قرقاول نامی ترکی برای این پرندگان زیبا است که در زبان فارسی امروز نیز بسیار رایج است و البته از اسامی دیگری مانند تذرو یا خروس صحرایی نیز برای نام بردن از این فامیل نزدیک مرغ و خروس (به ویژه مرغ جنگلی) و سایر ماکیان در گفتار و ادبیات فارسی استفاده می شود. پرورش قرقاول از دوران قدیم به دلیل زیبایی و تنوع رنگ و طرح پوشش زیبای آنها در جهان رایج بوده است. شواهد باستان شناسی و فسیل شناسی نشان داده است که شواهدی از وجود قرقاول ها از حدود 13 میلیون سال پیش به جا مانده است. منطقه آسیای میانه و قفقاز یکی از خاستگاه های اصلی قرقاول ها شناخته می شود و نام گونه Phasianus Ornis یاPhasianus colchicus (قرقاول معمولی) نیز از رودخانه فاسیس (Phasis) که امروزه با نام رودخانه ریون یا ریونی (Rioni) شناخته می شود و در نزدیکی کوه های قفقاز (در کشور گرجستان) قرار دارد، ریشه گرفته است. یونانی های باستان نیز این پرنده را از قرن ها قبل از میلاد مسیح می شناختند و چینی ها نیز قرقاول را از حدود 3000 سال پیش می شناختند. پس ریشه گرفتن بسیاری از گونه های مشهور قرقاول که امروزه در دنیا شناخته شده اند از چین و مناطق اطراف (سایر نقاط جنوب شرق آسیا) موضوع عجیبی نیست. همچنین، بسیاری از منابع رومی ها را عامل گسترش قرقاول ها در اروپا و به ویژه اروپای غربی دانسته اند. در همین راستا، در منابع تاریخی آمده است که در پی لشکرکشی ژولیوس سزار به انگلستان، قرقاول به آنجا منتقل شده است. در حدود اوایل دهه 1730 میلادی قرقاول به آمریکای شمالی نیز راه یافت که در طی قرون هجدهم و نوزدهم میلادی گونه های مختلفی از قرقاول ها به آنجا وارد شده اند. با توجه به شرایط مساعد برای زیست این پرندگان و تکثیر و رها شدن گسترده قرقاول ها در آمریکای شمالی، این پرندگان گسترش بالایی داشته و اکنون نیز پرورش قرقاول در نقاط مختلف جهان رایج است.

اکنون نیز گونه های مختلف قرقاول جزو پرندگان زینتی (البته در محیط بزرگتر از فضای درون خانه) و شکارگاهی رایج و محبوب در ایران است.

قرقاول ها شامل نژادهای مختلف در چندین جنس از خانواده Phasianidae هستند که در سرتاسر دنیا در جمعیت های وحشی یا پرورشی دیده می شود، اما همان طور که در بالا گفته شد، محدوده زیست بومی و منشأ قرقاول ها عموماً به اروپا و آسیا و به ویژه منطقه اتصال این دو قاره (منطقه اوراسیا و کشورهای قفقاز تا مناطق شمالی ایران) و البته چین و جنوب شرق آسیا نسبت داده شده است. در منابع مختلف بین 29 تا 49 نوع یا گونه مختلف از قرقاول ها عنوان شده که در سراسر دنیا شناخته شده اند و بین 20 تا 25 گونه یا نوع از قرقاول ها بیشتر از سایرین شناخته شده و محبوب هستند. در اکثریت غالب گونه های قرقاول تفاوت بسیار زیادی بین جنس نر و ماده از نظر طرح و رنگ پوشش بدن و جثه مشاهده می شود. نرها به طور عموم دارای جثه بزرگتر، دم بلندتر، پوشش رنگارنگ و درخشان هستند که یک کاربرد اصلی آن جذب پرندگان ماده و جفت یابی عنوان شده است و باعث توجه بیشتر به آنها جهت کاربری زینتی و استفاده از پرهای آنها شده است.

برخی از نژادها مانند قرقاول معمولی یا آمریکایی (قرقاول طوق دار) و یا قرقاول طلایی بسیار رایج و شناخته شده هستند و برخی مانند قرقاول طاووسی برنئو (Bornean peacock-pheasant) بسیار کمیاب و در خطر انقراض هستند. برخی از انواع و گونه های قرقاول ها می توانند بسیار پرجنب و جوش یا دارای توان حمله و آسیب زدن به افراد ناوارد و ناآشنا باشند (مانند قرقاول نژاد ریوز) و برخی دیگر می توانند بسیار با صاحب خود انس گرفته و حتی از دست او به راحتی غذا دریافت نموده یا روی شانه او بنشینند.

