نقش ویتامین B در سلامت طیور | تاثیر ویتامین های محلول در آب

در دنیای پرورش صنعتی طیور، تأمین دقیق و متعادل ریزمغذی‌ ها، نه‌ تنها کلید دستیابی به راندمان بالا، بلکه عامل اساسی در حفظ سلامت، ایمنی و کیفیت تولید است. در این میان، ویتامین‌ های گروه B به ‌عنوان ویتامین‌ های محلول در آب و فعال در متابولیسم سلولی، نقشی بی‌ بدیل در رشد، توسعه بافت‌ها، عملکرد عصبی، تولید مثل و مقابله با تنش ‌های فیزیولوژیک دارند. برخلاف بسیاری از ویتامین ‌های دیگر، ذخیره این ترکیبات در بدن طیور محدود بوده و وابستگی کامل به تأمین مداوم از طریق جیره غذایی دارند. از پیشگیری از فلجی و ضعف عضلانی در جوجه‌ های گوشتی گرفته تا افزایش بازده تخم ‌گذاری و جوجه ‌درآوری در مرغ‌ های مادر، عملکرد دقیق هر یک از ویتامین‌ های B چون تیامین، ریبوفلاوین، نیاسین، پیریدوکسین و سیانوکوبالامین، تاثیر مستقیم بر بهره ‌وری گله دارد. در این مقاله، ضمن بررسی علمی تک‌تک ویتامین‌های گروه B و منابع غذایی آن‌ها، به اثرات کمبود، نقش در کاهش استرس و انواع مکمل‌ های تجاری مورد استفاده در صنعت طیور نیز پرداخته خواهد شد.

ویتامین ‌های گروه B شامل چه چیزهایی هستند؟

ویتامین	عملکرد و کاربرد اصلی در طیور	منابع قابل استفاده در تغذیه طیور
B1 (تیامین)	کمک به سوخت و ساز کربوهیدرات‌ ها، عملکرد سیستم عصبی، مقابله با استرس	غلات کامل، سبوس گندم، مخمر، جوانه گندم
B2 (ریبوفلاوین)	کوآنزیم در متابولیسم پروتئین، لیپید و کربوهیدرات؛ سلامت غشاهای عصبی	پودر ماهی، جگر، تخم مرغ، مخمر، سبزیجات سبز
B3 (نیاسین)	شرکت در متابولیسم چربی‌ها، کربوهیدرات‌ها و آمینواسیدها؛ کمک به کاهش التهاب دهان و زبان	مخمر، جگر، گوشت، سبوس برنج، ذرت کامل
B5 (اسید پانتوتنیک)	جزء اصلی استیل کوآنزیم A؛ کمک به تولید انرژی و سلامت پوست و پر	جگر، سبوس، مخمر، تخم ‌مرغ، خوراک مخمر
B6 (پیریدوکسین)	سنتز آمینواسیدها، تشکیل هموگلوبین، حمایت از ایمنی و پوست سالم	سبوس گندم، پودر ماهی، گوشت، مخمر آبجو
B9 (اسید فولیک)	بلوغ گلبول‌های قرمز، حمایت از سیستم ایمنی و تولید مثل	برگ سبزها، کبد، کلیه، مخمر، فرآورده‌ های حیوانی
B12 (سیانوکوبالامین)	تولید DNA، متابولیسم چربی ‌ها و پروتئین ‌ها، ذخیره در کبد	منابع حیوانی مانند جگر، ماهی، تخم ‌مرغ، محصولات میکروبی روده

تیامین (ویتامین B1)

اولین گروه از ویتامین های محلول در آب ویتامین B1 بوده که این ویتامین در سوخت و ساز کربوهیدرات و سیستم عصبی جوجه های گوشتی و تخم گذار نقش مهمی دارد. در شرایط تنش زا نیاز مرغان تخم گذار به تیامین بالا بوده و از طرفی با کاهش اشتها تیامین تأمین شده از جیره کاهش می یابد که سبب تشدید شرایط تنش زا خواهد شد.

