روغن ها و چربی ها به عنوان منابع تغذیه ای حیاتی، نقش محوری در صنعت طیور دارند. در یک جیره غذایی متراکم، این مواد انرژی مورد نیاز برای رشد سریع و تولید را تأمین کرده و به عنوان حاملی برای ویتامین های محلول در چربی عمل می کند و همچنین به بهبود بافت و کیفیت محصول نهایی کمک می کنند. با توجه به اهمیت روزافزون بهینه سازی تغذیه در پرورش طیور و افزایش هزینه های خوراک، انتخاب هوشمندانه و صحیح نوع روغن، از یک ضرورت به یک مزیت رقابتی تبدیل شده است. در این مقاله، به بررسی انواع مختلف روغن های گیاهی و حیوانی در جیره طیور، مزایای هر یک و شاخص‌های کلیدی برای ارزیابی کیفیت آن ها می پردازیم تا مرغداران بتوانند با آگاهی کامل، بهترین انتخاب را برای گله خود داشته باشند.
وجود روغن در جیره طیور چه فوایدی دارد؟
فواید روغن در جیره طیور
همانطور که می دانید طیور توانایی بویایی قدرتمندی ندارند، پس چطور کیفیت بو و رنگ روغن برای ما مهم است؟ جواب این سوال برمی گردد به خلقت این پرنده که با وجود بویایی ضعیف ولی اگر از روغن با کیفیت پایین در جیره استفاده شود، روی مصرف خوراک تاثیر داشته و کاهش می یابد.
انرژی مورد نیاز برای طیور بسته به نوع یا مرحله پرورش یا تولید متفاوت است. بهترین منبع برای تامین انرژی ذرت است اما ذرت به دلیل میزان انرژی پایین تر از نیاز پرنده به تنهایی قادر به تامین انرژی مورد نیاز پرنده نیست اما روغن با انرژی معادل ۹۰۰۰ کیلوکالری بر کیلوگرم، حدود سه برابر بیشتر از ذرت انرژی داشته و می تواند به راحتی کمبود انرژی را جبران کند. علاوه بر این، موارد مثبت ذیل نیز قابل توجه است:
- خوش خوراک کردن دان مصرفی
- جلوگیری از گرد و غبار هنگام آسیاب
- بهبود ضریب تبدیل خوراک
- تسریع در رشد و جذب ویتامین های محلول در چربی
- کاهش عوارض تنش گرمایی (بر خلاف تصور برخی از مرغداران استفاده از روغن در فصل گرم مفید است)
- بهبود عملکرد سیستم دفاعی بدن
در جیره طیور گوشتی میزان تا 3 درصد و در تخمگذار تا 6 درصد جیره هم می رسد.
با انتخاب روغن و پودر چربی طیوری باکیفیت و سالم، رشد طیور خود را افزایش داده و سلامتی را به آنها هدیه دهید.
انواع روغن در جیره طیور
انواع روغن در جیره طیور
در صنعت طیور، از انواع مختلف روغن و چربی برای تأمین انرژی و اسیدهای چرب ضروری استفاده می شود. انتخاب نوع روغن اغلب به عواملی مانند قیمت، دسترسی، و نیازهای تغذیه ای پرنده بستگی دارد. این روغن ها و چربی ها به طور کلی در چند دسته اصلی قرار می گیرند:
روغن های گیاهی
روغن گیاهی در جیره طیور
روغن های گیاهی مانند سویا و آفتابگردان، منبع اصلی انرژی در جیره طیور هستند. این روغن ها با انرژی بسیار بالا، ضریب تبدیل خوراک (FCR) را بهبود بخشیده و باعث رشد سریع تر پرنده می شوند. علاوه بر این، آنها حاوی اسیدهای چرب ضروری مانند امگا ۶ هستند که برای سلامت پر و جذب ویتامین های مهم A، D،E و K حیاتی هستند. به همین دلیل، استفاده از روغن های گیاهی برای بهینه سازی عملکرد و سلامت کلی گله ضروری است.
روغن سویا
یکی از پرکاربردترین روغن ها در جیره طیور است. روغن سویا به دو شکل خام و فراوری شده استفاده می شود. در مورد انرژی تفاوت زیادی ندارند تنها تفاوت در شکل ظاهری از لحاظ تیره یا روشن بودن و بوی آن هاست.
