انسان ها آن قدر با حیوان خانگی خود ارتباط عاطفی صمیمانه ای پیدا می کنند که آنها را به عنوان عضوی از خانواده خود می نگرند. این موضوع باعث می شود تا بخواهند در تمامی رویدادهای دورهمی خانواده خود نیز حیوانات خانگی خود را شریک کنند و یکی از مهم ترین رویدادهای دورهمی اعضای هر خانواده در طول روز صرف غذا دور یک میز یا سفره است. این موضوع باعث می شود که خودآگاه یا ناخودآگاه حیوانات خانگی نیز در سفره غذای خانواده شریک شوند. نگاه خیره یا صدای درخواست خوراکی که حیوان خانگی (به ویژه سگ ها و گربه ها) در کنار بشقاب غذای صاحب خود بروز می دهند باعث تحریک عاطفی شدید او و در نتیجه شریک نمودن حیوان خانگی در محتوای بشقاب او می شود. شاید عدم توان تحمل و خودداری در مقابل نگاه های معصومانه سگ خود که همیشه بیشترین درجه وفاداری و عشق و محبت را بی دریغ نثار صاحبش می کند، دلیل خوبی برای این کار باشد، اما اگر تعدادی از مواد خوراکی عادی برای انسان ها برای حیوانات خانگی مضر و حتی سمی باشند چه کار باید کرد؟

دانستن بایدها و نبایدهای مصرف مواد خوراکی و از جمله مواد خوراکی انسانی ممنوعه برای حیوانات خانگی (به خصوص سگ و گربه) جزو الزامات داشتن آنها و نگهداری از آنها است.

در زمان مهمانی ها یا مواقع پر رفت و آمد؛ مانند جشن سال نو و... باید بیشتر مراقب حیوان خانگی خود بود و دوستان و آشنایانی که به مهمانی می آیند یا پیش آنها برای مهمانی مراجعه می شود را از خوراک های دارای خطر احتمالی یا قطعی برای حیوان خانگی خود مطلع نمود.

تصویر شماره 1- نگاه معصومانه حیوان خانگی یا خوشحال کردن آن دلیلی بر سهیم شدن در هر آنچه انسان می خورد، نیست.

بهترین و مطمئن ترین کار این است که فقط از خوراک ها و تشویقی های خوراکی فرموله شده برای سگ ها یا گربه ها یا هر حیوان خانگی دیگر بر اساس سن، نژاد و سایر مؤلفه های خاص آن حیوان برای تغذیه حیوان خانگی خود استفاده نمود تا به ایمن ترین و راحت ترین شیوه ممکن حیوان خانگی خود را هم راضی نگه داشت و هم احتیاجات تغذیه ای دقیقاً موردنیاز آن را بدون خطر سمی یا مضر بودن برطرف نمود. البته در مواردی مواد خوراکی غیراختصاصی مانند میوه ها یا سبزی ها نیز در جیره غذایی سگ ها یا گربه ها گنجانده می شود که نوع و میزان مصرف آن به طور شفاف و مشخص توسط دامپزشک و متخصص تغذیه حیوانات خانگی برای صاحب آن شرح داده می شود.

این موارد می تواند معضلاتی مانند واکنش های آلرژیک (حساسیت به ماده یا مواد خاص) و اسهال، استفراغ یا سایر علائم نامطلوب را شامل شود. با توجه به این موارد باز هم ایمن ترین گزینه ممکن کسب اطلاع صاحب حیوان خانگی و اطرافیان او از مواد خوراکی دارای ریسک احتمالی یا کم یا متوسط یا بالا برای حیوان خانگی و اجتناب از مصرف آنها است.

در ادامه به برخی از مهم ترین موارد این لیست ها در سگ ها و گربه ها پرداخته خواهد شد.

تصویر 2- مواد خوراکی متنوعی در سبد خوراکی انسان پرمصرف و بسیار رایج اند که برای سگ ها و گربه ها مضر و سمی هستند.