در جوجه های گوشتی نیز با کمبود تیامین نشانه های مانند بی اشتهایی، فلجی و مشکلات پا گزارش شده است. در خوراک های حاوی کربوهیدرات بالا، پودر ماهی، داروی ضد کوکسیدیوز آمپرولیوم و همچنین خوراک های آلوده به قارچ هایی نظیر آسپرژیلوس نیاز به این ویتامین افزایش می یابد که برای جلوگیری از بروز علائم کمبود باید مقادیر بالاتری از تیامین استفاده شود.

مطالعه بیشتر: چه داروهای تقویتی منجر به افزایش تخم گذاری مرغ ها می شوند؟

ریبوفلاوین (ویتامین B2)

این ویتامین بخش حیاتی از سیستم آنزیمی است و به صورت کوآنزیم در سوخت و ساز کربوهیدرات، پروتئین و لیپید نقش داشته و سبب پایداری غشاهای موکوسی و پایداری غشاهای مایلین دیواره سلول های عصبی می شود.

کمبود این ویتامین علاوه بر کاهش برخی عملکردهای جوجه های گوشتی سبب پردرآوری ضعیف و فلجی و انحنای پنجه نیز می شود. حساسیت تولید مرغان تخم گذار به کمبود B2 از همه ویتامین های دیگر بیشتر است (کمبود به مدت ۳ هفته تولید را به صفر می رساند) و همچنین به دلیل نقش مهم ریبوفلاوین در تولید آنتی بادی توصیه شده است در هنگام واکسیناسیون مقدار این ویتامین افزایش یابد.

پیریدوکسین (ویتامین B6)

ویتامین B6 شامل سه ترکیب پیریدوکسین، پیریدوکسال و پیریدوکسامین است که در بین آنها پیریدوکسین شکل فعال این ویتامین محسوب می شود. این ویتامین کوآنزیم واکنش های متابولیکی سنتز اسیدهای آمینه است به طوری که در جیره هایی با پروتئین بالا و یا عدم توازن اسیدهای آمینه در جیره نیاز به این ویتامین افزایش می یابد.

مرغان مادر روی بستر معمولاً دچار کمبود این ویتامین نمی شوند چون به مواد مغذی دفع شده که حاصل تخمیر میکروبی انتهای دستگاه گوارش دسترسی دارند و باز مصرف می کنند. مقدار بسیار کمی از ویتامین B6 در بدن ذخیره شده و کمبود آن سریع دیده می شود پس باید همواره مقادیر کافی از این ویتامین به خصوص در مرغانی که در بستر نیستند در دسترس قرار بگیرد.

این ویتامین در الصاق آهن به هموگلوبین و ساخت ایمنوگلوبولین نقش داشته که در صورت کمبود سبب ایجاد عارضه افزایش سلول های قرمز با اندازه کوچک و کاهش برخی ایمنوگلوبولین ها می شود. از دیگر علائم کمبود در مرغان تخم گذار به کاهش اشتها و اختلال های پوستی به خصوص در تاج و ریش اشاره می شود.

مطالعه بیشتر: بهترین و موثرترین غذا برای مرغ تخم گذار چیست؟

سیانوکوبالامین (ویتامین B12)

سیانوکوبالامین در سوخت و ساز اسیدهای چرب و ساخت پروتئین و DNA شرکت دارد. این ویتامین در منابع گیاهی به طور تقریبی موجود نیست و فقط از طریق میکرواورگانیسم ها ساخته می شود و مرغان روی بستر مقداری از نیازشان را از مواد دفعی که حاصل فعالیت میکروبی انتهای دستگاه گوارش است به دست می آورند.

برخلاف دیگر ویتامین های گروه ب ویتامین B12 به مقدار مطلوبی در کبد ذخیره شده پس کمبود آن سریع دیده نمی شود در صورت کمبود شدید این ویتامین در جوجه های گوشتی کاهش رشد و در مرغان تخم گذار کاهش وزن تخم مرغ را شاهد هستیم.