روغن آفتابگردان
روغن آفتابگردان یکی از پرمصرف ترین روغن های گیاهی در جیره طیور است. این روغن از دانه آفتابگردان به دست می آید و به دلیل محتوای بالای انرژی و اسیدهای چرب ضروری، یک منبع غذایی مهم برای پرورش طیور به شمار می رود.
روغن زیتون
روغن زیتون در جیره طیور یک افزودنی جالب بوده که در لیست روغن طیور قرار گرفته است. اگرچه به اندازه روغن های سویا یا آفتابگردان متداول نیست، اما خواص منحصر به فردی دارد که می تواند برای سلامت پرنده و کیفیت محصول نهایی مفید باشد.
نکته: روغن هایی مانند روغن کلزا و روغن ذرت نیز به دلیل انرژی بالا و قیمت مناسب، به طور گسترده مورد استفاده قرار می گیرند.
روغن های حیوانی
روغن حیوانی در جیره طیور
روغن های حیوانی که معمولا از پسماندهای کشتارگاه ها یا رستوران ها به دست می آیند، به عنوان یک منبع انرژی مقرون به صرفه در جیره طیور استفاده می شوند. این چربی ها که عمدتا سرشار از اسیدهای چرب اشباع هستند، در زمان های کمبود یا گرانی روغن های گیاهی، به تأمین نیاز انرژی پرنده کمک می کنند. با این حال، به دلیل کیفیت متغیر و احتمال وجود ناخالصی، استفاده از آن ها باید با احتیاط صورت گیرد، چرا که ممکن است بر کیفیت محصول نهایی (مانند طعم گوشت) تأثیر بگذارد.
روغن کشتارگاهی
در این نوع روغن از پسماند کشتارگاه های دام و طیور از پوست تا چربی های محوطة شکمی استفاده می شود. این چربی ها برای صابون سازی و صادرات استفاده می شود. اگرچه از لحاظ کیفیت زیاد مناسب نیستند، ولی در زمان کمبود روغن در بازار توانست تا حدی مشکل مرغداران را رفع کند.
روغن فست فودی
همان طور که از اسم این روغن پیداست از پسماند رستوران ها و فست فود ها به دست می آید. در مخازنی با استفاده لِردگیری و شفاف سازی در بعضی از روش ها با استفاده از خاک در انتهای مخزن و در بعضی دیگر با استفاده از مواد شیمیایی شفاف سازی می شوند.
روغن ماهی
روغن ماهی دارای درصد بالایی از اسیدهای چرب غیراشباع با زنجیره بلند (PUFA)، به ویژه اسیدهای چرب امگا 3 است که آسیب اکسیداتیو را افزایش می دهد و بر طعم محصولات حیوانی تأثیر منفی می گذارد. روغن ماهی در اسیدهای چرب امگا 6 و اسید لینولئیک فقیر است. دو نوع اسید چرب امگا 3 در پودر ماهی یافت می شود: ایکوزاپنتانوئیک اسید (EPA)، اسید دوکوزاهگزانوئیک (DHA) و اسید آلفا لینولنیک (ALA) در دانه های گیاهان یافت می شوند و می توانند در بدن به EPA و DHA تبدیل شوند. روغن ذرت، چربی حیوانی، ترکیبات چربی حیوانی و گیاهی و روغن ماهی بر مصرف خوراک تأثیری نمی گذارند، اما نرخ رشد و نرخ تبدیل خوراک (FCR) را در جوجه های گوشتی تحت استرس گرمایی در مقایسه با جیره های بدون روغن بهبود می بخشند.
منابع غذایی ω3 PUFA، مانند روغن ماهی یا روغن بذر کتان، تأثیر مثبت و معناداری بر ایمنی هومورال، یعنی تیتر آنتی بادی علیه ویروس بیماری نیوکاسل (NDV) دارند. روغن ماهی هیچ اثر منفی بر عملکرد ایمنی جوجه های گوشتی ندارد. علاوه بر این، روغن ماهی به طور قابل توجهی تیتر آنتی بادی و درصد وزن نسبی بورس و طحال را در مقایسه با رژیم غذایی شاهد افزایش می دهد. پرندگانی که از رژیم غذایی با نسبت ω6: ω3 بیشتر از سطوح توصیه شده تغذیه می کنند، آسیب به سلول های اپیتلیال روده را نشان می دهند. علاوه بر این، نسبت پایین ω6: ω3 باعث افزایش مالون دی آلدئید (MDA) در بافت ها، از جمله ماهیچه ها شده و در نتیجه کیفیت گوشت را مختل می کند.
