نقش ویتامین های محلول در آب (گروه B) در پرورش طیور و اثرات کمبود آن ها در جیره غذایی

ویتامین ها در تغذیه طیور از میکرو مغذی های ضروری خوراک محسوب می شوند که اگرچه سهم کمی در حدود 1درصد از هزینه های تولید را شامل می شود اما سهم عمده ای در حفظ سلامت و بهبود عملکرد پرنده خواهند داشت لذا ضروری است تا توجه ویژه ای به آن شود.

به صورت کلی ویتامین ها به دودسته ویتامین های محلول در آب و محلول در چربی تقسیم می شوند که ویتامین های محلول در آب شامل ویتامین های گروه B، ویتامین C، بیوتین و کولین بوده و ویتامین های محلول در چربی A,D,E,K هستند. در این مقاله به صورت خلاصه به شرح ویتامین های محلول در آب می پردازیم

ویتامین های B1,B2,B6,B12، نیاسین، اسید پانتوتنیک، اسیدفولیک، بیوتین، کولین و ویتامین C جزء ویتامین های محلول در آب هستند.

امروزه با توجه به پیشرفت های چشمگیر در اصلاح ژنتیکی طیور سبب شده تا افرایش عملکرد پرنده را شاهد باشیم به طوری که در سال های اخیر نسبت به سال ۱۹۹۴ میلادی میزان هر یک از شاخص های رشد پرنده، ضریب تبدیل خوراک، میزان تولید تخم مرغ و گوشت بهبود یافته است و به دنبال آن میزان دریافت خوراک پرنده و برخی مواد مغذی از جمله ویتامین ها افزایش داشته است تا پاسخگوی نیاز پرنده های امروزی باشد

نیاز به ویتامین ها همواره ثابت نبوده و در شرایط افزایش تولید پرنده، افزایش استرس حرارتی، افزایش استرس و بیماری ها این نیاز افزایش می یابد. تصور اشتباه در رابطه با مصرف ویتامین ها این است که با مصرف هرچه بیشتر ویتامین ها به صورت افزایشی بهبود عملکرد پرنده را شاهد خواهیم بود اما به شکل صحیح گفته می شود که ویتامین ها باید در محدوده مشخصی از نیاز پرنده برای رسیدن به بهترین عملکرد استفاده شود چرا که با افزودن مقادیر کمتر از نیاز، پرنده دچار کمبود و کاهش تولید و در مقادیر بیشتر افزودن ویتامین ها سبب هدررفت و زیان اقتصادی خواهد شد که البته غنی سازی گوشت و تخم مرغ پرندگان با افزودن مقادیر کمی بالاتر از حد نیاز پرنده امروزه موردتوجه قرار گرفته است

شرکت های همکار وب سایت و اپلیکیشن مرغابی با بهره گیری از ویتامین های با برند معتبر دنیا سعی کرده است مقدار موردنیاز ویتامین ها را مطابق با آخرین نیاز طیور ذکر شده در راهنمای پرورش سویه های مختلف تأمین کند تا علاوه بر حداکثر رشد، مقاومت بیشتری را نسبت به بیماری های رایج طیور داشته باشد

در ادامه به صورت مختصر به نقش ویتامین ها در تغذیه طیور و علائم و عوارض ناشی از کمبود این ویتامین ها می پردازیم.

تیامین (ویتامین B1)

اولین گروه از ویتامین های محلول در آب ویتامین B1 بوده که این ویتامین در سوخت و ساز کربوهیدرات و سیستم عصبی جوجه های گوشتی و تخم گذار نقش مهمی دارد. در شرایط تنش زا نیاز مرغان تخم گذار به تیامین بالا بوده و از طرفی با کاهش اشتها تیامین تأمین شده از جیره کاهش می یابد که سبب تشدید شرایط تنش زا خواهد شد.