اصولاً گرچه می توان تا حدی از امکانات پرورش طیور اهلی برای قرقاول ها نیز استفاده نمود؛ اما تضمینی وجود ندارد که بتوان اکثر نژادها یا تمام نژادهای قرقاول را مانند طیور اهلی نمود و آنها هنوز تا حدی خلق و خوی زندگی وحشی دارند که در پرورش آنها و رفتار با آنها باید لحاظ شود. به عنوان مثال قرقاول ها (به ویژه قرقاول های نر) در طول فصل جفت گیری می توانند بسیار قلمرو طلب و خشن باشند یا باید توجه شود که قرقاول ها توان پرواز دارند و یا تنها در فصول خاصی جفت گیری یا تخم گذاری می کنند، در حالی که طیور اهلی در طول مدت طولانی از سال توان جفت گیری یا تخم گذاری دارند. همچنین، به دلیل توان پرواز، استعداد بالای قرقاول ها برای دچارشدن به هم نوع خواری یا کانیبالیسم و رفتار اجتماعی خاص و غیر اهلی فضای نگهداری قرقاول ها از نظر فضای اختصاصی و محدوده فعالیت به ازای هر پرنده متفاوت است. با توجه به این ویژگی های خاص موجود در گونه های مختلف قرقاول ها، در ادامه مطلب تعدادی از محبوب ترین و رایج ترین گونه های قرقاول پرورشی جهت آشنایی کلی با ویژگی ها و شرایط پرورش آنها، معرفی خواهند شد.

قرقاول طوقی یا طوق دار (قرقاول معمولی یا آمریکایی): این گونه از قرقاول را شاید بتوان رایج ترین و شناخته شده ترین گونه قرقاول در دنیا دانست که اصالتاً بومی آسیا و اروپا است. اما در سراسر جهان به عنوان یک پرنده زینتی یا به عنوان پرنده شکارگاهی پخش شده است. این پرنده به قدری در جهان پخش شده و مورد پرورش قرار گرفته شده که در آمریکای شمالی به عنوان نماد یکی از ایالات شناخته شده است. همچنین به دلیل گستردگی پرورش و نگهداری از آن، به عنوان یک گونه نیمه اهلی از پرندگان نیز شناخته شده است. همان طور که از نام آن پیداست، ویژگی بارز ظاهری آن طوق سفیدرنگ دور گردن آن در جنس نر است که با پوشش بدون پر قرمزرنگ در دور چشم ها و رنگ سبز و بنفش درخشان پوشش پر سروگردن و دم بلند و رنگ بدن راه راه قهوه ای روشن و تیره همراه است. البته این رنگ های درخشان و جذاب پوشش بدن به مانند سایر انواع قرقاول ها به جنس نر محدود شده است و در جنس ماده پوشش بدن بسیار ساده تر است. گسترش این گونه از قرقاول و ایجاد زیرگونه های مختلف از آن باعث شده تا انواع مختلفی از قرقاول های طوق دار در سراسر جهان وجود داشته باشند که حتی تا بیش از 30 زیرگونه برای آن برشمرده شده است. اما در مجموع برخی از زیرگونه های آن مانند قرقاول گردن مشکی، قرقاول بال سفید، قرقاول قرقیزی یا مغولی و قرقاول تایوانی و کره ای و... جزو معروف ترین زیرگونه های آن هستند.

قرقاول خزری یا ایرانی: این گونه از قرقاول که از نواحی اطراف دریای خزر ریشه گرفته است، اکنون جزو پرطرفدارترین گونه های قرقاول است که در نقاط مختلف جهان جهت پرورش و نگهداری پراکنده شده است. البته شباهت نسبتاً بالای آن با قرقاول معمولی یا طوق دار باعث شده که در برخی منابع به عنوان یکی از زیرمجموعه های گونه طوق دار ذکر شود. دلیل این موضوع به سروگردن دارای پوششی به رنگ سبز و آبی تیره شبرنگی همراه با ناحیه قرمزرنگ دور چشم ها و دم بلند آن در جنس نر این دو گونه و البته پوشش قهوه ای روشن و تیره یا قهوه ای-مشکی راه راه یا یک در میان در جنس ماده هر دو گونه برمی گردد. اما نقطه تفاوت اصلی این دو نوع قرقاول را منابع مختلف به عدم وجود یا خیلی نازک تر بودن طوق سفیدرنگ در قرقاول خزری و برخی تفاوت های جزئی دیگر نسبت به قرقاول معمولی نسبت داده اند. قرقاول خزری در گویش های محلی شمال ایران با عبارت تیرنگ (تورنگ) نیز نامیده می شود.

