امروزه مسابقات سوارکاری به قدری حرفه ای شده اند و رقابت ها تنگاتنگ شده اند که استفاده از گستره وسیعی از مکمل ها و داروهای کمکی به مانند سایر ورزش های حرفه ای در اسب های مسابقات سوارکاری حرفه ای (به ویژه مسابقات کورس و سرعت) نیز رایج شده اند. از این میان مسئله استفاده سهوی یا عمدی از داروها و ترکیبات غیرمجاز نیز به مانند سایر ورزش های حرفه ای به یک معضل و چالش عدیده برای سوارکاران، باشگاه داران، متولیان برگزاری و نظارت بر مسابقات و البته فدراسیون جهانی سوارکاری (International Federation for Equestrian/FEI) تبدیل شده است. واژه دوپینگ (Doping) از یک اصطلاح عامیانه آمریکایی معادل با واژه opium (به معنی تریاک) ریشه گرفته است و به معنای استفاده از مواد شیمیایی یا طبیعی غیرمجاز (به خصوص مواد مخدر) برای بهبود سریع، ناگهانی یا بیشتر از حد طبیعی در عملکرد ورزشی انسان یا حیوانات ورزشکار است.

در زمان روم باستان استفاده از ترکیب هیدرومل (Hydromel or Mead)که یک ماده تخمیری حاوی الکل حاصل از ترکیب آب و عسل و برخی مواد افزودنی دیگر مانند غلات و میوه ها و رازک بوده است برای اسب های مسابقات ارابه رانی رایج شده بود. این ماده آن قدر تأثیر محسوسی بر بهبود عملکرد اسب ها در این مسابقات داشت که برای استفاده از آن مجازات اعدام در روم باستان در نظر گرفته شده بود. گزارش های پراکنده ای نیز از قرن های 16 و 17 میلادی در مورد استفاده از مواد محرک، احتمالاً آرسنیک و... وجود دارد که باعث ممنوعیت استفاده از این مواد به هیجان آورنده اسب ها در مسابقات اسب دوانی اروپا و به خصوص انگلستان شد.

در سال 1903 میلادی در انگلستان قانونی تصویب شد که دوپینگ را در اسب ها ممنوع نمود و می توان از آن به عنوان یکی از اولین موارد برخورد قانونی با دوپینگ در دنیای معاصر یاد نمود. مستنداتی از سال 1912 میلادی وجود دارد که نشان می دهد آزمایش هایی برای تشخیص مواد مختلف مانند کافئین، کوکائین یا مورفین (به عنوان چند مورد از قدیمی ترین ترکیبات به کار رفته در دوپینگ در اسب ها) در بزاق اسب ها وجود داشت. با این حال، زمانی بحث پیرامون دوپینگ به شدت بالا گرفت که در ایالات متحده آمریکا سیستم شرط بندی بر روی اسب ها به شکل قانونی و مدون در آمد (حدود سال 1933 میلادی). بیشتر استفاده کنندگان از دوپینگ در مسابقات سوارکاری در این زمان از ترکیباتی مانند کوکائین، هروئین، کافئین و استریکنین استفاده می کردند.

از اواخر قرن بیستم بود که تلاش های فدراسیون جهانی سوارکاری (FEI) برای مبارزه با دوپینگ در مسابقات سوارکاری به شدت افزایش یافت و منجر به تدوین استانداردها و قوانین ضد دوپینگ توسط این نهاد بین المللی شد.

