تاریخچه، مزایا و معایب و شرح روش های نگهداری موقت از سگ و گربه (پانسیون سگ و گربه)

پس از عبور انسان از زندگی کشاورزی به زندگی شهرنشینی و گسترش شهرها، همچنان رابطه عاطفی انسان با حیوانات اهلی که از اول تاریخ یار و همراه انسان بوده اند، حفظ شد. حیواناتی مانند سگ و گربه که از دوران اولیه تاریخ بشر برای حفظ انسان، دام ها و محصولات غذایی از دستبرد حیوانات وحشی و جوندگان نقش حیاتی داشتند، به مرور به یکی از اعضای خانواده انسانی تبدیل شدند، اما چالش های ناشی از زندگی شهرنشینی و مشغله های تمام وقت ناشی از آن در کنار کمبود جای ناشی از زندگی آپارتمان نشینی که به ویژه بعد از انقلاب صنعتی تشدید شد، کار را برای نگهداری از حیوانات خانگی و به خصوص سگ و گربه در محیط زندگی شهری سخت نمود.

ادامه این مشکلات بود که نیاز به نگهداری از حیوانات خانگی در طول روز یا به مدت چند روز و یا به مدت طولانی تر جهت کمک به صاحبان آنها در جامعه ایجاد نمود و عده ای را به فکر ایجاد کسب و کار پانسیون حیوانات خانگی (به خصوص سگ و گربه خانگی) انداخت. بنا بر نظر منابع مختلف، بعد از جنگ جهانی دوم و گسترش زندگی شهری همراه با افزایش جمعیت افراد بالغ تنها در جوامع غربی و به ویژه ایالات متحده آمریکا و انگلستان بود که نیاز به خدمات نگهداری موقت از حیوانات خانگی بیشتر حس شد. اولین مراکز حرفه ای نگهداری روزانه از حیوانات خانگی و به ویژه سگ ها و گربه ها که از اوایل قرن بیستم در کشورهایی مانند انگلستان وجود داشتند، در اوایل دهه هزار و نهصد و شصت میلادی به طور تخصصی و با الزام به اخذ مجوز از مراجع مربوطه شروع به فعالیت نمودند. در ادامه نیز در اواخر در شهرهای پر تراکمی مانند نیویورک و سانفرانسیسکو مراکز کاملاً تخصصی نگهداری موقت از حیوانات خانگی (پانسیون ها) در دهه هزار و نهصد و هشتاد و اوایل دهه هزار و نهصد و نود میلادی ایجاد شدند.

اکنون انواع مختلفی از خدمات نگهداری موقت حیوانات خانگی با محیط و شرایط نگهداری متنوع در سراسر دنیا رایج است که با گسترش توجه به حقوق حیوانات و الزامات آن، استانداردهای مناسبی برای آنها در سراسر دنیا ایجاد شده است. بسته به نیاز و توان مالی صاحبان حیوانات خانگی خدماتی مانند پرستار روزانه حیوان خانگی، مراکز نگهداری روزانه و چندروزه (پانسیون حیوانات خانگی)، مراکز نگهداری طولانی مدت یا نگهداری و واگذاری سرپرستی حیوانات بدون سرپرست یا بدسرپرست و حتی مراکز لوکس نگهداری مانند هتل های سگ و گربه ایجاد شده اند. این مراکز می توانند مراکز بدون قفس باشند که حیوانات تحت نظارت مربیان مجرب و آموزش دیده نگهداری می شوند یا مراکزی باشند که بخشی از روز حیوان در محیط آزاد ولی تحت نظارت باشد و در مواقع استراحت به فضای محصور دارای اندازه مناسب منتقل می شوند.

در واقع مراکز نگهداری از نظر میزان و نوع دسترسی حیوان به فضای باز، مراکز دارای فضای باز عمومی (پارک مخصوص حیوانات یا پارک های عمومی عادی)، فضای باز نسبتاً وسیع اما محصور در خود مرکز نگهداری یا محوطه محدود اختصاصی خود هر حیوان که نباید از یک حد استاندارد کوچک تر باشد را در بر می گیرند. با توجه به گستردگی انواع مراکز از نظر مؤلفه های گفته شده، شرح مختصری از برخی از رایج ترین انواع خدمات و مراکز نگهداری موقت حیوانات خانگی (به ویژه سگ و گربه) در ادامه خواهد آمد.

