حجم صنعت طیور در طی 50 سال گذشته پنج برابر شده است و نقشی حیاتی در امنیت غذایی ساکنین زمین ایفا می کند. بر طبق آمار سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد (FAO)، امروزه بیش از 23 میلیارد قطعه انواع طیور در سطح جهان وجود دارد که به طور متوسط حدود 3 قطعه به ازای هر نفر را در برمی گیرد. این تعداد شگفت آور در انواع مختلفی از سیستم های پرورش جهت تأمین گوشت، تخم مرغ، کود و سایر محصولات پرورش می یابند. در ایران نیز صنعت طیور بیش از 20 درصد از اشتغال کشور و بخش بزرگی از تولید ناخالص داخلی، صادرات غیرنفتی و سهم بزرگی از امنیت غذایی کشور را به دوش می کشد.

اگر فقط تولید مرغ در کشور در نظر گرفته شود، در سال 1400 بالغ بر 2 میلیون و 158 هزار تن انواع گوشت طیور در کشور تولید شده که 2 میلیون و 106 هزار تن آن را مرغ و خروس به خود اختصاص داده است (بیش از 97 درصد). این موضوع نشان دهنده اهمیت صنعت مرغ گوشتی به تنهایی در تأمین امنیت غذایی کشور است. این صنعت که قدمت کمی در کشور ندارد و حداقل از دهه 30 شمسی با واردات جوجه های نژادهای نیوهمشایر، رد آیلند و پیلموت راک از ایالات متحده آمریکا به شکل صنعتی در کشور شروع به فعالیت نموده است، اکنون به شکل گسترده ای در شکل نیمه صنعتی و صنعتی در سراسر کشور مشغول به فعالیت است.

اکنون در بخش مرغ گوشتی گله های اجداد و گله های مادری سویه های وارداتی مانند راس 308، کاب، هوبارد و... و سویه داخلی آرین و در بخش مرغ تخم گذار گله های اجداد و مادری سویه های وارداتی متنوع شامل سویه "های لاین" (عمدتاً W36)، شیور، بونز، ال اس ال، نیک چیک و... در فرم نیمه صنعتی و صنعتی در کنار سویه های بومی (عمدتاً به پرورش به شکل سنتی یا نیمه صنعتی) در حال تولید جوجه یک روزه برای تولید گله های مرغ گوشتی و گله های پولت تخم گذار هستند. انواع مختلفی از سالن های پرورش گوشتی و تخم گذار در کشور رایج هستند که عمدتاً در دو گروه سالن های پرورش بر روی بستر (عمدتاً برای گله های اجداد، مادری و گوشتی) و سالن های پرورش در قفس (عمدتاً تخم گذار) قرار می گیرند و بنا به شرایط و نوع کسب و کار طیور انتخاب شده توسط هر فرد یکی از انواع سالن ها و روش های پرورش برای آغاز به فعالیت در این صنعت قابل انتخاب هستند.

مجموعه نسبتاً گسترده ای از پیش نیازها و ساختمان و تأسیسات، تجهیزات و وسایل، مواد اولیه، آموزش ها، خدمات مشاوره ای و البته نیازهای نیروی انسانی و سخت افزاری و نرم افزاری را باید برای آغاز به کار اصولی و درست در صنعت طیور فراهم نمود تا بتوان فعالیت موفقی به شکل سنتی و یا به شکل نیمه صنعتی و صنعتی آغاز نمود و به طور موفق به فعالیت ادامه داد. در ادامه این مطلب شرح خلاصه ای از پیش نیازهای راه اندازی و شروع به فعالیت در صنعت طیور جهت علاقه مندان به این فعالیت ارائه خواهد شد.