در جوجه های گوشتی نیز با کمبود تیامین نشانه های مانند بی اشتهایی، فلجی و مشکلات پا گزارش شده است. در خوراک های حاوی کربوهیدرات بالا، پودر ماهی، داروی ضد کوکسیدیوز آمپرولیوم و همچنین خوراک های آلوده به قارچ هایی نظیر آسپرژیلوس نیاز به این ویتامین افزایش می یابد که برای جلوگیری از بروز علائم کمبود باید مقادیر بالاتری از تیامین استفاده شود

ریبوفلاوین (ویتامین B2)

این ویتامین بخش حیاتی از سیستم آنزیمی است و به صورت کوآنزیم در سوخت و ساز کربوهیدرات، پروتئین و لیپید نقش داشته و سبب پایداری غشاهای موکوسی و پایداری غشاهای مایلین دیواره سلول های عصبی می شود

کمبود این ویتامین علاوه بر کاهش برخی عملکردهای جوجه های گوشتی سبب پردرآوری ضعیف و فلجی و انحنای پنجه نیز می شود. حساسیت تولید مرغان تخم گذار به کمبود B2 از همه ویتامین های دیگر بیشتر است (کمبود به مدت ۳ هفته تولید را به صفر می رساند) و همچنین به دلیل نقش مهم ریبوفلاوین در تولید آنتی بادی توصیه شده است در هنگام واکسیناسیون مقدار این ویتامین افزایش یابد

پیریدوکسین (ویتامین B6 )

ویتامین B6 شامل سه ترکیب پیریدوکسین، پیریدوکسال و پیریدوکسامین است که در بین آنها پیریدوکسین شکل فعال این ویتامین محسوب می شود. این ویتامین کوآنزیم واکنش های متابولیکی سنتز اسیدهای آمینه است به طوری که در جیره هایی با پروتئین بالا و یا عدم توازن اسیدهای آمینه در جیره نیاز به این ویتامین افزایش می یابد.

مرغان مادر روی بستر معمولاً دچار کمبود این ویتامین نمی شوند چون به مواد مغذی دفع شده که حاصل تخمیر میکروبی انتهای دستگاه گوارش دسترسی دارند و باز مصرف می کنند. مقدار بسیار کمی از ویتامین B6 در بدن ذخیره شده و کمبود آن سریع دیده می شود پس باید همواره مقادیر کافی از این ویتامین به خصوص در مرغانی که در بستر نیستند در دسترس قرار بگیرد

این ویتامین در الصاق آهن به هموگلوبین و ساخت ایمنوگلوبولین نقش داشته که در صورت کمبود سبب ایجاد عارضه افزایش سلول های قرمز با اندازه کوچک و کاهش برخی ایمنوگلوبولین ها می شود.

از دیگر علائم کمبود در مرغان تخم گذار به کاهش اشتها و اختلال های پوستی به خصوص در تاج و ریش اشاره می شود.

سیانوکوبالامین (ویتامین B12)

سیانوکوبالامین در سوخت و ساز اسیدهای چرب و ساخت پروتئین و DNA شرکت دارد. این ویتامین در منابع گیاهی به طور تقریبی موجود نیست و فقط از طریق میکرواورگانیسم ها ساخته می شود و مرغان روی بستر مقداری از نیازشان را از مواد دفعی که حاصل فعالیت میکروبی انتهای دستگاه گوارش است به دست می آورند

برخلاف دیگر ویتامین های گروه ب ویتامین B12 به مقدار مطلوبی در کبد ذخیره شده پس کمبود آن سریع دیده نمی شود در صورت کمبود شدید این ویتامین در جوجه های گوشتی کاهش رشد و در مرغان تخم گذار کاهش وزن تخم مرغ را شاهد هستیم.

نیاسین (ویتامین B3)

نام دیگر این ویتامین اسید نیکوتنیک است که برای ایفای نقش ویتامینی خود باید به نیکوتین آمید تبدیل شود. نیاسین جزئی از دو آنزیم NAD و NADP است که در سوخت و ساز کربوهیدرات ها، اسیدهای آمینه و اسیدهای چرب نقش دارد صفات عملکردی و سوخت و ساز و مقدار کلسترول در پرنده تحت تأثیر مصرف نیاسین قرار می گیرد.

نیاسین در بدن پرنده می تواند با کمک کوآنزیم هایی نظیر B1 ، B2 و B6 از اسیدآمینه تریپتوفان حاصل شود ولی این میزان در حدود تولید ۱ میلی گرم به ازای هر ۵۰ میلی گرم تریپتوفان بوده که مقدار اندک است. در صورت کمبود این ویتامین مشکلات پا و التهاب نواحی حفره دهانی و زبان را شاهد خواهیم بود

اسیدپانتوتنیک (ویتامین B5 یا کالپان)

این ویتامین جزء اصلی استیل کوآنزیم A است که برای تولید انرژی در بدن پرنده ضروری است. کمبود اسید پانتوتنیک منجر به آسیب به سیستم عصبی، نارسایی غده فوق کلیه و پوست می شود و نشانه های غیراختصاصی از جمله خشکی پوست، تغییر در پرها و کاهش عملکرد تولیدمثلی را به دنبال دارد و حتی در مرغان تخم گذار ممکن است سبب کاهش جوجه درآوری و زنده مانی جنین شود.