1. خدمات پرستاری اختصاصی از حیوانات خانگی

   خدمات پرستاری از حیوانات خانگی که در زبان انگلیسی تحت عنوان (Pet sitting) شناخته می شود، معمولاً نگهداری از حیوان فرد دیگر را در یک مدت مشخص از طول روز یا یک دوره زمانی مشخص شامل می شود که می تواند در منزل خود صاحب حیوان خانگی یا در منزل پرستار مربوطه و یا در محل اختصاصی پرستاری از حیوانات خانگی انجام شود. حتی برخی از انواع خدمات پرستاری انفرادی یا چندتایی از حیوانات خانگی وجود دارند که تنها بردن حیوان خانگی به پیاده روی یا هواخوری روزانه را شامل می شوند.

   افرادی که تمایل به داشتن کاری پاره وقت هستند و علاقه مند به حیوانات خانگی هستند، می توانند با کسب یک سری اطلاعات و آموزش های اولیه و تحت ساماندهی شرکت ها یا مراکز یا سامانه های ایجاد شده جهت واگذاری این خدمات به این کسب و کار اقدام کنند. این نوع از خدمات که هزینه نسبتاً معقولی دارند، می توانند بین فرد صاحب حیوان و پرستار آن حیوان از نظر مدت زمان روزانه و مدت کل خدمات (هفتگی، ماهانه یا سالیانه) بر اساس شرایط مورد توافق بین خود این دو فرد تنظیم شوند که مزیت خوبی از نظر انعطاف پذیری نسبت به تغییر شرایط ایجاد می کند. خدمات پرستاری روزانه علاوه بر موارد بالا دارای مزایایی مانند کاهش استرس در حیوان خانگی به دلیل ماندن در محیط آشنا، ایمن ماندن خانه و محیط زندگی در صورت اطمینان کافی از فرد پرستار حیوان خانگی و عدم نیاز به جا به جایی حیوان خانگی در مسافت طولانی به طور روزانه را دارد.

   اما چالش های این روش نگهداری موقت از حیوانات خانگی مواردی مانند آوردن یک فرد غریبه به خانه (به ویژه در صورت نبود سازوکار مناسبی برای کسب اطمینان در مورد آن فرد)، سخت بودن رزرو یک فرد پرستار در زمان های شلوغ سال مانند تعطیلات رسمی، احتمال عدم واکنش مناسب حیوان به فرد ناآشنا در محدود اختصاصی خود، عواقب احساس تنهایی در صورت تنها ماندن طولانی مدت (عدم برنامه ریزی مناسب و دقت صاحب و پرستار در مورد زمان های تنهایی)، خروج تصادفی حیوان از منزل در صورت عدم دقت فرد پرستار به حیوان و... را شامل می شود.

   بنا بر موارد گفته شده، در صورت عدم نیاز به پرستاری ۲۴ ساعته به مدت چند روز و تنها احتیاج به نگهداری چندساعته یا بردن حیوان به هواخوری یا پیاده روی، گرفتن پرستار چندساعته گزینه بهتری به نظر می رسد. همچنین اطمینان از صلاحیت فرد پرستار نیز یک چالش اساسی است که در سطح جهان با ایجاد مؤسسه جهانی پرستاران حیوانات خانگی یا (Pet Sitters International) یا به طور اختصار مؤسسه PSI و شعب مرتبط با آن تا حد زیادی در حال رفع است و در سطح ایران نیز می تواند ایجاد و گسترش چنین مؤسساتی این چالش عمده را رفع کند. همچنین، خلأهای قانونی نیز در این مورد در ایران وجود دارد که در جای خود قابل بحث و بررسی است.