نیاسین (ویتامین B3)

نام دیگر این ویتامین اسید نیکوتنیک است که برای ایفای نقش ویتامینی خود باید به نیکوتین آمید تبدیل شود. نیاسین جزئی از دو آنزیم NAD و NADP است که در سوخت و ساز کربوهیدرات ها، اسیدهای آمینه و اسیدهای چرب نقش دارد صفات عملکردی و سوخت و ساز و مقدار کلسترول در پرنده تحت تأثیر مصرف نیاسین قرار می گیرد.

نیاسین در بدن پرنده می تواند با کمک کوآنزیم هایی نظیر B1 ، B2 و B6 از اسیدآمینه تریپتوفان حاصل شود ولی این میزان در حدود تولید ۱ میلی گرم به ازای هر ۵۰ میلی گرم تریپتوفان بوده که مقدار اندک است. در صورت کمبود این ویتامین مشکلات پا و التهاب نواحی حفره دهانی و زبان را شاهد خواهیم بود.

اسیدپانتوتنیک (ویتامین B5 یا کالپان)

این ویتامین جزء اصلی استیل کوآنزیم A است که برای تولید انرژی در بدن پرنده ضروری است. کمبود اسید پانتوتنیک منجر به آسیب به سیستم عصبی، نارسایی غده فوق کلیه و پوست می شود و نشانه های غیراختصاصی از جمله خشکی پوست، تغییر در پرها و کاهش عملکرد تولیدمثلی را به دنبال دارد و حتی در مرغان تخم گذار ممکن است سبب کاهش جوجه درآوری و زنده مانی جنین شود.

مطالعه بیشتر: اهمیت بهداشت آب در پرورش طیور

اسیدفولیک (ویتامین B9)

اسیدفولیک از نظر ساختمانی یکی از پیچیده ترین ویتامین ها است. این ویتامین در برگ سبز سبزیجات و فرآورده های فرعی کشتارگاهی نظیر کبد و کلیه یافت می شود که به دلیل تولید این ویتامین توسط باکتری های روده احتیاجات جیره ای به این ویتامین بسیار کم است. از طرفی بروز هرگونه اختلال در فعالیت باکتری ها جهت تولید این ویتامین بر میزان احتیاجات این ویتامین تأثیر مستقیم خواهد داشت.

کمبود این ویتامین در جیره مرغان تخم گذار سبب کاهش وزن تخم مرغ می شود. به دلیل تأثیر اسیدفولیک در فرایند بلوغ گلبول های قرمز خون و سیستم ایمنی در صورت کمبود این ویتامین سبب بروز کم خونی در پرندگان و ضعف سیستم ایمنی خواهد شد.

نقش ویتامین B در رشد و عملکرد طیور

ویتامین ‌های گروه B با شرکت در مجموعه‌ ای از فرآیندهای متابولیکی، نقش کلیدی در رشد، عملکرد تولیدی و سلامت عمومی طیور به خصوص در جوجه یکروزه ایفا می ‌کنند. این گروه از ویتامین‌ ها، عمدتا در متابولیسم انرژی، سنتز پروتئین، ساخت اسیدهای نوکلئیک و حفظ سلامت سیستم عصبی مؤثر هستند. کمبود هر یک از این ویتامین‌ ها می‌ تواند به اختلالات متابولیکی، رشد ناکافی، مشکلات عصبی و کاهش راندمان تولیدی منجر شود.

• رشد بهینه: ویتامین ‌های گروه B برای دستیابی به نرخ رشد سریع و یکنواخت در جوجه‌ ها و مرغ‌ های گوشتی ضروری هستند.
• افزایش راندمان تبدیل خوراک: تأمین کافی این ویتامین ‌ها باعث استفاده بهینه از خوراک و کاهش ضایعات تغذیه‌ ای می ‌شود.
• تقویت عملکرد تولید مثلی: مرغ‌ های تخم ‌گذار برای تولید تخم‌ مرغ با کیفیت و افزایش جوجه ‌درآوری به مقادیر کافی ویتامین B نیاز دارند.
• پیشگیری از ناهنجاری‌ ها: کمبود ویتامین ‌های گروه B منجر به ناهنجاری ‌های اسکلتی، ضعف عضلانی، مشکلات عصبی و کاهش ایمنی در طیور می ‌شود.

