همان طور که در مقالات پیشین در مورد آکواریوم ها و ماهیان زینتی و از جمله مقاله " تاریخچه پرورش و انواع ماهیان زینتی و آکواریومی" عنوان شد، فعالیت پرورش و نگهداری از ماهیان زینتی از زمان های کهن جزو علایق بشر بوده اند که با ابداع آکواریوم ها از طبقه اشراف و حوضچه های بزرگ درون باغ های محل زیست و تفرج آنها به خانه های بقیه مردم نیز راه پیدا نمودند. اکنون نگهداری از ماهیان رنگارنگ و متنوع آکواریومی در آکواریوم های آب شیرین یا آب شور به یکی از اصلی ترین شاخه های کسب و کار پرورش و عرضه حیوانات خانگی و البته یکی از اصلی ترین تفریحات نگهداری از حیوانات خانگی تبدیل شده است.

حتی اگر امکان نگهداری از ماهیان زینتی برای افراد علاقمند به آنها فراهم نباشد، امروزه آکواریوم های بزرگ و بسیار زیبایی در سراسر دنیا وجود دارند که امکان بازدید علاقمندان را فراهم نموده اند. در این مقاله سعی بر این است که در ادامه سلسله مقالات پیرامون ماهیان زینتی و آکواریوم ها، علاوه بر معرفی 10 آکواریوم برتر (به ویژه از لحاظ بزرگی و شهرت) برای افراد علاقمند به آبزیان زینتی، به نکات مهمی پیرامون ابعاد مناسب یک آکواریوم پرداخته شود تا به انتخاب مخزن یا تانک آکواریوم مناسب برای افراد علاقمند به آغاز نگهداری از ماهیان زینتی نیز کمک شود.

بزرگترین و مشهورترین آکواریوم های جهان:

معمولاً وقتی صحبت از بزرگترین و شاخص ترین آکواریوم های جهان به میان می آید، صحبت از آکواریومی با گنجایش کلی بیش از 10 میلیون لیتر به میان می آید یا آکواریومی در نظر گرفته می شوند که یک مخزن اصلی آن حداقل 5 میلیون لیتر گنجایش داشته باشد که اعدادی شگفت انگیز هستند. در این آکواریوم ها صدها گونه آبزی مختلف و سایر حیوانات همزیست با محیط آبی مانند دوزیستان، خزندگان و پستانداران دریایی نگهداری می شوند که چند هزار یا چند ده هزار عدد موجود زنده را می تواند در بر گیرد. با توجه به این تنوع و پیچیدگی حاکم بر این اکوسیستم های ساخته شده به دست بشر با الگوگرفتن از اکوسیستم های طبیعی آبی سطح کره زمین است که ایجاد و مدیریت چنین آکواریوم هایی می تواند جزو شگفتی های دنیای مدرن امروز به حساب آیند. در ادامه مطلب به ده مورد از مشهورترین و بزرگترین آکواریوم های عمومی سطح جهان پرداخته خواهد شد تا شگفتی موجود در آکواریوم ها و دنیای آبزیان بیشتر مشخص گردد.

1- آکواریوم ملقب به پادشاهی اقیانوسی چیمِلانگ (Chimelong Ocean Kingdom): همان طور که چینی ها در بسیاری از منابع تاریخی به عنوان قدیمی ترین ملت پرورش دهنده ماهیان خوراکی و زینتی به حساب می آیند، امروزه نیز جزو ملل بسیار علاقمند به آبزیان زینتی هستند که داشتن یک آکواریوم عمومی بسیار متنوع، زیبا، باشکوه و عظیم را در این کشور کاملاً طبیعی می نماید. آکواریوم چیملانگ در شهر هِنگچین (Hengqin)، واقع در یک منطقه جزیره ای و به عنوان یک منطقه ویژه اقتصادی در استان گوانگ دونگ (Guangdong)، مستقر است. این آکواریوم از زمان افتتاح در سال 2014 میلادی به عنوان بزرگترین آکواریوم جهان در کتاب رکوردهای گینس به ثبت رسانده شده بود (تا قبل از افتتاح آکواریوم ابوظبی). این آکواریوم علاوه بر داشتن امکانات جنبی؛ مانند پارک تفریحی آبی و سیرک حیوانات دریایی مانند شیر دریایی و دلفین (دلفیناریوم)، دارای یک آکواریوم عظیم با گنجایش کلی حدود دوازده و نه دهم میلیون گالن (حدود 49 میلیون لیتر) و گنجایش حدود 6 میلیون گالن (حدود 23 میلیون لیتر) برای بزرگترین مخزن داخل آن است. در این آکواریوم کوسه های عظیم الجثه و وال های بلوگا نیز نگهداری می شوند و حتی در بخشی از این مجموعه می توان حیوانات غیر آکواریومی مانند خرس های قطبی را هم ملاقات نمود.

