محصولات مخمری، پروبیوتیک ها و پری بیوتیک ها و نقش آن ها در سلامت اسب ها

سلامت دستگاه گوارش یکی از ارکان اساسی سلامت اسب ها است و بخش بزرگی از سلامتی اسب ها به طور مستقیم یا غیرمستقیم با دستگاه گوارش و سلامت آن مرتبط است. یکی از پیش نیازهای اساسی سلامت دستگاه گوارش در اسب ها، ترکیب مناسب، متعادل و نسبتاً پایدار جمعیت میکروارگانیسم های دستگاه گوارش و به ویژه بخش عقبی دستگاه گوارش (Hind Gut) است. از طرف دیگر، میکروبیوم هم زیست دستگاه گوارش اسب ها و خصوصاً بخش عقبی آن، نقش های حیاتی مانند کمک به هضم خوراک، به ویژه هضم بخش علوفه ای و فیبری خوراک و تولید اسیدهای چرب کوتاه زنجیر به عنوان منبع اصلی انرژی در اسب ها، ایفای نقش در اولین سد دفاعی بدن، ایفای نقش در جلوگیری از بروز عوارضی مانند کولیک و اسهال و... دارند. با توجه به این موارد، امروزه تمرکز بخش بزرگی از محصولات خوراکی مورداستفاده در پرورش اسب بر روی ایجاد و حفظ پایداری میکروبیوم به شکلی که ضامن سلامت و عملکرد بهینه اسب ها باشد، قرار گرفته است.

تحقیقات بسیاری بر روی ترکیبات بهبوددهنده جمعیت میکروارگانیسم های دستگاه گوارش انجام گرفته و بخش بزرگی از این تحقیقات فواید محصولات حاصل از میکروارگانیسم های مفید مانند انواع مختلفی از باکتری ها و مخمرها را موردتوجه قرار داده اند. از میان این تحقیقات، بخش بزرگی از آنها بر روی مخمرها و محصولات آنها انجام گرفته و فواید آنها را مورد تأیید قرار داده اند.

بخش عمده محصولات تجاری موجود در بازار به دلایل بالا و سایر مزایا مانند دسترسی و تولید آسان تر و اطمینان بالاتر به ایمنی محصولات به دلیل سابقه بسیار طولانی استفاده از آن ها در تولید نان و آب جو سازی و اثرات زیست محیطی کمتر و سایر مزایای تکنیکی از مخمر ساکارومایسس سرویزیه یا مخمر نانوایی و در فراوانی کمتر سایر گونه های مخمر بدست می آیند. این محصولات شامل چندین گروه عمده می شوند:

مخمر زنده یا کشته (تحت عنوان پروبیوتیک)
مخمر لیز شده به روش های مختلف، عصاره مخمر یا عصاره دیواره سلولی مخمر (عموماً تحت عنوان پری بیوتیک)
ترکیبی از این دو نوع محصول (تحت عنوان سین بیوتیک)
و البته با عناوین و اشکال تخصصی دیگری مانند پاراپروبیوتیک و پُست بیوتیک، به شکل خالص یا ترکیب با سایر محصولات مفید برای دستگاه گوارش و یا به عنوان مکمل عملکرد آن ها در جیره نیز عرضه می شوند. این ترکیبات مفید برای دستگاه گوارش که محصولات مخمری به عنوان مکمل آن ها (به صورت جدا یا ترکیب با آن ها) عرضه می شوند، موادی مانند اسیدیفایرها (اسیدی کننده های محیط دستگاه گوارش) و ترکیبات گیاهی مختلف (اصطلاحاً ترکیبات فیتوژنیک) مانند عصاره ها، اسانس ها و... را در بر می گیرند.

