تعادل وزن اسب
یکی از اصول اساسی مدیریت تغذیه و نگهداری از اسب ها شامل حفظ وزن مناسب می شود که دارای چالش های خاص خود است. امروزه به طور معمول مشکل چاقی اسب ها بیشتر می تواند رخ دهد، زیرا اسب ها دیگر کاربردهای کاری و باربری ندارند و شرایط تغذیه ای بهتری نسبت به قبل دارند. البته این موضوع نیز تأثیر دارد که اکثر صاحبان اسب ها به خوبی مخاطرات و چالش های لاغرشدن بیش از حد اسب را در کنار علائم و دلایل آن می شناسند، اما اضافه وزن اسب ها نیز به همان اندازه مشکل ساز است و مدیریت آن می تواند حتی مشکل تر نیز باشد.
بسیاری از مالکان اسب ها و افرادی که با اسب ها سروکار دارند می دانند که کمبود وزن و اضافه وزن نسبت به شرایط مناسب و عادی می تواند برای سلامتی اسب ها مشکلات حتی خطرناکی ایجاد کند، اما چالش اصلی آنها تشخیص وضعیت مناسب و روش های مدیریت وزن است.
نداشتن وزن مناسب (اضافه وزن و کمبود وزن) دارای مجموعه ای از علل و راهبردهای مدیریتی است که عدم شناخت آنها می تواند سلامت و کیفیت زندگی اسب ها و عملکرد آنها را با چالش های جدی مواجه کند. این موارد در ادامه بیشتر مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
-
اولین قدم حفظ سلامت اسب
اولین قدمی که در مسیر مدیریت اصولی وزن و فرم بدنی باید برداشته شود بررسی شرایط و تشخیص وجود اضافه وزن یا کمبود وزن در اسب ها است. این موضوع نیازمند داشتن شناخت کافی از معیارهای ارزیابی اسکور بدنی یا وزن بدن اسب است. نکته بسیار مهمی که باید در نظر گرفت این است که اطلاع از وزن اسب مفید است، اما به تنهایی مشخص نمی کند که شرایط بدنی اسب مناسب است یا نیست. به همین دلیل از سیستم های امتیازدهی به اسکور یا وضعیت بدنی (تجمع چربی در بدن) استفاده می شود که دو سیستم بیش از سایر روش ها رایج هستند.
سیستم کارول و هانتینگدون (Carroll and Huntingdon) و سیستم هنکه (Henneke) که هر دو روش های مؤثری برای ارزیابی وضعیت اسب ها هستند. این دو روش بیش از نگاه کردن از جوانب مختلف به استایل و وضعیت بدنی اسب بر تکنیک های عملی برای لمس نقاط تجمع چربی جهت تعیین وضعیت بدنی اسب تمرکز می کنند. ابزار اصلی این کار نوارهای وزنی (weigh tape) هستند که با کسب آموزش لازم یا با کمک گرفتن از مشاورین متخصص و مجرب می توانند ابزار مناسبی برای نظارت بر وزن و استایل اسب ها و شناسایی تغییرات رخ داده باشند. بهترین و دقیق ترین نوارهای سنجش وزن آنهایی هستند که هم برای اسب ها و هم پونی ها قابل استفاده هستند، پس می توان با توجه به قد اسب بهترین آنها را انتخاب و به کار برد.
البته دسترسی داشتن به باسکول مناسب برای وزن کردن اسب ها نیز به افزایش دقت سنجش کمک می کند، به ویژه که نسبت وزن اسب و سوارکار نیز یک شاخص مهم است. معمولاً قانون کلی بر این اصل استوار است که سوارکار نباید وزنی بیش از 20 درصد وزن کلی اسب داشته باشد. البته که باید سن و قرارداشتن اسب در فرم بدنی و آمادگی جسمانی مناسب را نیز در این معیار در نظر گرفت. همچنین باید نژادهای مختلف اسب یا اسب و پونی را از هم از نظر اختصاصات مربوط به وزن و استایل مناسب تفکیک نمود. زیرا می تواند دامنه نوسان چشمگیری بین آنها از این نظر وجود داشته باشد.