مواد خوراکی انسانی نامناسب یا دارای چالش احتمالی برای سگ ها، گربه ها و سایر حیوانات خانگی:

1- کاکائو (شکلات) و قهوه: شاید اکثر صاحبان خانگی این موضوع را بدانند که شکلات (کاکائو) به هر شکلی مانند پودر کاکائو، شکلات و آب نبات کاکائویی و سایر محصولات قنادی حاوی کاکائو می تواند برای سگ ها و گربه ها مضر باشد. کاکائو حاوی ماده شیمیایی متیل گزانتین و تئو برومین است که برای این حیوانات سمی است و توان ایجاد اختلال جدی در فرایندهای متابولیک بدن آنها را دارد. گرچه بیشترین خطر برای پودر کاکائو و کمترین خطر برای شکلات سفید ذکر شده، اما مقادیر اندک کاکائو نیز پتانسیل ایجاد ناراحتی معده، اسهال و استفراغ دارد که در مقادیر بالاتر توان منجرشدن به عواقب بسیار شدیدتر مانند تشنج، عملکرد نامنظم (آریتمی) قلب و حتی مرگ شود. شکلات و کاکائو در مکانی که حیوان خانگی در آن حضور دارد باید در جایی دور از دسترس آن نگهداری شود و اگر سگ یا گربه تکه ای از آن را بلعید فوراً با دامپزشک حیوانات خانگی تماس گرفته شود. ضمناً، قهوه و محصولات حاوی آن نیز به دلیل وجود همان ماده متیل گزانتین به همین عوارضی که کاکائو در بردارد، منجر می شوند.

2- برخی آجیل ها و خشکبار (مانند فندق استرالیایی یا ماکادمیا، کشمش و...): به طور کلی هضم آجیل های پرچرب مانند بادام، گردو و... برای سگ ها و گربه ها دشوار است و می تواند باعث مصرف آنها منجر به ناراحتی های گوارشی شود. حتی در گربه ها توان ایجاد پانکراتیت یا التهاب غذه پانکراس را نیز دارد. اما به طور خاص، فندق استرالیایی (ماکادمیا/Macadamia) که در ایران رایج نیست؛ اما در سایر نقاط جهان مصرف می شود، هم برای سگ ها و گربه ها خطرناک تر است و در واقع برای آنها سمی است. اگر این نوع از آجیل خورده شود باعث استفراغ، افزایش دمای بدن، بی حالی، لرزش و از دست دادن کنترل اندام می شود. در واقع ماکادمیا بر سیستم عصبی سگ و گربه تأثیر گذاشته و از این بابت خطرناک است که هرگز نباید مصرف شود. گرچه ظاهر ماکادمیا و فندق (به ویژه به شکل بدون پوست) بسیار شبیه است؛ اما تفاوت های مهمی از نظر طعم و مشخصات تغذیه ای با یکدیگر دارند. برخلاف ماکادمیا (فندق استرالیایی) که اکیداً در سگ ها و گربه ها ممنوع است، فندق معمولی در برخی منابع به میزان معقول (یک یا دو عدد در روز) بدون ضرر برای آنها دانسته شده است. اما فندق معمولی نیز مثل سایر آجیل های روغنی اگر بیش از حد مصرف شود توان تأثیر منفی محسوس بر سلامتی سگ ها و گربه ها را دارد. بهتر است در مورد وجود آجیل ها در درون جیره مصرفی آنها با دامپزشک به طور جدی مشورت شود.

در مورد خشکباری مانند محصولات انگور و کشمش، گرچه دلیل آن به طور کامل کشف نشده، اما برای سگ ها و گربه ها می تواند به طور جدی سمی باشد. محصولات کشمش یک عامل نارسایی ناگهانی کلیه ها شناخته شده و گرچه یک یا دو عدد کشمش که به طور سهوی و موردی مصرف شده در اکثر مواقع مشکل زا نمی شود، اما به دلیل احتمال رخداد ناگهانی چالش و عدم شناخت دلیل بروز این چالش در سگ ها و گربه ها، توصیه جدی شده که سگ ها و گربه ها از خوراکی ها و نوشیدنی های حاوی انگور و کشمش دور نگه داشته شوند.