1 - انتخاب بخشی از صنعت طیور که تمایل به شروع فعالیت در آن وجود دارد

با توجه به تنوع و گستردگی که صنعت طیور و شاخه های آن دارد که در بالا نیز به آن اشاره شد، ابتدا باید با توجه به امکانات، توانایی ها و علایق و سرمایه دردسترس برای آغاز کار، نوع فعالیت طیوری که تمایل به انجام آن وجود دارد مشخص شود. به عنوان مثال مشخص شود که در شاخه تولید مرغ گوشتی تمایل به فعالیت وجود دارد یا در شاخه مرغ تخمگذار و تولید تخم مرغ تمایل به فعالیت وجود دارد یا تمایل به فعالیت در تولید جوجه یکروزه (گله اجداد، گله مادری و مرکز هچری) وجود دارد. حتی ممکن است تمایل به فعالیت در شاخه های جنبی مانند کشتارگاه صنعتی طیور، مرکز فراوری و بسته بندی گوشت و تخم مرغ و... وجود داشته باشد. هرکدام از این بخش ها باوجوداینکه زیرمجموعه صنعت طیور هستند اما الزامات و پیش نیازهای خاص خود را برای شروع فعالیت دارند.

این پیش نیازها می توانند در بحث میزان سرمایه اولیه یا سرمایه در گردش موردنیاز، ساختمان و تأسیسات و تجهیزات موردنیاز، نیروی انسانی، مجوزها و آموزش های موردنیاز و... به طور قابل توجهی برای هرکدام از این شاخه ها متفاوت باشند. به عنوان مثال همان طور که گفته شد در کشور ایران عمده پرورش مرغ گوشتی و گله اجداد و مادری بر روی بستر انجام می شود و پرورش مرغ تخم گذار عمدتاً در سالن های مجهز به قفس های تخم گذار (اصطلاحاً باتری کِیج/Battry Cage) صورت می گیرد.

تجهیز سالن پرورش به سیستم های پرورش در قفس با توجه به وسعت و ظرفیت سالن و میزان اتوماسیون اعمال شده در سالن (سیستم های فول اتوماتیک یا نیمه اتوماتیک و غیراتوماتیک) می تواند در مقایسه با یک سالن مرغ گوشتی با همین ظرفیت هزینه اولیه بالایی داشته باشد. همچنین بر روی بستر بودن پرورش مرغ گوشتی و گله مادری یا اجداد به معنای نزدیکی هزینه های اولیه پرورش این دو نوع طیور صنعتی نیست. بلکه هزینه ها و الزامات ایجاد سالن مرغ اجداد و مادری در سطح بالاتری نسبت به سالن مرغ گوشتی قرار دارند؛ بنابراین انتخاب نوع طیور پرورشی در تعیین مسیر پیش روی برای ایجاد یک فارم طیور یک عامل بسیار تعیین کننده است.

2 - انتخاب نوع و سویه طیور که تمایل به پرورش آن وجود دارد

وقتی به عنوان مثال فعالیت در پرورش صنعتی مرغ گوشتی انتخاب شود، یک مرحله مهم در کار انتخاب سویه مرغ گوشتی مناسب برای پرورش است. ممکن است با توجه به شرایط گزینه های قابل انتخاب تغییر کند. اما با توجه به گزینه های در دسترس در هر زمان بهتر است که گزینه ای که بهتر شناخته شده است و تجربه بالاتری در مورد کار با آن سویه در کشور وجود دارد انتخاب شود تا بهره مندی از خدمات مشاوره ای و آموزش ها برای افراد در بدو امر آسان تر باشد و نیازهای خاص آن سویه نیز سهل الوصول تر باشد.

می توان با گذشت زمان و کسب تجربه بیشتر به سمت تغییر نوع یا سویه طیور مورد پرورش یا انتخاب چند نوع طیور یا چندسویه مختلف یک نوع از طیور جهت پرورش در فارم ها یا سالن های مختلف زیرمجموعه خود حرکت نمود. ممکن است شرایط اقلیمی، سرعت رشد، وزن مرغ مورد پسند بازار مصرف و یا علاقه بیشتر بازار به یک محصول خاص و سایر موارد جزئی دیگر نیز در انتخاب سویه مورد پرورش دخیل باشند. به عنوان مثال ممکن است در یک منطقه جغرافیایی بازار مصرف بوقلمون بهتر از مرغ گوشتی باشد و یا مرغ درشت تر یا ریزتر بیشتر مورد پسند باشد. همچنین، ممکن است گرایش به مصرف مرغ یا تخم مرغ بومی در یک منطقه بیشتر باشد یا قابلیت فروش محصولات بومی با ارزش افزوده بیشتر وجود داشته باشد.