2- آکواریوم های امارات متحده عربی: دو مورد از بزرگترین آکواریوم های عمومی جهان در کشور امارات متحده عربی قرار دارند که دنیای آبی ابوظبی (SeaWorld Abu Dhabi’s) در منابع مختلف عنوان بزرگترین آکواریوم جهان را از زمان افتتاح خود در سال 2023 میلادی از آکواریوم هِنگچین ربوده است. این آکواریوم با حجم مخزن اصلی 25 میلیون لیتری و حجم کلی 58 میلیون لیتری خود به بزرگترین آکواریوم جهان تبدیل شده است. مخزن اصلی آن 20 متر عمق دارد و به زودی محل استقرار بیش از 68 هزار حیوان مختلف خواهد بود که ارقامی شگفت انگیز هستند. یکی دیگر از نکات مهم در این آکواریوم تلاش بر بازسازی اکوسیستم دریایی خلیج فارس با استفاده از حیوانات بومی آن مانند مارهای دریایی، لاک پشت های دریایی، کوسه ها و دوگونگ ها یا گاوهای دریایی بومی خلیج فارس است. همچنین آکواریوم دبی نیز جزو بزرگترین آکواریوم های جهان است (تا رتبه سیزدهم در برخی رتبه بندی های صورت گرفته) که این دو آکواریوم در کشور امارات متحده عربی همراه با آکواریوم کیش به مشهورترین و بزرگترین آکواریوم های عمومی محدوده خلیج فارس تبدیل شده اند. البته آکواریوم های عمومی دیگری مانند آکواریوم های بندرانزلی، اصفهان، همدان و مشهد و چند آکواریوم دیگر در کشورهای اطراف نیز وجود دارند که علاوه بر تبدیل شدن به محل تفرج مردم، می توانند به شناخت بهتر و حفظ گونه های بومی اکوسیستم های آبی دریای خزر و خلیج فارس به عنوان دو اکوسیستم بسیار ارزشمند آبی در سطح جهان کمک کنند.

3- آکواریوم جنوب شرق آسیا (South East Asia (S.E.A) Aquarium): این آکواریوم عظیم و باشکوه در کشور سنگاپور و شهر جزیره ای سِنتوزا (Sentosa) در ساحل جنوبی آن قرار دارد که بعد از آکواریوم ابوظبی و آکواریوم استان گوانگ دونگ چین به عنوان سومین آکواریوم عمومی بزرگ جهان شناخته شده است. البته این آکواریوم از زمان افتتاح خود در سال 2012 میلادی، مدت کوتاهی را تا زمان افتتاح آکواریوم عمومی چین (افتتاح در سال 2014) در صدر فهرست بزرگترین آکواریوم های عمومی جهان قرار داشت. حجم کلی مخازن این آکواریوم حدود 12 میلیون گالن (بیش از 45 میلیون لیتر) است که میزبان بیش از 100 هزار حیوان از 800 گونه مختلف است. کل مجموعه همراه با امکانات جنبی آن حدود 20 هکتار وسعت دارد. این آکواریوم دارای بخش های بسیار جذابی است که از جمله آنها تونل واقع در زیر مخزن آبزیان گوشتخوار این مجموعه (Apex Predators of the Seas attraction) با عبور بازدیدکنندگان از میان محیطی احاطه شده با گونه های متنوع کوسه ها مانند کوسه سرچکشی، کوسه پرستار یا کوسه ببری شنی و... باعث ایجاد تجربه ای کم نظیر برای آنها می شود.

