف جایگزین شیر را یک لیتر در روز کاهش داد تا کاملاً کره اسب از شیر گرفته شود.

نکات مدیریتی مهم دیگری که باید در نظر داشت

در طی تمام این دوران از بدو تولد تا از شیرگیری باید توجه ویژه ای به رشد و وضعیت سلامتی کره اسب های بدون مادر داشت و اگر مادیان قبل از زایمان مشکل سلامتی خاصی داشته است که منجر به از دست رفتن آن در بعد از زایمان شده است، ممکن است این موضوع خود ضعف کره اسب را در بدو تولد و ماه های اول زندگی تشدید کند. کره اسب بلافاصله بعد از تولد باید بتواند ایستاده و راه برود و خوراک خود را با قدرت کافی مکیده و مصرف کند. بسیاری از مواقع کره اسب های ضعیف و کوچک ممکن است که در ابتدا دارای حال مساعدی به نظر برسند، اما عوارض ضعف در طی ۲۴ ساعت بعدی خود را نشان دهد؛ بنابراین، نظارت کافی بر رفتار و سلامت کره اسب در ۲۴ ساعت اول، روزهای اولیه و ماه های اولیه بعد از تولد می تواند در کنار تغذیه مناسب حیاتی باشد.

در همین راستا، قرار داشتن کره اسب در یک محیط خشک، تمیز و دارای دمای مناسب نیز ضروری است. واکسن های ضروری و داروهای ضد کرم یا ضد انگل ضروری را نیز باید برای کره اسب ها و به ویژه کره اسب بدون مادر در نظر گرفت. کره اسب باید واکسن های اولیه اساسی مانند واکسن تتانوس (کزاز)، واکسن آنسفالومایلیتیس (آنسفالومیلیت)، واکسن آنفولانزا و واکسن راینوپنومونیت و سایر واکسن های ضروری(بسته به شرایط هر منطقه) را در ۶۰ روز اول یا زودترین زمان مورد تأکید دامپزشک دریافت کند و یادآورها یا بوسترهای بعدی را نیز در زمان های مقرر شده توسط دامپزشک دریافت کند.

ممکن است بسیاری از افراد بر این اعتقاد باشند که کره اسب های بی سرپرست یا بی مادر نمی توانند هیچ زمان به حداکثر پتانسیل رشد و سلامت ژنتیکی نژاد و شجره نامه خود برسند، اما تحقیقات نشان داده که اگر شرایط مدیریت پرورش و تغذیه بهینه در مورد آنها رعایت شود آنها با وجود وزن و سرعت رشد کمتر در ۳۰ روز اول نسبت به سایر کره اسب ها، در ۱۸۰ روزگی تفاوتی در قد و جثه با سایر کره اسب ها ندارند و فقط به میزان اندکی وزن کمتری خواهند داشت؛ بنابراین، استفاده از آغوز، شیر یا ترکیب جایگزین شیر مناسب در کنار شرایط مدیریت پرورش و تغذیه مناسب برای کره اسب ها و به ویژه کره اسب های بی مادر و محروم از تغذیه و نگهداری توسط مادر می تواند جلوی عقب ماندگی آنها از رشد بهینه را بگیرد و آنها به شرایط بهینه رشد و بلوغ خود برساند.

با توجه به گزینه های متنوعی که در بازار در گروه های کالایی شیرخشک یا ترکیب جایگزین شیر برای کره اسب ها، تجهیزات انجماد و نگهداری آغوز منجمد، وسایل موردنیاز برای رفع انجماد، آماده سازی و شیردهی به کره اسب ها، واکسن ها، داروها و وسایل دامپزشکی موردنیاز کره اسب ها و سایر موارد موردنیاز کره اسب ها وجود دارد و با توجه به حساسیت بالای این موارد در رشد کره اسب و تولید یک اسب سرحال و سالم، بررسی و مقایسه به تمام گزینه ها و اتخاذ بهترین تصمیم در مورد آنها سخت و وقت گیر به نظر می رسد. همان طور که گفته شد، در مورد هر محصول جایگزین شیر که برای کره اسب مورد مصرف قرار میگیرد، دستور مایع سازی و مصرف و سایر مواردی که در استفاده از آن محصول مهم است را باید بتوان به سهولت در روی لیبل محصول و یا در تماس با بخش پشتیبانی شرکت یا برند تولیدکننده محصول به دست آورد. این موضوع اهمیت انتخاب یک محصول و برند مناسب را در خرید ترکیب جایگزین شیر برای کره اسب دوچندان می کند. اکنون اپلیکیشن و وب سایت مرغابی امکان انجام این مهم را به سهولت در اختیار فعالین و علاقه مندان حوزه پرورش و نگهداری اسب قرار داده است. در کنار این امکان، بهره مندی از خدمات مشاوره تخصصی نیز باعث افزایش اطمینان از حصول بهترین نتیجه ممکن در وب سایت و اپلیکیشن مرغابی می شود.