قرقاول طلایی (بلژیکی یا چینی یا لیمویی): یکی از مشهورترین و زیباترین انواع قرقاول در جهان است که با نام قرقاول رنگین کمانی نیز شناخته می شود. جنس نر آن با رنگ های نارنجی، زرد و آبی درخشان بدن خود مشهور هستند که با تاج طلایی و رنگ قرمز نواحی زیر گردن و سینه همراه است. جنس ماده آن از این ترکیب رنگی خیره کننده بی بهره است و دارای پوشش پر قهوه ای راه راه یا خالدار است. این پرنده اصالتاً بومی کوه های غرب چین است، اما جمعیت کثیری از این گونه به سایر نقاط جهان جهت پرورش به عنوان پرنده زینتی یا پخش در شکارگاه ها برده شده است. اکنون می توان آنها را به راحتی در نقاط مختلف از کشورهای جنوب شرق آسیا تا آمریکای شمالی، انگلستان و مکزیک و... یافت نمود. همچنین زیرگونه های دورگه از این نژاد قرقاول نیز وجود دارند که ظاهری مشابه با گونه های دیگر مانند گونه لیدی آمهرست دارند.

قرقاول نقره ای: این گونه نیز مانند قرقاول طلایی از چین ریشه گرفته است. منشأ گونه نقره ای به مناطق جنگلی کوهستان های جنوب شرقی آسیا و جنوب چین برمی گردد. این گونه جزو گونه های بزرگ جثه قرقاول ها هستند که تا 15 زیرگونه برای آن در منابع ذکر شده است که می توانند از نظر رنگ و اندازه متفاوت باشند. اما در گونه اصلی قرقاول نقره ای، جنس نر دارای پوشش رویی سفید با درخشش یا تمایل به نقره ای است و پوشش زیرین بدن نیز تقریباً سورمه ای یا آبی تیره براق است. قرقاول های نقره ای نر مانند تعداد کثیری از گونه های دیگر دارای نواحی بدون پوشش به رنگ قرمز در ناحیه اطراف چشم ها است و منقار رنگ پریده دارد. دم بلند سفید - نقره ای موزی شکل نیز از ویژگی های بارز ظاهری قرقاول های نر این گونه است. این گونه به شکل پرورشی و وحشی وجود دارد که البته برخی زیرگونه های آن مانند زیرگونه موجود در لائوس و ویتنام در معرض خطر انقراض قرار دارند.

قرقاول کالیج یا کَلیج (Kalij Pheasant): قرقاول های گونه کالیج که بومی جنگل های انبوه کوهپایه های هیمالیا در گستره وسیعی از تایلند تا پاکستان هستند را در برخی منابع دارای ارتباط نزدیک با گونه نقره ای دانسته اند و حتی یک گونه دورگه و هیبرید از گونه نقره ای نیز دانسته اند. اما به هر حال این گونه دارای ویژگی های خاص و متمایز خود است که جنس نر آن با رنگ آبی تیره دارای درخشش براق همراه با ردیف های نازکی از پرهای سفید در نقاطی از این پوشش شناخته می شود. همچنین، جنس نر در این گونه دارای تاج سفید یا سیاه و ناحیه بدون پوشش پر (به رنگ قرمز) در دور چشم ها هستند. قرقاول های ماده دارای تاج و پوشش بدن قهوه ای با پرهای سیاه و سفید در دم خود هستند و البته نواحی بدون پر در اطراف چشم ها را نیز مانند جنس نر دارند. حدود 9 زیرگونه از آن در مناطق مختلف شناخته شده است. البته زیرگونه های موجود در تایلند و میانمار در معرض خطر انقراض عنوان شده اند.