2. نگهداری روزانه و یا چندروزه از حیوانات خانگی (پانسیون کوتاه مدت)

   آنچه که در جهان و ایران به عنوان روش نگهداری موقت چندروزه از حیوانات خانگی تحت شرایط تخصصی در یک محیط کاملاً تخصصی شناخته می شود، عمدتاً پانسیون های نگهداری از حیوانات خانگی یا مراکز (Pet Boarding) هستند. امروزه وقتی که یک مسافرت کاری یا تفریحی پیش می آید، با توجه به چالش های به مسافرت بردن حیوانات خانگی در مسیرهای طولانی، نیاز به نگهداری حیوان خانگی در یک محل مطمئن و تحت نظارت فرد یا افراد باصلاحیت بسیار حس می شود. اگر فرد صاحب حیوان خانگی، دوست یا آشنا یا همکاری را نشناسد که با خود او و حیوان خانگی او آشنایی و نزدیکی کافی را داشته باشد و علاقه و آگاهی کافی را نسبت به نگهداری از حیوان خانگی داشته باشد، راهی جز سپردن حیوان خانگی خود به پانسیون حیوانان خانگی ندارد.

   این مراکز وابسته به امکانات و شرایط نگهداری از پانسیون های استاندارد تا کلینیک های دامپزشکی دارای پانسیون و مراکز نگهداری لوکس مانند هتل های حیوانات خانگی را در بر می گیرند. البته این مراکز برای همه حیوانات خانگی مناسب نیستند که با توجه به مزایا و چالش های این مراکز قابل پیش بینی است که برای کدام حیوانات مناسب تر هستند. مزایای مراکز پانسیون سگ و گربه خانگی مواردی مانند امکان ارتباط اجتماعی با سایر حیوانات و انسان ها، فرصت مناسب برای فعالیت بدنی (در صورت داشتن فضای تمرین و بازی عمومی یا اختصاصی)، محیط دارای شرایط نظارتی و نگهداری تخصصی، برنامه منظم خوراک دهی و تمرین و بازی، نظارت کافی بر کیفیت و کمیت خوراک و درمان و داروی روزانه (در صورت تحت درمان یا مصرف دارو قرار داشتن در زمان نگهداری در پانسیون) و عدم نیاز به مراجعه یک فرد غریبه به منزل فرد صاحب حیوان خانگی را در بر می گیرد.

   چالش های احتمالی سپردن سگ یا گربه خانگی به مراکز پانسیون شبانه روزی حیوانات خانگی نیز مواردی مانند هزینه نسبتاً بالا در مقابل روش های دیگر نگهداری موقتی، احتمال ایجاد استرس ناشی از بودن در محل ناآشنا و نزدیک بودن با انسان ها و حیوانات ناآشنا، احتمال آسیب به خود یا آسیب ناشی از سایر حیوانات به دلیل عدم آشنایی قبلی با محیط و سایر حیوانات ساکن مرکز نگهداری در کنار امکان مریضی ناشی از نزدیک بودن به سایر حیوانات یا دردسترس بودن خوراک های جدید و چالش های ناشی از نیاز به جا به جایی در مسافت نسبتاً طولانی برای بردن حیوان به مرکز مربوطه را در بر می گیرد.

   با توجه به مزایا و چالش هایی که عنوان شد، می توان تا حدی تشخیص داد که حیوان خانگی آن فرد شرایط روحی و جسمی سپردن به پانسیون را برای مدت محدود دارد یا این کار نیازمند بررسی بیشتر است. می توان در این مورد از دامپزشک یا آموزش دهنده سگ یا گربه خود که شناخت نسبی مناسبی از آن دارد نیز کسب نظر و مشورت نمود.