دوپینگ و سلامتی اسب ها:

دوپینگ معمولاً در نزدیک زمان مسابقه (عمدتاً روز مسابقه) با خوراندن یا تزریق ماده دوپینگ صورت می گیرد تا افزایش غیرطبیعی و بدون زحمت در عملکرد اسب ایجاد شود و یا اسب دارای آسیب دیدگی را بدون توجه به عواقب بعدی این آسیب دیدگی برای سلامت و جان اسب به مسابقه برساند. نکته دیگر این است که ممکن است از دوپینگ برای در مسابقات نگه داشتن اسب هایی که بی از حد استاندارد مسابقه داده اند نیز استفاده شود. متأسفانه فشار مسابقات بر تیم سوارکاری (شامل مربیان، سوارها و اسب ها) آنقدر زیاد شده است که ممکن است تحت فشاری که برای برنده شدن روی آنها است، سلامت اسب و حتی سوار در خطر قرار گیرد. ممکن است از ترکیبات غیرمجاز یا دوزهای غیرمجاز داروها برای کاهش عملکرد و نتیجه نگرفتن اسب های رقیب در مسابقه (از طریق نفوذ در تیم رقیب و استعمال مخفی ماده موردنظر در اسب آنها) استفاده شود یا حتی فراتر از آن به خاطر برنامه ریزی قبلی برای گرفتن نتیجه ای خاص جهت افزایش سود مسابقات شرط بندی، داروهایی استفاده شود که عملکرد اسب خود را به کمتر از میزان واقعی رساند. پس در واقع عمداً در این شرایط به عملکرد یا سلامت اسب آسیب زده می شود. همچنین؛ با توجه به اینکه امروزه اصلاح نژاد و پرورش اسب ها بر روی موفقیت آنها در مسابقات متمرکز شده است، مقاومت اسب ها در برابر آسیب و عوارض مواد مورداستفاده در دوپینگ نسبت به دهه های اخیر کمتر نیز شده است.

نکته ای که ممکن است باعث گیجی بیشتر صاحبان اسب ها در مورد استفاده از مواد مکمل و دارویی به شکل و اندازه مجاز شود، تنوع بسیار در این ترکیبات، دوز مصرف مجاز برای سلامتی حیوان و البته به روز شدن مداوم لیست این اقلام است که تحت تأثیر به بازار آمدن هر روزة ترکیبات جدید باشد. اگر قوانین و لیست های اقلام مجاز و غیرمجاز یکچارچه، روزآمد و به سهولت قابل دسترس نباشند می تواند علاوه بر افزایش احتمال مصرف سهوی و گیجی شرکت کنندگان در مسابقات باعث انتقال روش های جدید دوپینگ از مکانی که در آن ممنوع شده اند به مکان های هنوز به روزرسانی نشده از نظر اطلاعات و آگاهی رسانی شود.

برخورد با دوپینگ در مسابقات سوارکاری:

موارد دوپینگ با توجه به جوایز کلان برندگان مسابقات و البته مسابقات شرط بندی روی اسب ها می تواند در صورت عدم نظارت مناسب روندی روزافزون به خود بگیرد. البته اگر بینندگان مسابقات و مشارکت کنندگان در شرط بندی روی اسب ها با این تقلبات مواجه شوند به مرور دلسرد شده و از مشارکت خود می کاهند که برگزارکنندگان و سرمایه گذاران اصلی بر روی مسابقات سوارکاری با علم به این موضوع تلاش می کنند تا در همکاری با نهادهای ضد دوپینگ و سایر نهادهای نظارتی و برخورد جدی با دوپینگ در مسابقات به تماشاگران و سایر مشارکت کنندگان در مورد حضور در فضایی منصفانه و عادلانه اطمینان خاطر لازم را بدهند.

اکنون رقابتی از سوی نهادهای ضد دوپینگ برای بهبود و به روزرسانی روش های نمونه گیری و آنالیز مواد غیرمجاز از لحاظ دقت و سرعت با سوی دیگر که افراد مرتکب دوپینگ در مسابقات هستند در جریان است. مرتکبین دوپینگ تقریباً هر روزه در حال کار بر روی روش ها و مواد جدید و ناشناخته برای دوپینگ هستند که بر پیچیدگی و سختی مبارزه با دوپینگ می افزاید. به عنوان مثال در سال های اخیر حتی از یک مُسکن جدید که از یک قورباغه بومی آمریکای جنوبی به دست می آید و 40 برابر قوی تر از مورفین است برای دوپینگ در اسب های مسابقه ای آمریکا استفاده شده (ترکیبی تحت عنوان dermorphin) و در تعداد قال توجهی از نمونه های اخذ شده از اسب های نژاد تروبرد و کوارتر مشاهده شده است.