قرقاول لیدی آمهرست (Lady Amherst’s Pheasant): این گونه که نام خود را از طبیعت شناس بریتانیایی (کنتس آمهرست) گرفته است بومی جنوب غربی چین و شمال میانمار است. اما به دلیل زیبایی چشمگیر این گونه به نقاط بسیار دورتر از محل زیست اصلی خود و از جمله انگلستان و اسکاتلند نیز برده شده است. معمولاً قرقاول آمهرست مناطق جنگلی را بیشت برای زیست ترجیح می دهد، اما در بیشه های دارای درختچه های متراکم یا گیاه بامبو نیز قابل یافت است. این گونه جزو گونه هایی از قرقاول است که با وجود توانایی پرواز، به هنگام احساس خطر دویدن را به پرواز ترجیح می دهد. این گونه مانند سایر گونه های قرقاول شب ها بر روی درخت ها می خوابند. ویژگی بارز ظاهری در جنس نر وجود پوشش پشت سروگردن به رنگ سیاه‌وسفید و تاج قرمزرنگ بر روی سر است که با دم بسیار بلند و زیبایی به رنگ سفید مایل به خاکستری با رگه های قرمز یا سفید در پایه دم همراه است. پوشش بدن آنها به رنگ درخشنده آبی و سیاه است که البته در زیر بدن پوشش برعکس بالای بدن به رنگ سفید است. در این نژاد نیز مانند سایر نژادهای قرقاول، ماده ها پوششی کاملاً متفاوت دارند که به شکل قهوه ای خالدار یا راه راه در تقریباً تمام سطح بدن و دم است.

قرقاول ریوز (Reeves’s Pheasant): این گونه یک گونه بزرگ جثه از قرقاول ها با طول بدن تا حدود 210 سانتیمتر تا انتهای دم در جنس نر است که مانند چندگونه مشهور دیگر قرقاول ها بومی و منشأ گرفته از چین است. همان طور که از طول بدن این گونه مشخص است، یک ویژگی ظاهری بارز این گونه (در جنس نر) دم بسیار بلند آن است که در کنار پوشش رنگارنگ بدن با پرهایی به رنگ های طلایی، سفید، قرمز و سیاه، زیبایی خاصی به آن بخشیده است. در برخی منابع آمده است که دم آنها تا حدود 30 سانتیمتر در سال رشد می کند. نرها دارای سری به رنگ سفید اما نقابی مشکی رنگ به دور سر و چشمان هستند که با یک دایره قرمزرنگ بدون پر دور چشمان همراه است. جنس ماده در این نژاد دارای جثه بسیار کوچک تری است که پوشش راه راه و خالدار یکدست به رنگ های خاکستری، قهوه ای و سیاه (مشابه بلدرچین) دارد. این نژاد قرقاول بومی جنگل های معتدل همیشه سبز یا دارای خزان است که در اروپا و آمریکای شمالی برای استفاده در شکارگاه ها پرورش یافته و پرطرفدار است.

قرقاول میکادو: این گونه از قرقاول بومی تایوان است و حتی یکی از نمادهای این کشور به حساب می آید که در مناطق کوهستانی این کشور و در بین درختچه های متراکم، بامبوها و چمن زارها زندگی می کند. این گونه منزوی و کم سروصدا است که در هنگام احساس خطر به سمت پوشش گیاهی پناه می برد. البته در هوای مه آلود در فضای باز نیز رفت و آمد دارد و بر روی زمین به دنبال غذا می گردد. نرهای این نژاد دارای پوشش تیره رنگ (آبی تیره یا سورمه ای) با درخشش رنگین کمانی هستند که البته خطوط سفیدی باریکی به ویژه در محدوده انتهای بال ها و دم های بلند آنها قابل مشاهده است. قرقاول های نر و ماده گونه میکادو نیز مانند بسیاری از گونه های دیگر قرقاول ها دارای ناحیه بدون پوشش پر و به رنگ قرمز در ناحیه دور چشم ها هستند. پوشش بدن ماده ها به شکل راه راه یا خالدار به رنگ های مشکی، قهوه ای و سفید (شبیه به بلدرچین) است.

قرقاول مونال یا هیمالیایی (Himalayan Monal Pheasant): قرقاول گونه مونال هیمالیایی بومی محدوده کشورهای افغانستان و پاکستان در اطراف رشته کوه های هیمالیا است. این قرقاول ها در جنگل های بلوط و نزدیک مراتع و صخره ها زندگی می کنند و به زندگی در ارتفاعات نسبتاً بالا خو گرفته اند. این گونه حتی تحمل برف و سرما را نیز بر خلاف بسیاری از گونه ها تا حدی دارد. گونه قرقاول هیمالیایی یا مونال جزو گونه های بزرگ جثه قرقاول است که وزن نرها در این گونه تا حدود دو و نیم کیلوگرم نیز می رسد. نرها دارای پوشش بدن رنگارنگ به رنگ های سبز، مسی، آبی و بنفش با درخشش رنگین کمانی هستند و تاج بلندی به رنگ سبز متالیک دارند. البته نواحی سفیدرنگی نیز در پوشش بدن آنها وجود دارد که فقط هنگام باز کردن بال ها و پرواز دیده می شوند. ماده ها دارای پوششی مرکب از رنگ های قهوه ای و سیاه در تمام بدن هستند و لکه سفید رنگی نیز زیر نوک و گردن خود دارند.