مطالعه بیشتر: مهم ترین مواد معدنی مورد نیاز در تغذیه دام و طیور کدام اند؟
تفاوت پودر چربی و روغن های طیوری در جیره طیور چیست؟
تفاوت روغن طیوری و پودر چربی
|
ویژگی |
روغن |
پودر چربی |
|
شکل فیزیکی |
مایع |
پودر جامد |
|
نحوه استفاده |
نیاز به حرارت دهی برای مایع سازی در صورت جامد بودن (مانند چربی های حیوانی) و استفاده از سیستم های پاششی در کارخانه |
به راحتی با سایر مواد پودری جیره مخلوط می شود. |
|
هضم و جذب |
بسیار بالا |
خوب، به ویژه در محصولات تخصصی |
|
قابلیت میکس و یکنواختی |
احتمال کلوخه شدن |
یکنواختی بهتر در خوراک |
|
تولید خوراک پلت |
محدودیت در مصرف زیاد |
بهبود انسجام و کیفیت پلت |
|
انتقال و نگهداری |
سخت تر |
آسان تر |
|
مزیت اصلی |
تأمین سریع انرژی |
سهولت استفاده و بهبود کیفیت خوراک |
آنچه که تفاوت اصلی پودر چربی و روغن را در تغذیه طیور در بر می گیرد، عمدتا به نحوه استفاده از این دو محصول در صنعت طیور باز می گردد. با وجود اینکه روغن ها دارای محدودیت مصرف چشمگیری در صنعت طیور نیستند، اما استفاده از آنها در میکس و نگهداری خوراک طیور دارای چالش های مختص خود است. افزودن روغن ها به ترکیب جیره طیور معمولا در هنگام میکس خوراک صورت می گیرد که اگر روغن مایع مورداستفاده نباشد، باید ابتدا توسط حرارت به شکل مایع درآمده و سپس به خوراک در حال مخلوط شدن افزوده شود. این الزام به مایع سازی منبع چربی به وسیله حرارت و افزودن آن قبل از دوباره جامد شدن آن، می تواند برای مرغداران دست و پا گیر و حتی یک چالش در ایمنی کار باشد.
از سوی دیگر، مواد افزودنی مایع معمولا وقتی به یک ترکیب جامد و مشابه با پودر مثل دان طیور افزوده می شوند، علاوه بر اینکه امکان کلوخه شدن پیش می آید که قابل رفع است، باید یک زمان تأخیر را برای آغاز فرایند مخلوط شدن آن ها با سایر اجزا جیره لحاظ نمود. بدون درنظرگرفتن این موضوع ممکن است که خطای محسوسی در لحاظ نمودن زمان لازم برای مخلوط شدن کامل و یکدست آن با تمام خوراک رخ دهد و عواقب بعدی در سلامت و یکنواختی و عملکرد گله رخ نماید.
علاوه بر این، در تولید خوراک پلت برای طیور نیز ممکن است نیاز باشد که منبع چربی زیادی جهت تأمین دانسیته یا چگالی انرژی کافی در جیره افزوده شود. این موضوع با توجه به بهبود روزافزون سرعت رشد و در نتیجه نیاز روزافزون به افزایش انرژی جیره جهت رسیدن به این پتانسیل، هر روز بیشتر از قبل امکان وقوع دارد. اما افزودن چربی و به خصوص چربی مایع یا روغن به ترکیب پلت نیز محدودیت های خود را دارد و اگر از حد خاصی عبور نماید می تواند منجر به از بین رفتن قوام و شکل منسجم در پلت شود.
نکته دیگری که در این میان وجود دارد تفاوت ترکیب اسیدهای چرب موجود در پودرچربی دامی با پودرچربی تخصصی طیور است. زیرا بر خلاف دام که افزایش اسیدهای چرب غیراشباع در جیره آن باعث افزایش اثرات منفی چربی بر هضم میکروبی می شود، در طیور افزودن اسیدهای چرب غیراشباع در جیره می تواند باعث بهبود هضم و جذب چربی و در نتیجه عملکرد طیور شود. با توجه به این موضوع است که در پودر چربی طیوری سعی می شود تا نسبت اسیدهای چرب غیراشباع به اشباع بالاتر رفته و به نسبت ۳ به ۱ (غیراشباع به اشباع) برسد.