4- آکواریوم عمومی والنسیا با عنوان (L’Oceanogràfic): این آکواریوم که در شهر توریستی و زیبای والنسیا در کشور اسپانیا قرار دارد، اکنون به عنوان چهارمین آکواریوم بزرگ و مشهور دنیا شناخته شده که در کنار آکواریوم های عمومی دیگری در روسیه، فرانسه و نروژ و... به عنوان یکی از بزرگترین آکواریوم های عمومی اروپا شناخته می شود. این آکواریوم از سال 2003 میلادی به عنوان بزرگ ترین آکواریوم کشور اسپانیا مشغول به فعالیت شده است و بیش از 110 هزار مترمربع فضا را شامل حدود 500 گونه مختلف از حیوانات پوشش می دهد. حجم کلی مخازن این آکواریوم حدود 11 میلیون گالن (بیش از 41 میلیون لیتر) برآورد شده است که یک دلفیناریوم (محل نگهداری و نمایش های دلفین ها) با حجم حدود 7 میلیون گالن (حدود 26 و نیم میلیون لیتر) را نیز در خود جای داده است. این مجموعه دارای فضاهای تفریحی جذاب دیگری مانند پارک پرندگان و باغ های زیبا و سایر امکانات رفاهی است.

5- آکواریوم جورجیا (The Georgia Aquarium): این آکواریوم که در شهر جورجیا واقع در ایالت آتلانتا در کشور ایالات متحده آمریکا واقع است، در کنار داشتن عنوان پنجمین آکواریوم عمومی دنیا، دارای لقب بزرگترین آکواریوم عمومی آمریکا نیز است. البته این آکواریوم از زمان افتتاح خود در سال 2005 میلادی تا سال 2012 میلادی دارای عنوان بزرگ ترین آکواریوم دنیا نیز بود که کل حجم مخازن آبی آن به حدود 11 میلیون گالن (بیش از 41 و نیم میلیون لیتر) بالغ می شود. تخمین زده شده که این آکواریوم در سال تا بیش از دو و نیم میلیون بازدیدکننده داشته باشد و یکی از نکات بارز آن وجود کوسه نهنگ (whale shark) به عنوان یکی از بزرگ ترین آبزیان جهان است که با جثه غول پیکر خود باعث شگفتی بازدیدکنندگان می شود.

6- آکواریوم اقیانوسی عمومی مسکو (Moscow Oceanarium): که یکی از بزرگترین آکواریوم های عمومی اروپا است در مقام ششم بزرگترین آکواریوم های جهان قرار می گیرد و در پایتخت کشور روسیه قرار دارد. این آکواریوم آن قدر در کشور روسیه مشهور است که با نام مسکوواریوم (Moskvarium) در بین اهالی روسیه شناخته می شود. حجم کلی مخزن این آکواریوم بیش از شش و نیم میلیون گالن (حدود 25 میلیون لیتر) است و 80 مخزن مختلف را شامل می شود که در کل این مجموعه دارای بیش از 12 هزار حیوان است. برخی از پرطرفدارترین و جالب توجه ترین حیوانات این مجموعه را حیواناتی مانند اختاپوس ها، کوسه ها، ماهی های پیرانا، فُک دریایی سیاه و سمورها و سفره ماهی ها شامل می شوند

7- دیدار دریا با نِمو و دوستان (The Seas with Nemo & Friends): این آکواریوم در شهر اورلندو در ایالت فلوریدای آمریکا واقع شده است که از انیمیشن مشهور در جستجوی نِمو (Finding Nemo) برای طراحی المان های محیطی آن الهام گرفته شده است. در واقع این آکواریوم را می توان دیزنی لند آکواریوم ها به حساب آورد که فضای مخازن آن حداقل حدود پنج و هفت دهم میلیون گالن (بیش از 21 و نیم میلیون لیتر) حجم دارد. این آکواریوم عمومی جذاب برای کودکان و نوجوانان دارای بیش از 8000 حیوان است که دلفین ها جزو جذاب ترین گونه های این آکواریوم هستند.

8- آکواریوم عمومی جِجو یا ژِژو (Aqua Planet Jeju): این آکواریوم در شهری به همین نام در جزیره جِجودو (Jejudo Island) و در استانی به همین نام قرار دارد که در جنوب غربی ترین نقطه کشور کره جنوبی قرار دارد. این آکواریوم که خانه بیش از 45 هزار جاندار دریایی است، بعد از آکواریوم سنگاپور که مقام سوم را در دنیا دارد، بزرگترین آکواریوم شرق آسیا است. مخزن یا آکواریوم اصلی این مجموعه حدود 6000 تن آب را در بر دارد که محل زیست 27 هزار قطعه ماهی رنگارنگ است که محیط زیست متنوع دریایی را به زیبایی به تصویر می کشند. این آکواریوم بزرگترین مجموعه آبزیان در کشور کره جنوبی نیز است. زیرا ابعادی دوبرابر آکواریوم یئوسو (Aqua Planet Yeosu) و بیش از سه برابر آکواریوم سامسئونگ (Samseong COEX Aquarium) و آکواریوم بوسان (Busan Sea Life) دارد. این مجموعه دارای امکانات جنبی مناسبی برای رفاه حال بازدیدکنندگان است که پارکینگ عمومی مجانی را هم در برمی گیرد.