3- برخی گیاهان و سبزی ها (به ویژه سیر، پیاز و پیازچه): گیاهانی مانند سیر، پیاز و پیازچه از خانواده آلیوم (allium family) هستند که برای سگ ها و گربه ها گزینه تغذیه ای ناایمنی هستند. سیر در این میان اعضای دیگر خانواده آلیوم ها (مانند پیاز، پیازچه، تره فرنگی، موسیر و...) تا پنج برابر نیز می تواند سمی تر باشد. با توجه به اینکه این گیاهان در بسیاری از غذاها در فرهنگ های غذایی مختلف جزو پایه های اصلی پخت و طعم دهنده های اصلی غذاها هستند، باید توجه شود که به صورت خام یا پخته برای سگ ها و گربه ها چالش گوارشی ایجاد کرده و بسته به میزان مصرف می توانند باعث آسیب کبدی، کم خونی و اسهال و سایر عوارض مانند مشکلات قلبی (به عنوان مثال، افزایش ضربان قلب) شوند.

4- برخی قندها و به ویژه قند زایلیتول یا گزیلیتول: این ماده، یک شیرین کننده مصنوعی است که در محصولات متنوعی از جمله محصولات شیرین بدون قند (بدون ساکارز) مانند آدامس، آب نبات و حتی خوراکی های پخته شده و برخی برندهای کره بادام زمینی یافت می شود. همچنین، در محصولات مراقبت از بهداشت دهان و دندان مانند خمیردندان ها، دهانشویه ها و سایر محصولات بهداشتی مانند برخی داروها، لوسیون ها و دئودورانت ها (خوشبوکننده های بدن) نیز رایج است. اگر حتی به میزان اندکی در سگ ها و گربه ها مصرف شود می تواند منجر به ضعف، استفراغ و حتی نارسایی کبدی و به حالت کما رفتن، شود. پس باید برچسب مواردی که گفته شد چک شود و در صورت وجود زایلیتول (گزیلیتول/Xylitol) در آن، از دسترس حیوانات خانگی دور نگه داشته شود.

5- خمیر نان (حاوی مخمر نان): در حالی که نان به خوبی پخته شده به طور کلی برای حیوانات خانگی بی خطر است، اما خمیر نان پخته نشده (به ویژه حاوی مخمر نانوایی) می تواند برای آنها مشکلاتی به همراه آورد. مخمر داخل خمیر نان در محیط گرم و مرطوب مانند محیط داخل معده توان تخمیر شدن دارد که اتانول و گاز تولید کند و منجر به گشادگی، نفخ و حتی در مواردی پیچ خوردگی یا برگشتگی معده شود و سمیت الکلی به همراه داشته باشد. اثرات سمیت الکل مواردی مانند سکندری یا تلوتلوخوردن، ضعف، اخلال در بینایی، استفراغ و از دست دادن هوشیاری را به دنبال دارد. در مورد گربه ها عنوان شده که خمیر نان در بلندمدت پتانسیل انباشته شدن در معده را داشته و باعث انسداد یا پیچ خوردگی معده شود. اگر حیوان خانگی خمیر نان (خمیر خام آماده شده برای نانوایی یا قسمت نپخته وسط نان) را خورد، توصیه شده که با دامپزشک مشورت فوری شود و در صورت صلاحدید او مراجعه حضوری به دامپزشک صورت گیرد.