اسیدفولیک (ویتامین B9)

اسیدفولیک از نظر ساختمانی یکی از پیچیده ترین ویتامین ها است. این ویتامین در برگ سبز سبزیجات و فرآورده های فرعی کشتارگاهی نظیر کبد و کلیه یافت می شود که به دلیل تولید این ویتامین توسط باکتری های روده احتیاجات جیره ای به این ویتامین بسیار کم است. از طرفی بروز هرگونه اختلال در فعالیت باکتری ها جهت تولید این ویتامین بر میزان احتیاجات این ویتامین تأثیر مستقیم خواهد داشت.

کمبود این ویتامین در جیره مرغان تخم گذار سبب کاهش وزن تخم مرغ می شود. به دلیل تأثیر اسیدفولیک در فرایند بلوغ گلبول های قرمز خون و سیستم ایمنی در صورت کمبود این ویتامین سبب بروز کم خونی در پرندگان و ضعف سیستم ایمنی خواهد شد.

بیوتین (ویتامین H2)

این ویتامین به عنوان کوفاکتور بسیاری از آنزیم ها در مسیرهای ساخت پروتئین و سوخت و ساز کربوهیدرات، چربی نقش دارد. محققان نشان دادند که سندرم کلیه و کبد چرب ناشی از کمبود بیوتین در جیره غذایی است و ناهنجاری رایج دیگر به دلیل کمبود بیوتین خوراک، التهاب پوستی کف پا است. وجود برخی عوامل در خوراک از طرق مختلف سبب کاهش جذب و یا افزایش نیاز به این ویتامین می شوند که به عنوان مثال، فیبر موجود در خوراک بر جذب روده ای این ویتامین تأثیر می گذارد و همچنین افزایش مقدار پروتئین جیره از ۱۸ به ۲۲ درصد و افزایش چربی و حتی ترکیب چربی سبب افزایش احتیاج به این ویتامین می شود.

دیگر عوامل نظیر تنش های محیطی نیز نیاز به بیوتین را افزایش می دهد که همواره برای رفع نیاز پرنده و استفاده مطلوب از ویتامین و جلوگیری از هدررفت آن باید به نکات فوق توجه شود.

کولین

پرندگان در کبد خود با استفاده از اسیدهای آمینه سرین و متیونین و گروه متیل قادر به ساخت کولین هستند اما این میزان تولید پاسخگوی نیاز پرنده نبوده و باید از مکمل های ویتامینی حاوی کولین استفاده شود. تحقیقات نشان داده اند که کولین به عنوان بخش ساختاری ناقل های عصبی استیل کولین لسیتین بوده و لسیتین بخشی از لیپوپروتئین های با چگالی خیلی کم (VLDL) هستند.

نقش این لیپوپروتئین ها در انتقال کلسترول و تری گلیسیرید در سرتاسر بدن و همچنین انتقال به زرده تخم مرغ است که در صورت کمبود ویتامین بیوتین عملکرد این لیپوپروتئین مختل شده و کولین به صورت غیرمستقیم سبب تجمع چربی در کبد و محوطه ی بطنی و کاهش چربی زرده تخم مرغ می شود

ویتامین C

به دلیل مشارکت ویتامین C در واکنش های متابولیکی مختلف تأثیر مهمی در ایجاد رفاه و آسایش پرنده و بهبود عملکرد خواهد داشت. فعالیت های این ویتامین شامل حفظ سلامت و ایمنی پرنده، نقش آنتی اکسیدانی در گسترش جنین و در شرایط تنش زا محیطی و ایجاد مقاومت در برابر استرس های محیطی، فعال کردن ویتامین D3، کیفیت و باروری اسپرم خروس ها، بهبود کیفیت گوشت و استخوان است

اگرچه کمبود این ویتامین سبب ایجاد عارضه مشخصی در پرنده نمی شود اما به دلایل ذکر شده مصرف این ویتامین در نهایت می تواند سبب بهبود عملکرد پرنده و سلامت و رفاه پرنده شود که این نکته باید موردتوجه تولیدکنندگان مکمل های ویتامینی و پرورش دهندگان قرار بگیرد