9- آکواریوم عمومی شِد در شیکاگو: این آکواریوم نیز در بزرگ ترین شهر ایالت ایلینویز در کشور آمریکا قرار دارد که عنوان یکی از قدیمی ترین آکواریوم های عمومی دنیا را یدک می کشد. این آکواریوم که ساختمانی زیبا و دارای ساختار مدور در کناره ساحل جنوبی دریاچه میشیگان قرار دارد، دارای اولین مجموعه دائمی ماهی های آب شور است. همچنین، این آکواریوم که در سال 1930 میلادی افتتاح شده است، با وجود قدمت آن آکواریومی بسیار بزرگ است که حدود 5 میلیون گالن (نزدیک به 19 میلیون لیتر) حجم کلی مخازن آن است. به علاوه، 32000 حیوان را از بیش از 1500 گونه جانوری در بر دارد که مواردی مانند ستاره های دریایی، لاک پشت ها، تمساح ها، شیرهای دریایی و سمورها و... را در بر می گیرد.

10- آکواریوم دنیای دریایی یوشاکا یا اوشاکا (uShaka Marine World): این آکواریوم عمومی که در شهر دوربان در کشور آفریقای جنوبی قرار دارد به فاصله نزدیکی بزرگتر از آکواریوم ناسیکا یا نوسیکا (NausicaäCentre Nationalde la Mer) در فرانسه است. طبق آنچه در برخی منابع آمده، حجم کلی مخازن این آکواریوم حدود 4 و شش دهم میلیون گالن (حدود 17 و نیم میلیون لیتر) است که از رقیب فرانسوی آن با حجم کلی کمتر از 4 و نیم میلیون گالن (حدود 17 میلیون لیتر) به میزان اندکی بزرگتر است. این آکواریوم حداقل ده هزار عدد جانور دریایی را در برمی گیرد و کمی کمتر از یک میلیون بازدیدکننده در سال برای آن تخمین زده شده است. این مجموعه امکاناتی فراتر از صرفاً یک آکواریوم عمومی را شامل می شود که مواردی مانند تفرجگاه ساحلی، مسیر پیاده روی و ماجراجویی های قابل انجام با استفاده از طناب و... را در برمی گیرد.

آکواریوم های عمومی برتر جهان دارای مخازن عظیمی حاوی انواع آبزیان (از آبزیان آب شیرین و آب شور تا ماهی ها و پستانداران دریایی غول پیکر) هستند

انواع اشکال و ابعاد آکواریوم ها (با تأکید بر آکواریوم های شخصی و خانگی):

امروزه بسیاری از افراد خواهان این هستند که گوشه بسیار کوچکی از این دنیای پر از رنگ و زیبایی را در خانه یا محل کار خود داشته باشند تا عنصری واقعاً مؤثر در زیبایی و آرامش محیط را در اختیار داشته باشند. با توجه به افزایش روزافزون علاقه بخش های مختلف اجتماع به داشتن آکواریوم شخصی و پیشرفت هایی که در فن آوری های به کار رفته در آکواریوم های خانگی صورت گرفته است، طیف متنوعی از آکواریوم های آب شیرین و آب شور (به ویژه از نظر شکل و ابعاد و متریال بکاررفته در بدنه مخزن آکواریوم و...) در دسترس است. عوامل مختلفی در انتخاب شکل و ابعاد آکواریوم دخیل است که شرح مختصری از آنها در ادامه خواهد آمد.

قبل از هر موضوعی این مورد قابل ذکر است که پایه حامل آکواریوم باید دارای ابعاد و استحکام کافی با توجه به وزن آکواریوم باشد. هر گالن آب شیرین (حدود سه و هشت دهم لیتر) وزنی حدود سه و هشت دهم کیلوگرم دارد. این پایه هم باید دارای ابعاد مناسب و زیبایی و هماهنگی مناسب با خود آکواریوم و دکوراسیون محیط باشد و هم می تواند تأمین کننده فضای کافی برای وسایل جنبی و نگهدارنده شرایط مناسب در محیط آکواریوم مانند پمپ ها و سیستم تصفیه و... (به ویژه در آکواریوم های آب شور که تجهیزات جنبی زیادی دارند) باشد. برای محاسبه وزن آکواریوم خود و سپس تعیین پایه مناسب بر اساس این وزن می توان مراحل زیر را انجام داد:

1- وزن خالی یک آکواریوم (به عنوان مثال 75 تا 80 لیتری یا 20 گالنی) به دست می آید که با توجه به نوع شیشه و قاب به کار رفته متفاوت است؛ اما فرض می شود که حدود 11 و نیم کیلوگرم باشد.