6- غذای کپک زده (مواردی مانند پنیر کپک زده خوراکی یا بلوچیز/پنیر آبی): کپک زدگی مواد خوراکی برای انسان مضر است و در حیوانات خانگی مانند سگ و گربه هم طیف گسترده ای از عوارض را از جمله عوارض سمی بر سیستم عصبی به همراه می آورد. این اثرات به خصوص در مواد لبنی کپک زده، آجیل ها مانند بادام زمینی و گردوی آلوده به کپک و محصولات غلات مانند نان و ماکارونی بیشتر رایج است. حتی مشاهده شده که دسترسی به کمپوست و کود گیاهی در حال پوسیدن نیز رخ داده و به همین عوارض منجر شده است. علائم آلودگی به سموم کپک ها می تواند از موارد خفیف مانند لرزش عضلانی خفیف، ترشح بیش از حد بزاق، بی قراری و علائم مشابه گرمازدگی مانند اصطلاحاً له له زدن محسوس تا علائم شدید؛ مانند تشنج و حتی مرگ متغیر باشد.

پنیرهای کپک زده رایج در مصرف انسانی مانند پنیر راکفورت یا بلوچیز (پنیر آبی) نیز حاوی ماده ای (یک نوع مایکوتوکسین یا سم قارچی) به نام راکفورتین سی یا روکفورتین C هستند که سگ ها به آن حساس ارزیابی شده اند و محتمل است که باعث لرزش و تشنج عضلانی (حتی تا دو روز متمادی) در آنها شود. اگر حیوانی ماده خوراکی کپک زده مصرف نمود یا شک به مصرف این مواد توسط آن وجود دارد، حتماً با دامپزشک این مورد در میان گذاشته شود تا در صورت نیاز برای درمان سریع و تهاجمی در بیمارستان دامپزشکی بستری شود.

7- نمک: گرچه یک ماده خوراکی بدون ضرر و حتی لازم در مقادیر کم و کافی است، اما در شرایطی خاص می تواند مصرف افراطی از آن صورت گیرد که عوارض جدی نیز به دنبال دارد. محتمل است که مقادیر زیاد نمک و غذاهای شور باعث استفراغ، اسهال، افزایش دمای بدن، لرزش اندام و عضلات و تشنج و در نهایت حتی مرگ شود. معمولاً مصرف افراطی نمک در سگ ها و گربه ها با مصرف مقادیر زیاد و پر ولع تنقلات نمکی؛ مانند چیپس، چوب شور، پاپ کورن، سوسیس و کالباس (علاوه بر نمک حاوی چربی بالا و نامناسب و مواد نگهدارنده مانند سولفیت ها و نیترات ها) و... رخ می دهد. مصرف ناغافل مواردی مانند خمیربازی، نمک های یخ زدایی معابر و آب دریا (حین شنا در سگ ها) نیز توان منجرشدن به این عوارض را دارند. بهتر است به جای تشویق سگ ها و گربه ها به وسیله تنقلات پرنمک غیراختصاصی برای آنها، از خوراک ها یا تشویقی های خوراکی مخصوص به آنها در مقادیر مناسب (با اخذ مشورت از افراد متخصص) استفاده شود و در صورت مصرف ناغافل مقادیر بالای نمک نیز به سرعت با دامپزشک تماس گرفته شود.

8- قارچ ها: قارچ ها انواع مختلفی دارند که به ویژه مصرف قارچ های وحشی که در مورد سمی نبودن آنها اطمینان وجود ندارد، هم برای انسان و هم برای حیوان همراه او مانند سگ ها می تواند خطرناک باشد. پس بهتر است دقت شود که به خصوص در موقع پیاده روی در محیط های طبیعی و پارک ها، حیوان از تماس با قارچ ها و مصرف آنها اجتناب کند. در مورد مصرف قارچ های موجود در غذاها و اینکه اگر غفلتاً قارچ های موجود در طبیعت مصرف شود، از دامپزشک مجرب و متخصص حیوانات خانگی کسب نظر شود.