تصویر شماره 1- در سال های اخیر ترکیبات جدید مانند dermorphin (دِرمورفین) به دست آمده از قورباغه بومی آمریکای جنوبی در دوپینگ اسب ها استفاده می شوند.

با توجه به در دسترس قرارگرفتن ترکیبات جدیدتر و سخت تر قابل شناسایی و همچنین دردسترس بودن آسان داروهای قابل استفاده برای دوپینگ، تعداد نمونه های مورد آزمایش و بهبود و به روز رسانی تکنیک های آزمایشی در آزمایشگاه های ضد دوپینگ همه روزه روند افزایشی دارد. با توجه به این تنوع و دسترسی آسانی که وجود دارد و جهت تسهیل روند کنترل دوپینگ، انجمن ناظرین مسابقات بین المللی (ARCI) موارد ممنوعه را در پنج دسته یا کلاس قرار داده اند. آن موادی که بیشترین پتانسیل تأثیر و تقویت عملکرد را دارند در کلاس 1 و آنها که کمترین تأثیر و تقویت را ایجاد می کنند در کلاس 5 قرار گرفته اند.

همچنین، داروهایی که برای استفاده در اسب ها در نظر گرفته نشده اند، اما امکان تأثیرگذاری بر نتیجه مسابقه را دارند نیز در کلاس های بالاتر قرار دارند (درجه ممنوعیت بیشتر). آن مواد دارویی که برای اسب ها مفید یا مجاز هستند؛ ولی می توانند بر نتیجه مسابقه نیز تأثیر بگذارند نیز در طبقات میانی و پایینی این طبقه بندی قرار می گیرند. اساس این طبقه بندی داده های مبتنی بر فارماکولوژی (داروشناسی) یا در واقع مشاهده نتایج داروها بر اسب ها است که داروهای دارای تأثیر تحریک کننده یا افسرده کننده قوی بر اسب ها را در طبقات بالاتر قرار می دهد و آنها که تأثیر کمتری دارند را در طبقات پایین تر قرار می دهد. بر همین اساس، این انجمن داروهای غیرمجاز برای اسب ها را در همین 5 کلاس دارویی و البته در سه کلاس (A، B و C) از نظر شدت ممنوعیت و قابل مجازات بودن لیست نموده است که در کنار لیست مواد ممنوعه فدراسیون جهانی سوارکاری به عنوان معتبرترین لیست های مواد غیرمجاز در دنیا شناخته می شوند.

آن داروهایی که در لیست نیستند یا آستانه و سطح مصرف مجاز برای آنها تعیین نشده جزو موارد غیرمجاز شناخته شده اند که البته ممکن است در هر منطقه ای با توجه به شرایط آن منطقه با این کلاس بندی برخورد شود. به عنوان مثال در مسابقات ایالت لویزیانا در آمریکا، کمیسیون مسابقات این ایالت (Louisiana Racing Commission/LSRC) کلاس 1 و 2 از این طبقه بندی را به رسمیت می شناسد. این کمیسیون میزان مجاز مت آمفتامین (مخدر صنعتی بسیار مخرب و شناخته شده) را در ادرار اسب ها 10 نانوگرم بر میلی لیتر و برای کوکائین بر اساس متابولیت اصلی آن (بنزوئیلکگونین/ benzoylecgonine) 150 نانوگرم در میلی لیتر اعلام نمود. آزمایشگاه ها تحت قوانین و مقررات کشور یا منطقه خود در مورد دوپینگ کار می کنند و در هر کشور یا منطقه ممکن است تفاوت هایی برای داروهای مورد تأیید یا غیرمجاز برای استفاده در اسب ها وجود داشته باشد. به همین دلیل است که اکیداً توصیه شده که مربیان و مسئولان نگهداری از اسب های مسابقه ای باید با قوانین و مقررات داروهای مجاز برای اسب های مسابقه ای آشنا باشند و در این مورد از دامپزشکان مورد تأیید ارگان های مربوطه اطلاعات لازم را کسب کنند. در بسیاری از قوانین ضد دوپینگ در سراسر دنیا آمده است که این وظیفه شخصی هر فرد مسئول است که اطمینان حاصل کند تا هیچ ماده ممنوعه در بدن اسب وارد نشود و افراد مسئول نگهداری و آماده سازی اسب ها برای مسابقات در مقابل وجود هرگونه ماده ممنوعه در نمونه های اخذ شده از اسب توسط مراجع ذی صلاح هستند.