3. نگهداری بیش از چند روز یا بلندمدت از حیوانات (پانسیون بلندمدت)

   حیوانات خانگی مانند سگ و گربه وابستگی عاطفی زیادی به صاحب خود و محل زندگی مشترک خود با صاحبشان دارند که این موضوع حساسیت بالایی در مورد مدت نگهداری آنها دور از صاحب خود می دهد. معمولاً مراکزی که نگهداری از سگ یا گربه را در زمانی بیش از دو یا سه یا چند روز قبول می کنند، اگر مراکزی دارای تخصص و تعهد کافی باشند، در صورتی نگهداری از حیوان خانگی را در مدتی طولانی تر می پذیرند که امکاناتی اضافی برای قابل تحمل نمودن این مدت طولانی تر برای حیوان در اختیار داشته باشند.

   به عنوان مثال، این مراکز ممکن است که خدماتی مانند زمین بازی گروهی یا انفرادی برای حیوانات (تحت نظارت مربی متخصص) همراه با مجموعه ای از اسباب بازی ها و تفریحات متنوع مانند حوضچه آب بازی یا غذاها و تشویقی های موردعلاقه آن حیوان را ارائه دهند تا سپری نمودن این زمان را برای حیوان آسان تر نمایند و اثرات روحی ناشی از دوری از صاحب خود را برای حیوان به حداقل ممکن برسانند؛ بنابراین، گرچه چندان سپردن حیوان به مدت طولانی به مراکز نگهداری از نظر اقتصادی و سلامت روحی و جسمی حیوان مناسب نیست؛ اما درصورتی که شرایط خاصی پیش آمد باید بادقت کافی یک مرکز مناسب را انتخاب نمود.

   در سطح دنیا و در کشورهای مختلف، مراکز نگهداری از سگ و یا گربه خانگی دارای مراکز صنفی، انجمن ها و مراجع نظارتی خاص خود هستند و به عنوان مثال در ایالات متحده آمریکا، انجمن مراکز نگهداری موقت از حیوانات خانگی یا American Boarding Kennels Association (به اختصار ABKA) متولی این مراکز است. در ایران هنوز مرجع تخصصی جز سازمان دامپزشکی کل کشور و ادارات دامپزشکی استان ها و شهرستان ها جهت مراجعه برای بررسی صلاحیت این مراکز موجود نیست. می توان جهت انتخاب یک مرکز پانسیون سگ و گربه یا (Boarding Kennel) برای نگهداری موقت از سگ یا گربه خانگی خود به صورت سرزده و بدون قرار قبلی به مراکز نزدیک محل زندگی خود یا توصیه شده توسط آشنایان مراجعه نمود و قبل از آن نیز از طریق مشاهده وب سایت یا تماس تلفنی سئوالات لازم را پرسید. معمولاً دامپزشک مورد اعتماد فرد صاحب حیوان خانگی که همیشه حیوان خانگی او را ویزیت می کند نیز می تواند در این زمینه کمک کند.

   در مراجعه جهت بازدید مرکز نگهداری موقت یا پانسیون باید به موارد ظاهری مانند نحوه برخورد و پاسخگویی یا شرایط نگهداری سایر حیوانات در آن مرکز نگهداری مانند فضای نگهداری هر حیوان و مواردی مانند میزان بو و حشرات در محل و سایر مولفه ها می توان توجه نمود. محل نگهداری سگ ها و گربه ها باید طوری ساخته شده باشد که اشیای تیز یا مواد شیمیایی مضر و یا هر جسمی که حیوان بتواند ببلعد و برایش مشکل ساز شود در آن محل وجود نداشته باشد. ممکن است مراکز نگهداری به دلایلی مانند ایجاد استرس ناشی از رفت و آمد افراد غریبه در حیوانات و رعایت قرنطینه در مقابل ورود احتمالی عوامل بیماری زا از طریق بازدیدکنندگان، اجازه بازدید سرزده از داخل محوطه های نگهداری حیوانات و به ویژه لانه یا فضای اختصاصی هر حیوان را ندهند، اما می توانند راهکارهای مناسبی جهت مشاهده فضای داخلی بدون به هم خوردن آرامش و بهداشت مرکز تدارک ببینند.