3 - انتخاب محل جغرافیایی، زمین و مشخصات زمین انجام فعالیت پرورش طیور

انتخاب محل ساخت یا خرید سالن پرورش طیور یک عامل بسیار مهم در موفقیت فعالیت پرورش طیور است که بنا بر جمع بندی بین مؤلفه های مختلف دخیل در این انتخاب قابل انجام است. فراسنجه هایی مانند الزامات اخذ مجوز، نزدیکی به مسیرهای حمل و نقل اصلی و فرعی، نزدیکی به کشتارگاه ها، مراکز فرآوری و بسته بندی و بازار مصرف، نزدیکی به مراکز خدماتی و بازار تامین مایحتاج مورد نیاز فارم مربوطه و... در انتخاب محل استقرار فارم پرورش طیور مهم هستند.

انتخاب محل استقرار مرغداری از نظر اقلیم آن نیز مهم است. اگر منطقه استقرار مرغداری یک محل گرمسیر باشد، انتخاب تأسیسات و ساختمان از نظر تهویه اهمیت مضاعف پیدا می کند و اگر منطقه استقرار واحد پرورش طیور یک منطقه سردسیر باشد، ساخت ساختمان و تأسیسات با بهترین شرایط گرمایش و حفظ دمای سالن و البته کاهش هزینه انرژی مصرفی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. نسبت به مناطق معتدل، باید هزینه مازاد تهویه (سرمایش و گرمایش) را در اقلیم های سردسیر و گرمسیر در نظر گرفت. البته ارتفاع از سطح دریا نیز تاثیرات خاص خود را دارد و حتی بر مدیریت پرورش و تغذیه نیز تأثیرگذار است.

باید در انتخاب محل تأسیس سالن پرورش مؤلفه هایی مانند جهت وزش بادهای فصلی را نیز در نظر گرفت. جهت ساخت سالن در اینجا اهمیت خود را نشان می دهد که به گونه ای ساخته شود تا علاوه بر عدم ایجاد مشکل در تهویه سالن، باعث انتقال عوامل بیماری زای احتمالی از سالنی به سالن های اطراف و عوامل آزاردهنده مثل بوی نامطبوع به مکان های مسکونی اطراف نشود. قرارنگرفتن محل ساخت سالن مرغداری در مسیر سیلاب های فصلی (مسیل ها) و نزدیک بستر رودخانه ها نیز باید موردتوجه قرار گیرد تا خسارات ناشی از این عوامل متوجه مرغداری نشود.

4 - آگاهی از استانداردها و شرایط الزامی و رعایت آنها، اخذ مجوزهای الزامی و ثبت رسمی فعالیت پرورش طیور

آگاهی از استانداردها و شرایط الزامی برای اخذ مجوزهای مربوطه در تعیین شرایط ایجاد یک فارم پرورش طیور بسیار مهم است. ممکن است که عدم آگاهی از این موارد و عدم رعایت آنها در ایجاد یک مرغداری یا فارم پرورش طیور منجر به دوباره کاری یا ایجاد هزینه مازاد جهت رفع ایرادات شود و حتی کل فعالیت را از بدو امر دچار چالش اساسی نماید. یک مثال مهم که در بخش قبلی نیز به آن اشاره شد، وجود یک سری الزامات برای تعیین محل مرغداری از طرف متولیان تخصصی مجوزها است. یکی از این الزامات داشتن فاصله مناسب با مرغداری های مجاور و البته مناطق مسکونی اطراف است.