سوارکاری در ایران و دوپینگ:

البته با توجه به مطابقت دادن مداوم تکنیک های تشخیص دوپینگ و فن آوری های فوق مدرن موردنیاز برای آزمایش‌های مربوط به این حوزه با شرایط روز، انجام تعدادی از آزمایش‌های دوپینگ مسابقات معتبر کشور به آزمایشگاه های خارج از کشور نیز سپرده شده و تلاش بر این است که شرایط برای انجام آزمایشات دوپینگ در داخل کشور با بهترین شرایط و اعتبار نتایج نیز فراهم شود.

طبق روشی که توسط کمیته دامپزشکی و مبارزه با دوپینگ فدراسیون سوارکاری در سال 1401 اعلام شده (بهتر است قبل از هر مسابقه از فدراسیون استعلام لازمه صورت گیرد)، نمونه ها با شرایط مورد تأیید و توسط دامپزشک مورد تأیید این مرجع اخذ شده و سپس به آزمایشگاه معتبر طرف قرارداد فدراسیون سوارکاری فرستاده می شود تا طبق دستورالعمل های مربوطه و تعرفه های مصوب مورد آزمایش قرار گیرند. اگر نمونه از جای دیگری برای آزمایشگاه ارسال می شود، باید دقت شود که از شرکت های ارائه دهنده خدمات پستی معتبر استفاده شود و تمامی مدارک لازم مانند رسید معتبر شرکت پستی و اعلام وصول آزمایشگاه قابل ارائه به فدراسیون باشد.

اگر نمونه به یک آزمایشگاه خارجی فرستاده شود، ارز موردنیاز نیز با ارائه فاکتور صادره از آزمایشگاه و از طریق صرافی های مجاز برای آزمایشگاه قابل حواله کرد است. نتایج آزمایش های دوپینگ انجام گرفته تنها به روابط بین الملل فدراسیون سوارکاری و مسئول کمیته ضد دوپینگ این فدراسیون ارائه می شود و از این مراجع قابل استعلام است. معمولاً با فاصله اندکی پس از دریافت نتایج توسط فدراسیون سوارکاری، نتایج آزمایش همراه با تصویر متن نتیجه ارسالی از آزمایشگاه قابل دسترس در وب سایت معاونت اسب دوانی فدراسیون سوارکاری است.

در مورد آخرین تغییر و تحولات و موارد الزامی به رعایت برای جلوگیری از ارتکاب دوپینگ، ارتباط با فدراسیون سوارکاری و کمیته دامپزشکی و ضد دوپینگ آن بسیار مهم است. می توان با مراجعه به وب سایت این فدراسیون از آخرین اعلامیه های مربوطه مطلع شد و احتمال ثبت دوپینگ سهوی برای شرکت کنندگان در مسابقات را به حداقل رساند. نکات ریزی در مورد دوپینگ وجود دارند که اگر تعامل سازنده با فدراسیون و بخش دامپزشکی آن و یا دامپزشکان مجرب وجود نداشته باشد، به راحتی می توانند مشکل ساز شوند. به عنوان مثال، طبق دستورالعمل فدراسیون جهانی سوارکاری حداکثر مقدار مجاز عنصر کبالت در نمونه های دریافتی عددی بسیار اندک در حد میکروگرم در میلی لیتر ادرار یا خون تعیین شده که با توجه به وجود ای عنصر در مکمل های ویتامین B12 می تواند با مصرف این مکمل ها خطر رسیدن به این مقادیر بالا رود. این موضوع از سال 1398 مورد تاکید کمیته دامپزشکی و ضد دوپینگ فدراسیون سوارکاری قرار گرفته است که با توجه به این موضوع بهتر است از مصرف بی دلیل مکمل حاوی ویتامین B12 اجتناب شود و یا در صورت استفاده به این موضوع توجه شود. همچنین، اصولاً نیازی به مکمل نمودن کبالت (به خصوص به شکل تزریقی) برای اسب ها پیش نمی آید و باید از انجام این کار بدون دلیل خودداری نمود.