   می توان در صورت داشتن زمان کافی، حیوان خود را چند بار به صورت کوتاه مدت به محل مربوطه برد و واکنش رفتاری او را به بودن در آن محل مشاهده نمود تا بتوان تصمیم بهتری اتخاذ نمود. همچنین، مواد خوراکی، داروها و وسایل کمک کننده به کاهش استرس نیز (به ویژه در روزهای اول ورود به مرکز نگهداری) می توانند به راحتی، آسایش و اصطلاحاً راحت تر جا افتادن حیوان در این محیط نگهداری جدید کمک قابل توجهی کنند که یا از طریق خود فرد صاحب حیوان و دامپزشک مورد اعتماد او و یا از طرف خود مرکز نگهداری با توجه به تجربه و تخصص آنها، در اختیار حیوان قرار می گیرند.

4. مراکز نگهداری و واگذاری حیوانات بی سرپرست

   مراکز نگهداری از حیوانات بی سرپرست و یا بدسرپرست را عموماً محلی برای نگهداری موقت یا چندروزه از حیوانات دارای سرپرست مناسب و نگران حال حیوان خود نمی دانند، اما ممکن است برخی مراکز بزرگ نگهداری از حیوانات خانگی دو بخش مجزا از هم برای پانسیون حیوانات و نگهداری از حیوانات بلاصاحب داشته باشند. با توجه به اینکه امروزه بیشتر توصیه می شود که حیوان خانگی خود را افراد علاقه مند به داشتن حیوانات خانگی از حیوانات بی سرپرست به سرپرستی بگیرند، مراجعه به این مراکز جهت سنجش توان داشتن حیوان خانگی و انتخاب حیوانی که روحیه اش با فرد مذکور جور باشد، به افراد توصیه می شود.

   این مراکز گرچه شرایط لوکس و خاصی برای نگهداری از حیوانات ندارند، اما شرایط استاندارد را جهت حفظ حقوق حیوانات در نظر می گیرند و مکان های مناسبی جهت کمک های خیرخواهانه یا داوطلبانه از طرف علاقه مندان به حقوق حیوانات هستند که نظارت دولتی مناسبی نیز بر آنها اعمال می شود. در این مراکز خدمات درمان حیوانات خیابانی آسیب دیده یا مریض و همچنین خدمات کن عقیم سازی جهت کنترل جمعیت حیوانات رها شده نیز ارائه می شود.

پانسیون ها معمولاً یا به صورت مجزا یا به صورت بخشی از یک مجموعه کلینیک، داروخانه و پث شاپ (فروشگاه لوازم موردنیاز حیوانات خانگی) وجود دارند که می توانند علاوه بر خدمات نگهداری روزانه یا چندروزه حیوانات خانگی، خدمات زمین بازی گروهی برای سگ ها و گربه ها همراه با امکانات رفاهی و وقت گذرانی برای صاحبان آنها در زمان تفریح یا هواخوری روزانه ارائه دهند. گستره خدمات ارائه شده می تواند از یک مرکز نگهداری ساده و استاندارد یا یک مجموعه پلی کلینیک حیوانات خانگی همراه با پانسیون و سایر امکانات را در بر گیرد که همه ملزومات را در یک مکان جمع نموده باشد.

با توجه به مجموع مواردی که گفته شد، انتخاب یک پرستار روزانه و یا یک مرکز نگهداری روزانه یا چندروزه مناسب جهت حیوان خانگی خود که در مواقع دوری ناگزیر از آن، بهترین شرایط را از هر لحاظ برای آن حیوان خانگی فراهم کند، نیازمند بررسی و مقایسه دقیق و جامع از هر لحاظ بین گزینه های موجود است. گرچه این کار یک فرایند سخت و وقت گیر به نظر می رسد، اما وب سایت و اپلیکیشن مرغابی این امکان را برای اولین بار در ایران و فقط با مراجعه به گوشی یا سیستم رایانه شخص در اختیار دارندگان سگ و یا گربه خانگی قرار داده است. علاوه بر سهولت در بررسی و مقایسه بین گزینه های موجود، امکان اخذ مشاوره از مشاورین مجرب و متخصص نیز در این سامانه جامع موجود است تا بهترین انتخاب و نتیجه ممکن حاصل شود.