قرقاول سیامی یا تایلندی (Siamese Fireback): قرقاول سیامی یا فایربک (پشت آتشین) که با نام قرقاول پشت آتشین دیارد (Diard's fireback) نیز شناخته می شود یک نژاد یا گونه متوسط جثه قرقاول است که بومی جنوب شرقی آسیا و کشورهای کامبوج، لائوس، ویتنام و همان طور که از نام آن پیداست به طور ویژه بومی تایلند (نام قدیم سی‌ام) است. آن ها در جنگل ها و دشت های سبز زندگی می کنند که محل زیست طبیعی آنها امروزه دچار تخریب شدیدی شده است. اما خوشبختانه، جمعیت این گونه هنوز در خطر انقراض نیست. نرها دارای پوشش بدن خاکستری و تاج مشکی رنگ هستند که پرهای بخش زیرین و دم های آنها سورمه ای رنگ است. البته قرقاول های این نژاد نیز دارای ناحیه دور چشم قرمزرنگ و بدون پوشش پر هستند. ماده ها دارای پوشش قهوه ای رنگ با بال ها و دم های راه راه سیاه و سفید هستند.

قرقاول الیوت (Elliot’s Pheasant): این گونه نیز یکی از گونه های بزرگ قرقاول بومی چین است و منشأ آن به مناطق جنوب شرقی این کشور برمی گردد که جنگل ها و کوهستان های دارای گیاهان همیشه سبز در آنجا قرار دارند. البته به دلیل از دست رفتن زیستگاه های طبیعی و افزایش شکار، این گونه در فهرست تقریباً در خطر انقراض قرار گرفته است. رنگ بدن نرها در این نژاد ترکیب زیبایی شاه بلوطی (قهوه ای مایل به قرمز) و سفید است و دم میله ای و بلندی به شکل راه راه به همین رنگها دارد. همچنین نرها دارای گردنی سفیدرنگ هستند که در زیر نوک تا ابتدای سینه به رنگ مشکی بوده و ظاهری شبیه ریش دارد. این نژاد نیز دارای ناحیه قرمزرنگ بدون پر در دو طرف سر و دور چشم ها هستند که یک ویژگی بارز نرها در اکثر نژادهای معروف قرقاول است.

با توجه به تنوع بالایی که در بین گونه های مختلف قرقاول وجود دارد و تفاوت های خاصی که بین گونه های مختلف قرقاول از نظر رفتارشناسی و شرایط پرورش و تکثیر می تواند وجود داشته باشد، پرورش و تکثیر قرقاول نیازمند کسب دانش و تجربه کافی جهت موفقیت در این کسب و کار دارد. علاوه بر این، نیاز به تهیه و تدارک وسایل، مواد اولیه خوراک و ساختمان و تأسیسات طیوری یا مختص به پرورش پرندگان زینتی (برخی از موارد اختصاصی قرقاول ها است) برای شروع به پرورش قرقاول نیز وجود دارد. با توجه به این نیازهای سخت افزاری و نرم افزاری است که وجود سامانه ای جامع جهت مقایسه بین گزینه های موردنیاز و انتخاب اصولی از بین آنها جهت ایجاد و ادامه کسب و کار پرورش قرقاول ضروری به نظر می رسد. امروزه وجود اینترنت و فضای مجازی باعث شده تا بهره مندی از این گونه سامانه ها آسان تر و دردسترس تر باشد. اپلیکیشن و وب سایت مرغابی علاوه بر فراهم نمودن این امکان ارزشمند، برای اولین بار در ایران امکان بهره مندی از خدمات مشاوره تخصصی را همزمان با بررسی و انتخاب از بین گزینه های موجود در وب سایت و اپلیکیشن خود فراهم نموده است تا شرایط برای رسیدن به بهترین نتیجه ممکن برای مخاطبین مرغابی فراهم شود.