فرمول های محاسبه وزن اسب بر اساس ابعاد بدنی و نوارهای اندازه گیری وزن اسب را باید به خوبی و با دقت مناسب به کار برد. به عنوان مثال برای استفاده از فرمول پترسون باید طول بدن اسب و اندازه دور سینه به درستی اندازه گرفته شده و سپس در این فرمول گذاشته شود تا وزن اسب تخمین زده شود. به هر حال همین قدم اولیه و اساسی یعنی اندازه گیری وزن و وضعیت بدنی اسب باید به درستی و با کسب اطمینان از داشتن آگاهی کافی در مورد آن برداشته شود تا بتوان اقدامات بعدی را هم به درستی انجام داد.
-
انگل ها؛ یکی از دلایل بهم خوردن شرایط وزنی مناسب در اسب ها
انواع و گونه های مختلفی از انگل های خارجی و داخلی وجود دارند که می توانند بر اسب ها تأثیر بگذارند. به ویژه انگل های داخلی وجود دارند که علائمی مانند کاهش وزن، رشد ضعیف اسب ها و البته عارضه کولیک را در اسب ها ایجاد کنند. برخی از انگل ها و کرم های انگلی می توانند علائمی مانند اسهال ایجاد کنند و ضایعات گوارشی دیگر یا ضایعات دهانی، آسیب کبدی، آسیب به پوشش داخلی معده و روده و کولیک و... به بار آورند. به ویژه وقتی حجم بالایی از انگل ها در دستگاه گوارش تکثیر و رشد کرده باشند این موارد بیشتر مورد انتظار است.
البته با توجه به شیوع بالای وجود بار انگلی در اسب ها، هدف صاحبان اسب ها حذف کامل انگل های داخلی نیست، اما حداقل هدفی که اسب داران با جدیت باید دنبال کنند حفظ بار انگلی در سطح غیر چالش زا یا غیر بیماری زا و در نتیجه جلوگیری از افت وزن و فرم بدنی مناسب اسب ها است. مدیریت ضد انگلی در اسب ها تنها به روش های کرم زدایی (deworming) خلاصه نمی شود و جهت داشتن تأثیر کافی باید روش ها و راهکارهای متعددی به کار گرفته شود که نیازمند داشتن تجربه و تخصص کافی یا اخذ مشورت لازمه از دامپزشکان متخصص امر مذکور است.
-
مصرف بی رویه آنتی بیوتیک ها
به دلیل خواص باکتری کشی یا ضدباکتری استفاده از آنتی بیوتیک ها در درمان عفونت های باکتریایی یا پیشگیری از عفونت هایی مانند عفونت های بعد از جراحی و عفونت های ثانویه به طور گسترده ای رایج است. اما آنتی بیوتیک هایی مانند سولفونامیدها، انروفلوکساسین، فلوفنازین و... می توانند در صورت استفاده نامناسب یا بی رویه باعث اثرات منفی بر سلامت اسب ها شده و عوارضی مانند اسهال، کولیت، مسمومیت کلیوی، ناهنجاری های عصبی خاص و... به دنبال داشته باشند.
آنتی بیوتیک های اصطلاحاً سیستمیک مانند پنی سیلین، جنتامایسین، کلرامفنیکول و... از این نظر نیز باید با احتیاط در اسب ها استفاده شوند که می توانند عواقب ناخواسته ای برای باکتری های عادی یا مفید هم زیست با دستگاه گوارش اسب ها داشته و برای ایمنی، گوارش و در نتیجه سلامت آنها چالش زا شوند.
با توجه به مواردی که گفته شد، توصیه شده که علاوه بر استفاده از دوز یا میزان مناسب و غیرافراطی آنتی بیوتیک ها برای درمان اسب ها با نظر مستقیم دامپزشک، برنامه تغذیه ای مناسبی در طول دوره درمان آنتی بیوتیکی و پس از آن برای کمک به حفظ سلامت دستگاه گوارش اسب ها و در نتیجه جلوگیری از تغییر وزن نامطلوب در اسب ها در نظر گرفته شود.
به عنوان مثال، مکمل های حاوی پری بیوتیک ها و پروبیوتیک های مناسب را می توان تجویز نمود تا رشد میکروارگانیسم های مفید را تشویق نموده و تأثیر منفی احتمالی آنتی بیوتیک ها بر جمعیت آنها ترمیم شود و تعادل میکروبیوتا (جمعیت میکروارگانیسم های دستگاه گوارش) به ویژه در روده بزرگ (محل اصلی هضم مواد فیبری خوراک) بازیابی شود. پس از اتمام دوره درمان آنتی بیوتیکی نیز حمایت تغذیه ای برای بازگشت و حفظ سلامت دستگاه گوارش جهت حفظ و بهبود سلامت، ایمنی و فرم بدنی مناسب ادامه یابد.