ناظران مقابله با دوپینگ فدراسیون سوارکاری که اصطلاحاً افسران ضد دوپینگ نیز لقب گرفته اند در اخذ نمونه های خون و ادرار نیز دستورالعمل کاری مشخص و استانداردی دارند که طی آن نمونه های خون در لوله های خون گیری وکیوم مخصوص اخذ شده و نمونه های ادرار نیز در ظروف استاندارد نمونه گیری از ادرار اخذ و به روش مشخص و استاندارد خود کمیته دامپزشکی فدراسیون سوارکاری پلمب می شوند و پس از نسب لیبل یا برچسب حاوی کد و بارکد منحصربفرد و مخصوص، فرم مربوطه برای هر اسب پرشده و نمونه برای آزمایشگاه ارسال می شود. از هر نمونه خون و ادرار دو نمونه گرفته می شود تا در صورت لزوم امکان آزمایش مجدد وجود داشته باشد و تمام مراحل گفته شده در حضور مربی و یا مالک یا نماینده قانونی مالک اسب به عنوان شاهد اول و نماینده هیئت سوارکاری منطقه مربوطه به عنوان شاهد دوم انجام می شود.

با توجه به مواردی که گفته شد، دارندگان و مسئولین اسب های حرفه ای و مسابقه ای باید اطلاعات کافی را در مورد دوپینگ، داروهای غیرمجاز و لیست این اقلام و دستورالعمل های مربوط به دوپینگ داشته باشند و عدم توجه کافی می تواند بسیار برای اعتبار و موفقیت آنها مضر باشد.

تصویر شماره 2- مراجع معتبر بین المللی مانند فدراسیون جهانی سوارکاری (FEI) و انجمن جهانی ناظران (افسران) ضد دوپینگ (ARCI) به طور منظم لیست اقلام غیرمجاز دارویی و خوراکی را برای اسب ها جهت آزمایش ای ضد دوپینگ منتشر می کنند

به عنوان مثال، عدم اطلاع کافی برخی از شرکت کنندگان در مسابقات در سال های اخیر از برخی از اقلام مشمول لیست داروهای غیرمجاز مانند داروی دی ایزوپروپیل آمین که یک داروی منبسط کننده عروق و مشمول دوپینگ است باعث شد که فدراسیون سوارکاری مجبور به اطلاع رسانی مجدد و اختصاصی در مورد این داروی خاص و ممنوع بودن آن شود. مواردی که گفته شد فقط در مورد اسب ها بود و در مورد دوپینگ در سوارکاران و چابک سواران و تست های مربوط به آنها نیز قوانین مربوطه توسط فدراسیون سوارکاری ایران تدوین و اجرایی شده است که قابل استعلام از این مرجع هستند. دوره های آموزشی مربوط به دوپینگ در سوارکاری، علاوه بر افسران ضد دوپینگ فدراسیون برای دامپزشکان و سایر افراد علاقمند در زمان های مختلف توسط فدراسیون سوارکاری برگزار می شود که شرکت در آنها بسیار به دامپزشکان و سایر عوامل شریک در تیم های مسابقات سوارکاری توصیه می شود.