عوارض کمبود ویتامین B در طیور چیست؟

کمبود ویتامین‌های گروه B می ‌تواند پیامدهای جدی و گاه غیرقابل جبرانی برای سلامت و عملکرد طیور ایجاد کند. از آنجا که این ویتامین ‌ها به ‌صورت محلول در آب هستند، ذخیره‌ ی طولانی ‌مدتی در بدن ندارند و باید به‌ طور مداوم از طریق جیره غذایی تأمین شوند. در صورت عدم تأمین کافی، طیور به‌ ویژه در دوره‌ های حساس رشد، تخم‌ گذاری یا استرس، با مشکلات متعددی مواجه خواهند شد.

• کاهش رشد و عدم دستیابی به وزن مطلوب
• بی ‌اشتهایی و کاهش مصرف خوراک
• ضعف عضلانی و فلجی، به‌ ویژه در پاها و گردن
• اختلال در عملکرد سیستم عصبی
• بدشکلی اسکلتی، از جمله انحنای انگشتان و بدشکلی استخوان ‌ها
• کاهش راندمان تبدیل خوراک
• ضعف سیستم ایمنی و افزایش حساسیت به بیماری ‌ها
• افزایش تلفات در گله
• کاهش تولید تخم ‌مرغ و اختلال در باروری و جوجه‌ درآوری

آیا ویتامین گروه B می تواند منجر به کاهش استرس در طیور شود؟

ویتامین‌های گروه B، به ‌ویژه تیامین (B1)، پیریدوکسین (B6) و سیانوکوبالامین (B12)، نقش مؤثری در کاهش اثرات استرس در طیور دارند. این ویتامین ‌ها با حمایت از عملکرد سیستم عصبی، تقویت متابولیسم انرژی و افزایش مقاومت بدن در برابر تنش‌ های محیطی مانند واکسیناسیون، جابه‌جایی، گرما یا تراکم بالا، به حفظ سلامت عمومی پرنده و کاهش اختلالات رفتاری و تغذیه ‌ای کمک می‌ کنند. به همین دلیل، در دوره‌ های پرتنش، تأمین کافی ویتامین‌ های گروه B از طریق جیره غذایی می ‌تواند از کاهش رشد، ضعف ایمنی و افت عملکرد تولیدی جلوگیری کند.

مطالعه بیشتر: دلایل مسمومیت طیور (علائم + روش‌های درمان)

انواع مکمل های ویتامین B برای حفظ سلامت طیور

انواع مکمل‌ های ویتامین B برای طیور به شکل ‌های مختلفی در صنعت دام و طیور عرضه می ‌شوند تا نیاز پرنده‌ ها در شرایط مختلف رشد، تولید و استرس تأمین شود. در ادامه مهم‌ ترین انواع این مکمل ‌ها آورده شده است:

• مکمل ‌های پودری (پره ‌میکس پودری)
• مکمل ‌های محلول در آب (مایع)
• تزریقی (کمتر رایج در طیور صنعتی)
• مکمل‌ های خوراکی اختصاصی (کپسولی یا گرانوله)

نتیجه گیری

ویتامین‌ های گروه B فراتر از یک مکمل ساده، ستون‌ اصلی حفظ سلامت، رشد و عملکرد تولیدی طیور هستند. با توجه به نقش حیاتی این ویتامین ‌ها در متابولیسم، سیستم عصبی و مقابله با استرس، استفاده هدفمند و مداوم از آن ‌ها در جیره، یک ضرورت در پرورش علمی و پایدار طیور به ‌شمار می‌ رود.