-
مواد خوراکی پرکاربرد در تغذیه اسب ها
اصولاً جیره اسب ها به مانند اکثریت غالب علفخواران از دو بخش علوفه و کنسانتره اسب تشکیل شده است که بخش علوفه ای شامل منابع فیبر علوفه ای مانند یونجه و کاه می شود که خوراک ذاتی علفخواران و از جمله اسب ها است. بخش کنسانتره ای نیز مکمل علوفه در تأمین نیازهای انرژی، پروتئین و اسیدهای آمینه، ویتامین ها و مواد معدنی و... است که عمدتاً دانه های غلات مانند ذرت و جو (به ویژه به شکل فرآوری شده مانند غلتک خورده و...) و کنجاله ها و تفاله های حاصل از روغن کشی از دانه های روغنی (مانند کنجاله سویا) را شامل می شود. بخش جزئی تر کنسانتره ها را نیز مکمل ها یا پیش مخلوط های تأمین کننده احتیاجات ویتامینی و عناصر معدنی و سایر احتیاجات ریزمغذی ها شامل می شود. این موارد مجموعاً با یک بالانس مناسب می توانند بسیار در حفظ وزن و فرم بدنی مناسب در اسب ها مفید و مؤثر واقع شوند.
-
منابع علوفه ای و فیبری در خوراک اسب ها (یونجه و کاه)
منابع علوفه ای در خوراک اسب ها به دو دسته کلی گراس ها یا تک لپه ای ها مانند علوفه چمنی یا کاه غلات و لگومینه ها یا دو لپه ای ها که شاخص ترین اعضای آن یونجه و شبدر هستند، تقسیم بندی می شوند. معمولاً محتوای پروتئین و انرژی یونجه و شبدر و هم گروه های آنها بیشتر است، اما می توانند مشکلات گوارشی خاص خود را (به ویژه در مصرف مرتعی و به شکل تازه) ایجاد کنند؛ بنابراین، میزان و شکل مصرف آنها و ترکیب خوراکی که یونجه در آن گنجانده می شود تا احتیاجات اسب ها تأمین شود، بسیار در سلامت و تأمین احتیاجات تغذیه ای اسب ها و در نتیجه ایجاد فرم بدنی مناسب برای آنها می تواند مؤثر باشد.
یونجه یا کاه مصرفی باید تا آنجا ممکن است تمیز و تازه و به خوبی خشک شده باشند و عاری از آلاینده هایی مانند خاک و شن و کپک ها و سموم آنها باشند. با توجه به احتمال بالای نوسان کیفی و محتوای مواد مغذی بین محصول یونجه یا سایر علوفه بین یک مزرعه و مزرعه ای دیگر، توصیه می شود که نمونه گیری اصولی و سپس آزمایش محتوای مواد غذایی و وجود احتمالی آلاینده ها در آزمایشگاه های معتبر صورت گیرد.
با داشتن این اطلاعات می توان با اطمینان بالاتری یک جیره مناسب جهت حفظ سلامت و فرم بدنی مناسب اسب ها در اختیار آنها قرار داد و از چالش های گوارشی مانند کولیک نیز در این قسمت تا حد ممکن پیشگیری نمود.
-
منابع انرژی و پروتئین کنسانتره ای (غلات، کنجاله ها و تفاله های دانه های روغنی)
مشخص است که خوراک ذاتی و عادی علفخوارانی مثل اعضای خانواده اسب سانان را مواد علوفه ای تشکیل می دهد. اما امروزه نمی توان تنها برای تأمین احتیاجات تغذیه ای اسب ها به علوفه مرتعی یا علوفه خشک در اختیار قرار داده شده به شکل دستی اکتفا نمود. به ویژه اسب های دارای نیازهای تغذیه ای خاص و بالا مانند مادیان های آبستن یا اسب های مسابقه ای و کره اسب های در حال رشد و... نیاز به ترکیبی از علوفه و کنسانتره مناسب برای پوشش دادن تمام احتیاجات خود دارند.