عنوان شده است که جهت پیشگیری از انتقال عوامل بیماری زای قابل انتقال از طریق هوا، حداقل فاصله دو واحد پرورش طیور باید حداقل 500 متر باشد و فاصله دو سالن موجود در یک مرکز پرورش طیور نیز حداقل 250 متر باشد که علاوه بر پیشگیری از انتقال عوامل بیماری زا، نور و تهویه کافی برای همه سالن های موجود در یک واحد پرورش طیور فراهم شود. مورد تأکید است که قبل از خرید نهایی زمین یا فارم مربوطه و اقدام به ساخت از داشتن مجموع شرایط مربوطه اطمینان حاصل شود.

5 - تأمین سرمایه آغاز به کار و سرمایه در گردش با توجه نیازهای اساسی و الزامی آغاز فعالیت پرورش طیور

با توجه به فعالیت طیور موردنظر (مرغ گوشتی، مرغ تخم گذار، گله مادری، گله اجداد و...)، وسعت زمین و فارم مدنظر، ظرفیت و تعداد پرندگان و نوع یا سویه آنها، میزان اتوماسیون و مدرن بودن ساختمان و تأسیسات و تجهیزات موردنظر، نیروی انسانی لازمه و احتیاجات آنها (حقوق و مزایا، امکانات رفاهی و اسکان و...)، مواد اولیه موردنیاز (به ویژه برای تولید خوراک یا دان در خود فارم پرورش طیور)، نیاز به داشتن تأسیسات تولید خوراک و انبار مواد اولیه و یا عدم نیاز به آن (ممکن است تصمیم بر استفاده در فاز اولیه یا به طور دائمی از دان آماده باشد) و... میزان سرمایه اولیه موردنیاز برای راه اندازی و شروع به کار مجموعه همراه با سرمایه در گردش لازم برای ادامه کار را می توان تخمین زد. البته دامنه معقولی از خطا یا تغییر در میزان تخمین زده شده قابل قبول است، اما اگر خطای تخمین سرمایه موردنیاز بیش از حد قابل جبرانی باشد می تواند حتی کل فعالیت را در همان بدو امر و قبل از شروع به فعالیت به خطر بیندازد.

6 - سنجش بازار فروش و بازاریابی محصولات تولیدی و سنجش سود حاصله با کسر قیمت فروش از هزینه ها

شاید در شرایطی مانند شرایط امروز صنعت طیور سنجش سود حاصله از روی کسر قیمت فروش از هزینه ها قبل از آغاز به ایجاد و راه اندازی یک فارم پرورش طیور با تطابق کامل قابل انجام نباشد، اما هرچقدر بتوان سنجش شرایط آینده را بادقت بیشتری انجام داد، تصمیم گیری با ریسک کمتری انجام می شود. حداقل می توان این موضوع را مورد سنجش قرار داد که محصول تولیدی با شرایط مدنظر چقدر در شرایط امروز و کمی پس از آن در بازار با اقبال مواجه است.

به عنوان مثال می توان بررسی نمود که اگر تولید مرغ بدون آنتی بیوتیک یا تولید مرغ ارگانیک مدنظر است، با توجه به هزینه های مازاد نسبت به تولید عادی مرغ گوشتی، چقدر استقبال بیشتری در شرایط فعلی در بازار مصرف (کشتارگاه تا دم در مغازه خرده فروشی و مرغ فروشی ها) از این محصول می شود و چقدر بازار حاضر به پرداخت مبالغ بالاتری است که هزینه های مازاد را پوشش داده و سود معقولی نیز به همراه داشته باشد. البته در مورد محصولی مانند مرغ ارگانیک یا بدون آنتی بیوتیک می توان از فعالین فعلی این شاخه یا متولیان اعطای تأییدیه و مجوز تولید مرغ ارگانیک یا بدون آنتی بیوتیک کسب اطلاع نمود.