بنابراین، استفاده از چربی غیر جامد در ترکیب پلت مورداستفاده در خوراک طیور نیز محدودیت هایی دارد. پس می توان از پودرچربی و به خصوص پودر چربی اختصاصی طیور جهت تولید پلت با انسجام کافی و هم زمان با آن دارای مقادیر کافی از انرژی و اسیدهای چرب مفید و ضروری جهت تامین نیازهای سویه های جدید و دارای عملکرد بالا استفاده نمود.
مطالعه بیشتر: نقش ویتامین B در سلامت طیور
شاخص های تعیین کیفیت روغن
شاخص های تعیین کیفیت روغن طیوری
در نوع روغن مصرفی در طیور تقریبا تمامی مرغداران توجهشان به رنگ و شفافیت روغن است در حالی که بیشترین امکان تقلب دقیقا همین جا است. تصور عموم مرغداران در انتخاب روغن رنگ آن است در حالی که باید به پراکسید و اندیس عدد یدی توجه کنند. اما متأسفانه به علت عدم آگاهی فریب می خورند به جرئت می توان گفت گاهی پایین ترین کیفیت روغن به علت رنگ خوب درصد قابل توجهی از سهم بازار را می گیرد بدون آنکه انرژی موردنیاز برای پرنده را تأمین کنند.
چطور یک روغن خوب برای مرغداری خرید کنیم؟
راهنمای خرید روغن باکیفیت
با استفاده از شاخص های زیر می توان یک روغن خوب انتخاب کرد:
اندیس عدد یدی
این شاخص بهترین روش برای خرید یک روغن خوب است. اندیس عددی یدی یعنی گرم ید جذب شده توسط ۱۰۰ گرم روغن و یا چربی. اندیس عدد یدی در روغن های مختلف جهت استفاده طیور به صورت زیر است:
- روغن سویا: 120- 143
- روغن ذرت: 89- 90
- روغن زیتون: 75- 94
- روغن کلزا: 103
نکته: حداقل اندیس یدی برای روغن در استاندارد کشور ما عدد ۷۵ تعریف شده است و روغن‌هایی که عدد یدی پایین تر از ۷۵ را نشان دهد جهت استفاده مناسب نیستند.
پراکسید
اکسید شدن یکی از روش های فاسد شدن مواد غذایی است به عبارت دیگر میزان اکسیژن فعال موجود در یک کیلوگرم نمونه روغن. هرچه پراکسید بالاتر باشد؛ یعنی فسادپذیری روغن بالاست عدد استاندارد در روغن های سالم در حدود ۶ است.
عدد اسیدی
عدد اسیدی یک شاخص کلیدی برای سنجش کیفیت و تازگی روغن است. این شاخص میزان اسیدهای چرب آزاد موجود در روغن را نشان می دهد. با گذشت زمان و در معرض عواملی مانند گرما یا رطوبت، مولکول های اصلی روغن (تری گلیسیریدها) شکسته شده و اسیدهای چرب آزاد تولید می کنند. بالا بودن عدد اسیدی نشان دهنده فساد روغن است که نه تنها از ارزش غذایی آن می کاهد بلکه می تواند بر طعم و بوی خوراک تأثیر منفی گذاشته و باعث کاهش مصرف آن توسط طیور شود. بنابراین، برای اطمینان از کیفیت مطلوب، هرچه عدد اسیدی یک روغن پایین تر باشد، بهتر است.
مطالعه بیشتر: پرمصرف ترین داروهای طیوری کدام اند؟
نتیجه گیری
استفاده صحیح از روغن در جیره طیور، علاوه بر تأمین انرژی و بهبود ضریب تبدیل خوراک، موجب ارتقای عملکرد تولیدی و سلامت گله می شود. انتخاب روغن باید بر اساس شاخص های علمی (اندیس یدی، پراکسید و عدد اسیدی) صورت گیرد و مرغداران نباید تنها به ظاهر روغن اعتماد کنند. مدیریت درست این بخش می تواند یک عامل کلیدی در افزایش سودآوری صنعت طیور باشد.