مطالعه بیشتر: نکات طلایی جهت تغذیه مادیان باردار
بخش عمده ترکیب کنسانتره ها را غلات و کنجاله ها تشکیل می دهند که منابع غنی از نظر انرژی (کربوهیدرات ها و نشاسته موجود در غلات مانند ذرت و جو) و از نظر پروتئین (کنجاله ها و تفاله های دانه های روغنی به ویژه کنجاله سویا) هستند و خلأهای منابع علوفه ای و فیبری را از این لحاظ پوشش می دهند. در اینجا است که بالانس اصولی و دقیق فرمول جیره اهمیت خود را بیش از پیش نشان می دهد. بالانس اجزای کنسانتره ای (غلات و کنجاله ها) باید به شکلی باشد که نه باعث اضافه وزن شوند و نه کمبود تأمین انرژی و پروتئین پیش آید که منجر به ضعف، لاغری و به هم خوردن تناسب بدنی شوند.
به خصوص استفاده از منابعی مانند فول فت سویا (دانه سویای کامل و بدون روغن کشی که فرآوری شده) در کنسانتره های آجیلی و بافت دار برای اسب ها به دلیل وجود مزایای مختلف در حال رواج روز افزون است که اگر دانه سویای باکیفیت و به خوبی فراوری شده از لحاظ افزایش دسترسی به مواد مغذی و از بین بردن مواد ضد تغذیه ای سویای خام و... در این نوع از کنسانتره ها استفاده شده باشد، می تواند برای گروه های مختلفی از اسب ها در جهت تغذیه بهینه مؤثر باشد.
اصولاً انتخاب دانه های غلات و دانه های روغنی یا کنجاله های آنها از لحاظ کیفیت، فراوری مناسب، محتوای تغذیه ای و عدم وجود مواد ضد تغذیه ای یا سایر آلودگی ها مانند سموم کپک ها (مایکوتوکسین ها) و.... یکی از مهم ترین مواردی است که در کنار بالانس مناسب جیره با این نهاده های خوراکی باید لحاظ شود. به همین جهت کسب دانش و تجربه کافی یا اخذ مشورت از متخصصین امر را نباید در انتخاب و تهیه و استفاده از این مواد خوراکی در جیره اسب ها مورد غفلت قرار داد.
مطالعه بیشتر: راهنمای جامع در مورد کنسانتره اسب: ارزیابی ترکیبات، مزایا و مصرف بهینه
-
کاربرد مکمل های اسب
مکمل ها برطرف کننده خلأهای موجود در خوراک های رایج از نظر مواد ریزمغذی حیاتی (به ویژه ویتامین ها و مواد معدنی) هستند که در مقادیر اندک و دقیق به کنسانتره افزوده می شوند. مکمل اسب و افزودنی های دیگر به جیره مصرفی روزانه می توانند به شکل جامد یا مایع باشند. مکمل هایی مانند مکمل های روغنی تأمین کننده اسیدهای چرب مفید و ضروری مانند اُمگا-3 و ویتامین های محلول در چربی؛ مانند ویتامین A و E نیز وجود دارند که هم تأمین کننده بخشی از انرژی مورد نیاز هستند و هم به بهبود سلامت اسب ها (مواردی مانند تولیدمثل، پوشش بدنی و...) کمک می کنند. در میان طیف متنوع و وسیعی از مکمل ها که در بازار یافت می شوند برای انتخاب مکمل ها باید توجه شود که انتخاب درست هم بر سلامت و هم بر فرم بدنی مناسب اسب ها می تواند مؤثر باشد.
-
نقش محتوای رطوبت (ماده خشک) خوراک
در اسب ها نیز مانند سایر جانداران بخش اعظم بدن از آب یا رطوبت تشکیل شده و حیاتی ترین ماده مصرفی روزانه آب است. قبل از اینکه اسب ها در اصطبل های انفرادی یا فضاهای بسته دیگر نگهداری و تغذیه شوند، تغذیه طبیعی اسب ها بر چراگری در مراتع استوار بود که معمولاً علوفه دارای محتوای بالای رطوبت را شامل می شد. اما امروزه که اکثر اسب های حرفه ای و سایر اسب های در اختیار انسان برای ورزش و تفریح در سیستم بسته و به شکل دستی تغذیه می شوند، تأمین آب مورد نیاز روزانه برای بدن حتی اهمیتی بیش از پیش و حیاتی تر یافته است.