البته اگر رفتن به سمت تولید یک محصول و انصراف از آن کمتر نیازمند تغییرات ساختاری و پرهزینه باشد (انعطاف پذیری بالاتر نسبت به تغییر شرایط)، ریسک رفتن به سمت تولید آن کمتر است. به عنوان مثال، تغییر یک سالن پرورش مرغ تخم گذار تجهیز شده به قفس های تخمگذار به یک فارم پرورش شترمرغ نیازمند هزینه های فراوان و تغییرات گسترده در سالن است و شاید حتی اصولاً امکان پذیر نباشد. اما به نظر می رسد که تغییر از مرغ گوشتی عادی به مرغ گوشتی بدون آنتی بیوتیک بسیار راحت تر قابل انجام باشد. پس گرچه تولید مرغ بدون آنتی بیوتیک نسبت به تولید عادی مرغ هزینه بالاتری دارد اما نسبت به برخی از انواع دیگر فعالیت های تولید طیور قابلیت انعطاف پذیری بالاتری نسبت به شرایط دارد و می توان راحت تر به شرایط قبلی بازگشت. در مجموع و با توجه به مثالی که گفته شد، سنجش بازار قبل از انتخاب فعالیت طیور نقش بسیار مهمی در تصمیم گیری نهایی در مورد شروع به فعالیت و انتخاب نوع فعالیت و محصول تولیدی از آن فعالیت دارد.

7 - درنظرگرفتن سلایق و حساسیت های بازارهای خاص (مانند بازارهای صادراتی) در ایجاد فعالیت مرتبط با طیور

به ویژه اگر بازار صادراتی و خارجی در مورد یک محصول مدنظر باشد، حساسیت های خاص موجود در آن بازار را باید مدنظر قرار داد. در صنعت طیور ایران توجه به بازارهای صادراتی در کل زنجیره تولید طیور باید مدنظر قرار گیرد و حمایت های مربوطه نیز از سمت بخش دولتی لحاظ شود تا امکان موفقیت به وجود آید. البته در حلقه های خاصی از زنجیره تولید طیور مانند مراکز فراوری و قطعه بندی طیور توجه به سلایق و حساسیت های بازار مصرف (چه صادراتی و چه داخلی) به شکل مستقیم بر موفقیت کسب و کار تأثیر دارند که در برنامه ریزی برای راه اندازی این گونه کسب و کارها درنظرگرفتن سنجش سلایق و نیازهای مصرف کنندگان در طراحی محصولات و خطوط تولید محصولات مورد توصیه قرار گرفته است.

البته فارم های تولید طیور هم نقش مهمی در تأمین سلایق و علایق بازار مصرف دارند. به عنوان مثال، توجه به تولید مرغ سایز یا مرغ دارای اندازه های خاص، توجه به کیفیت گوشت تولیدی و اندازه قطعات خاص مانند عضله سینه و... از فارم پرورش مرغ منشأ می گیرد که اگر فارم، کشتارگاه و مرکز فراوری و بسته بندی با هم هماهنگ باشند می تواند به تولید محصولات دارای پتانسیل بالای فروش در بازار مصرف (به ویژه بازارهای صادراتی) منجر شود.

با توجه به موارد بی شماری که در تصمیم گیری پیرامون راه اندازی و تأسیس یک کسب و کار مرتبط با طیور (از کارخانه تولید خوراک طیور و فارم پرورش طیور تا مراکز بسته بندی و عرضه محصولات طیور) باید مدنظر قرار گیرد و با توجه به مواردی مانند پیوستگی حلقه های مختلف زنجیره تولید طیور که بر پیچیدگی مؤلفه های دخیل در موفقیت یک کسب و کار مرتبط با صنعت طیور می افزاید، تحقیق و بررسی کافی همراه با کسب نظر از افراد و مجموعه های متخصص و مجرب یک الزام در موفقیت راه اندازی کسب و کار طیور است. اپلیکیشن و وب سایت مرغابی امکان بررسی جامع در تمامی شاخه های موردنیاز را به علاقه مندان به راه اندازی کسب و کارهای زیرمجموعه صنعت طیور می دهد که با خدمات بی نظیری در سطح ایران مانند ارائه خدمات مشاوره در خود سامانه مرغابی همراه شده است.