2- سپس وزن اقلام جامد درون آکواریوم مانند سنگ ها و سایر اقلام دکوراسیون داخلی آکواریوم محاسبه می شود که برای یک آکواریوم با وزن بالا ممکن است به حدود 14 کیلوگرم یا بیشتر می رسد.

3- سپس وزن آبی که حجم آکواریوم را پر می کند، محاسبه می شود. به عنوان مثال برای یک آکواریوم 75 تا 80 لیتری (هر لیتر آب شیرین دارای وزن حدود یک کیلوگرم برآورد می شود)، وزن آب درون آن حدود 75 کیلوگرم تا 80 کیلوگرم و یا کمی بیشتر برآورد می شود.

4- در نهایت سه رقم بالا با هم جمع شده و وزن مجموع به دست می آید. (برای مثال فوق 11 و نیم بعلاوه 14 بعلاوه 75 یا 80 کیلوگرم که مجموعاً می شود حدود بیش از 100 تا 105 کیلوگرم)

دانستن نیازهای ماهی قبل از خرید یک آکواریوم برای نگهداری آن ماهی بسیار مهم است. عرض و طول آکواریوم و نسبت سطح بالای آکواریوم به ابعاد کلی آکواریوم با توجه به نیاز ماهی ها به فعالیت، خوی قلمروطلبی و سایر موارد تعیین می شود. با وجود استفاده از دستگاه های متعادل نگهدارنده وضعیت محیط آکواریوم، باز هم آکواریوم به سطح تماس کافی با هوا برای تبادل گازها با محیط (حذف دی اکسید کربن و جذب اکسیژن هوا) نیاز دارند. البته با توجه به تمایل برخی انواع ماهی ها به بیرون جستن از آب و سایر موارد، دریچه بالایی مناسب نیز برای آکواریوم در نظر گرفته می شود. آکواریوم های بلند و باریک رایج هستند اما آکواریوم های دارای وسعت مناسب می توانند علاوه بر ایجاد اطمینان بیشتر از نظر تبادل مناسب گازها با هوای محیط، از نظر تأمین فضای مناسب برای شناکردن و فعالیت عادی ماهی ها و همچنین ایجاد سهولت در تزیین محیط داخلی آکواریوم بهتر عمل کنند.

بنابراین، برخلاف آنچه ممکن است تصور شود، علاوه بر آکواریوم های بزرگتر از یک حد خاص، آکواریوم های کوچکتر از ابعاد گفته شده نیز برای افراد مبتدی کمتر مناسب بوده و برای افراد باتجربه تر بهتر هستند. شاید بهتر است عنوان شود که یک آکواریوم با ابعاد بین 80 تا 120 لیتر با تنوع ماهی کمتر و ماهی های انتخاب شده از بین گونه های مقاوم تر نسبت به نوسانات محیط می تواند برای افراد مبتدی مناسب تر باشد. در این نوع آکواریوم ها آلاینده ها کندتر در محیط تجمع می یابند و دفعات موردنیاز برای تعویض آب آکواریوم نیز کاهش می یابد و اگر هم دارنده آکواریوم دیرتر متوجه تغییرات شود، امکان تلفات شدید کمتر می شود.

برای یک آکواریوم استاندارد جداولی بر حسب وزن خالی تانک یا مخزن شیشه ای، وزن پر مخزن یا تانک شیشه ای آکواریوم (وزن مخزن همراه با آب درون آن و وزن ماهی ها همراه با تجهیزات و اقلام تزئینی درون آکواریوم)، سایز آکواریوم (بر حسب گالن یا لیتر) و ابعاد استاندارد آکواریوم (طول، عرض و ارتفاع یا عمق) وجود دارد که این موارد را برای هر آکواریوم به شکل استاندارد تعیین کرده است. می توان در اینترنت به این جداول دسترسی پیدا نمود، اما بهتر است در تعامل با یک فرد مجرب و تخصص در حوزه ماهیان زینتی و آکواریوم ها اقدام به استفاده از این جداول و محاسبات و سایر موارد مهم نمود تا آکواریوم مناسب با سلایق و البته شرایط خود را انتخاب نمود.