همیشه باید به تأمین آب کافی و تمیز و گوارا برای اسب ها به شکلی که به راحتی بتوانند از آن بنوشند، جزو الزامات اولیه تغذیه و تأمین سلامت اسب ها است. اما در برخی شرایطی مانند گرمای تابستان (شرایط تنش گرمایی) یا حتی سرمای زمستان که رغبت به مصرف آب به طور قابل توجهی کاهش می یابد (به خصوص اگر دمای بسیار پایین و یا حالت نیمه یخ زده داشته باشد) و در اسب های تحت فعالیت بدنی شدید (مانند اسب های مسابقه ای) یا در حال مسافرت و حمل و نقل در مسیرهای نسبتاً طولانی که نیاز به تأمین آب بدن افزایش می یابد، می توان با رعایت شرایط مربوطه از خوراک خیسانده شده یا مرطوب هم استفاده نمود.
مطالعه بیشتر: نگهداری از اسب در فصول مختلف سال چگونه است؟
خوراک مرطوب یا خیسانده شده باید به شکلی مصرف و نگهداری شود که دچار آلودگی یا کپک زدگی نشود و باعث کاهش تشویق اسب به جویدن و خردکردن کافی خوراک مصرفی نشود. این موارد می توانند هر کدام به نوبه خود در صورت در نظر گرفته نشدن در خوراک مرطوب یا خیسانده شده باعث ایجاد چالش برای اسب ها شوند. اما اگر این موارد در نظر گرفته شوند می توان بر روی مزایایی مانند کسب اطمینان از تأمین آب کافی، جلوگیری از مشکلات دندانی و کمک به کنترل عوارض تنش های حمل و نقل و مسابقات حساب نمود.
-
زمان و دفعات خوراک دهی به اسب ها
علاوه بر محتوای انرژی و سایر احتیاجات تغذیه ای در خوراک مصرفی اسب ها، زمان و دفعات خوراک دهی روزانه و نحوه خوراک دهی به اسب ها نیز در سلامت و فرم بدنی آنها مؤثر است. اسب ها معده کوچکی نسبت به جثه خود دارند که باعث می شود تا اسب ها در طبیعت همواره مشغول دریافت مقادیر کمتری از خوراک یا علوفه اما در دفعات متعدد در طول روز باشند. برنامه ریزی برای دفعات خوراک دهی نیز باید با توجه به ذات و فیزیولوژی تغذیه ای و گوارشی اسب ها تنظیم شده و دچار تغییرات ناگهانی نشود تا علاوه بر تأمین درست و اصولی احتیاجات تغذیه ای آنها، خطر بروز معضلات گوارشی مانند کولیک نیز به حداقل رسیده و اسب ها بهترین شرایط تغذیه ای و در نتیجه بهترین فرم بدنی خود را داشته باشند.
جمع بندی
سختی کار حفظ وزن مناسب در اسب ها در این مورد خلاصه می شود که هم اضافه وزن و چاقی و هم کمبود وزن و لاغری مفرط می تواند برای سلامتی و عملکرد اسب ها بسیار مضر باشد. پس در اینجا مفهوم تعادل و بالانس مناسب به عنوان اصل اساسی مطرح است. برای رعایت درست تمام مواردی که گفته شد (از سنجش وزن و وضعیت بدنی تا تنظیم زمان و دفعات خوراک دهی) نیاز به دانش فنی و تجربه بالایی است که یا توسط خود صاحب اسب، سوارکار و سایر پرسنل و نیروی انسانی مسئول اسب ها کسب می شود و یا از مشاورین دارای شرایط لازمه کمک گرفته می شود.
اپلیکیشن و وب سایت مرغابی هم در تهیه وسایل و مواد اولیه لازمه و هم تهیه خدمات نرم افزاری از طریق در اختیار قراردادن طیف وسیعی از گزینه های قابل مقایسه و بررسی در تمام این حوزه ها با حداکثر سهولت در دسترسی (در هر زمان و هر مکان) کمک می کند تا رسیدن به وزن و فرم بدنی مناسب و حفظ آن در اسب ها برای صاحبان آنها به طور چشمگیری آسان تر شده و در نتیجه سلامت و طول عمر اسب ها افزایش قابل توجهی یابد.