9- آووکادو و خرمالو: البته آووکادو در درجه اول برای حیواناتی مانند پرندگان، خرگوش ها، اسب ها و الاغ ها و نشخوارکنندگانی مانند گوسفند و بز مشکل ساز است که در مورد آنها می تواند به آسیب قلبی عروقی، تورم سروگردن و حتی مرگ شود. آووکادو در سگ ها احتمال تجمع مایع در ریه ها را نیز به همراه دارد که نشان از اثر سمی قدرتمند آن در این حیوانات دارد. در مورد خرمالو هم اخطار داده شده و حتی در مواردی علاوه بر میوه، سایر بخش ها مانند برگ ها نیز دارای اثرات سمی دانسته شده است.

10- گوجه فرنگی، سیب زمینی و ریواس: به ویژه گوجه فرنگی و سیب زمینی سبز و نارس برای حیوانات خانگی سمی ارزیابی شده که می تواند به مشکلات جدی مانند نارسایی قلبی منجر شود. برخی از انواع ریواس و به خصوص برخی از قسمت های این گیاه نیز برای این حیوانات سمی دانسته شده است. در مورد مصرف سیب زمینی یا گوجه و ریواس (حتی در شکل کاملاً رسیده و پخته شده) نیز از متخصص تغذیه و یا دامپزشک کسب نظر شود.

11- جوز هندی: یک ادویه رایج در غذاهای ملل مختلف و از جمله غذاهای هندی و ایرانی است که می تواند برای سگ ها سمی و حتی کشنده باشد. بهتر است جهت جلوگیری از مصرف تصادفی این ادویه و سایر مواد مضر برای سگ ها و گربه ها از مصرف نان زنجبیلی و محصولات ادویه ای و غذاهای فرهنگ های غذایی مانند هندوستان که از جزئیات مواد تشکیل دهنده آن اطلاع کسب نشده، توسط حیوانات خانگی خود اجتناب شود.

12- الکل: مصرف الکل توسط حیوانات خانگی می تواند باعث مشکلاتی مانند خواب آلودگی لرزش دست ها و پاها و کاهش دمای بدن و قند خون و مشکلات جدی مانند استفراغ، اسهال، مشکلات تنفسی و حتی تشنج، ایست قلبی، کما و مرگ در آنها شود. سگ ها حتی نسبت به انسان نیز به اتانول حساس تر هستند و حتی نوشیدن مقدار کمی الکل نیز پتانسیل ایجاد عوارض را در آنها دارد. پس تحت هیچ شرایطی حیوانات خانگی مانند سگ و گربه نباید الکل مصرف کنند و در صورت مصرف سهوی یا مشکوک شدن به مصرف آن نیز باید با دامپزشک تماس گرفته شود.

13- مرکبات: میوه های این خانواده مانند لیموشیرین یا لیموترش، پرتقال، گریپ فروت و... به دلیل داشتن اسیدسیتریک و اسانس هایی که می توانند به ویژه در گربه ها مشکل ساز شوند، موردتوجه هستند. البته، ساقه، برگ، پوست و دانه میوه ها نیز باید دوری شود. در حالی که مقادیر حتی اندک از این موارد می تواند باعث ناراحتی معده شود، مقادیر بیشتر منجر به اسهال و استفراغ و حتی تحریک و اختلال در سیستم عصبی مرکزی شوند. در مورد وجود یا عدم وجود مرکبات در جیره غذایی حیوان خانگی خود قبل از هر تصمیمی باید با دامپزشک مشورت نمود.

14- نارگیل و آب نارگیل: به احتمال بالا، مقادیر اندک از نارگیل و محصولات حاوی آن باعث آسیب جدی به حیوانات خانگی نمی شود. اما آب نارگیل یا اصطلاحاً شیر نارگیل تازه حاوی روغن هایی است که می توانند باعث ناراحتی معده و حالت اسهال شوند. به همین دلیل، توصیه شده که در استفاده از آن در جیره روزانه حیوانات خانگی احتیاط شود. یک دلیل دیگر این احتیاط به میزان بالای پتاسیم موجود در آب نارگیل برمی گردد.

15- برخی مواد لبنی و بستنی: برخی حیوانات خانگی (به ویژه گربه ها) برخلاف آنچه تصور می شود به لاکتوز حساس هستند و توان مصرف و هضم مواد لبنی (شیر، ماست و پنیر) را به طور مناسب و کامل ندارند. پس به دلیل نداشتن میزان کافی از آنزیم لاکتاز (تجزیه کننده و هضم کننده لاکتوز) مصرف مواد لبنی می تواند باعث اسهال و استفراغ و یا سایر ناراحتی های گوارشی در آنها شود. حتی در منابع آمده که در مورد بچه گربه ها نیز حساسیت به لاکتوز صدق می کند و فقط باید شیر مادر خود را مصرف کنند. اگر حتی گربه ای به مصرف مواد لبنی مانند پنیر در زمان بالغ بودن عادت کرده باشد، باز هم مصرف مقادیر مازاد از آن منجر به چاقی و احتمالاً مشکلات ناشی از نمک بالای موجود در آن می شود. بهتر است که از مصرف مواد لبنی در بچه گربه ها و گربه های بالغ اجتناب نمود؛ اما باز هم می توان در مورد مصرف مواد لبنی بدون لاکتوز و در صورت ناگزیر بودن به مصرف آن به هر دلیل (در دسترس نبودن مادر برای بچه گربه ها و یا تنها در اختیار داشتن مواد لبنی برای تغذیه گربه یا...) از دامپزشک مشورت گرفت.

16- گوشت و استخوان، تخم مرغ و ماهی خام: خطر اصلی در تخم مرغ خام وجود باکتری های مضر مانند سالمونلا و ای کُلی است که علائم عفونت دستگاه گوارش با آنها مواردی مانند اسهال و استفراغ و تب را شامل می شود. همچنین، پروتئین آویدین موجود در سفیده خام تخم مرغ نیز می تواند از جذب ویتامین بیوتین به شکل جدی جلوگیری نموده و باعث مشکل در سلامت پوشش بدن سگ ها و گربه ها شود. در مورد گوشت و استخوان خام نیز آلودگی های میکروبی گفته شده در مورد تخم مرغ خام محتمل است که در انسان و سگ ها و گربه های خانگی توان مشکل ساز شدن دارد.

تصویر شماره 3- توصیه شده تا صاحبان سگ و گربه در مورد مصرف هر ماده خوراکی خارج از خوراک فرموله شده اختصاصی برای سن و نژاد و جثه حیوان خود (به خصوص مواد خوراکی متنوع موجود در سفره غذایی انسانی) از متخصصین کسب نظر کنند.

همان طور که پیش از این گفته شد، باید به محض مشکوک شدن به مصرف موارد بالا یا مطلع شدن از مصرف آن ها توسط سگ یا گربه خود با دامپزشک مشورت تلفنی صورت گیرد و به انتظار مشاهده علائم مصرف آنها نماند. این موارد در سگ ها یا گربه هایی که خوی کنجکاو یا ماجراجویانه بیشتری نسبت به همنوعان خود در مورد مواد خوراکی دارند، بیشتر احتمال بروز دارد. پس باید در مورد آنچه حیوانات خانگی و به خصوص حیوانات دارای این نوع خصوصیات رفتاری مصرف می کنند، احتیاط، آموزش و سخت گیری لازمه را اعمال نمود. در مورد هرگونه تغییر در رژیم غذایی سگ یا گربه خود باید با دامپزشک مورداعتماد مشورت نمود و اگر حیوانی ماده ناخواسته ای را مصرف نمود، بخشی از آن را (مانند بسته حاوی آن و یا قسمتی از گیاه یا قارچ خورده شده) را که شناسایی را آسان تر کند، با رعایت موارد ایمنی در مورد خود، در موقع مراجعه به دامپزشک همراه داشت. خوشبختانه، امروزه به راحتی می توان در وب سایت های مرجع و جامع معرفی محصولات و خدمات مرتبط با حیوانات خانگی به اطلاعات تماس با دامپزشکان و یا متخصصان تغذیه و نگهداری حیوانات خانگی دسترسی یافت.