عصاره مخمر شامل ترکیبات مهمی مانند اجزای دیواره سلولی مخمر (عمدتاً کربوهیدرات های ساختمانی غیر قابل تخمیر در دیواره سلولی) که عمدتاً گلوکان ها (به ویژه ترکیبات بتاگلوکان) و الیگوساکاریدها (به ویژه مانان - الیگوساکاریدها)، پپتیدها، اسیدهای آمینه و مواد معدنی متصل به اسیدهای آمینه یا سایر اشکال آلی حاوی مواد معدنی و اسیدهای نوکلئیک و ... است که در مورد تأثیرات هر دسته از ترکیبات بالا تحقیقات گسترده ای صورت گرفته یا در حال انجام است.

به طور خلاصه، برخی از نتایج مشترک تحقیقات تاکنون در اسب ها به شرح زیر است:

پروبیوتیک ها به دلیل کمک به ایجاد جمعیت میکروارگانیسم های دارای ترکیب بهینه برای سلامت دستگاه گوارش و سلامت کلی اسب ها می توانند به عنوان مکمل تغذیه مناسب و اصولی اسب ها مثمر ثمر واقع شوند.
ترکیب پروبیوتیک ها و پری بیوتیک ها (سین بیوتیک ها) به دلیل بهره مندی از تأثیرات مثبت هر دو گروه و البته تأثیر هم افزایی آنها بر یکدیگر می تواند مورد توجه بیشتری قرار گیرد
دقت بیشتر در انتخاب ترکیب پروبیوتیک مورداستفاده مدنظر قرار گیرد، زیرا ورود هرگونه عامل خارجی زنده یا مؤثر بر جمعیت میکروارگانیسم ها به محیط زیست آنها در دستگاه گوارش امکان ایجاد اختلال در پایداری شرایط عادی این اکوسیستم را دارد.
پروبیوتیک ها در استفاده به شکل خوراکی باید مسیر طولانی و پر از عوامل تخریب کننده مانند اسید معده و آنزیم های هضمی را پشت سر گذارند تا به محل اصلی تأثیر خود یعنی بخش عقبی دستگاه گوارش در اسب ها برسند.
از همین رو و با توجه به مورد بالا، در تعدادی از تحقیقات، استفاده از ترکیبات پری بیوتیک و پست بیوتیک به دلیل اینکه عامل بخش بزرگی از فواید پروبیوتیک ها بدون داشتن ریسک های گفته شده هستند (عدم وجود عامل میکروارگانیسمی زنده در آن)، بیشتر مورد توصیه قرار گرفته است.

با توجه به اینکه در سال های اخیر تمرکز بالایی بر روی فواید و خواص محصولات حاصل از کشت میکروبی و به ویژه محصولات حاصل از مخمرها قرار گرفته و همان طور که گفته شد، محصولات بسیار متنوعی از این دست به بازار محصولات خوراکی اسب ها معرفی شده اند، فواید عمده و دارای اعتبار علمی بالاتر که در مورد این محصولات مطرح هستند، به شرح زیر قابل دسته بندی هستند:

بهبود سلامت دستگاه گوارش

مزیت اصلی و اساسی محصولات پروبیوتیک و پری بیوتیک در اسب ها از طریق تأثیرگذاری بر جمعیت میکروبی دستگاه گوارش و خصوصاً بخش انتهایی آن، حول محور بهبود سلامت دستگاه گوارش و فواید ناشی از این موضوع می چرخد. این محصولات به طور ویژه مزایای خود را وقتی بیشتر نشان می دهند که تنش های تغذیه ای مانند تغییر ناگهانی جیره رخ دهد یا میزان نشاسته جیره به طور افراطی افزایش یابد.

وقتی نسبت کربوهیدرات های قابل هضم جیره و خصوصاً کربوهیدرات هایی مانند نشاسته در جیره نسبت به کل جیره افزایش یابد، باعث کاهش پی اچ (افزایش اسیدی شدن محیط) در مجرای گوارشی می شود که در موارد شدید منجر به عارضه اسیدوز و عواقب منفی آن می شود. تحقیقات نشان داده است که پروبیوتیک ها و پری بیوتیک ها مقاومت و پایداری جمعیت میکروارگانیزم های دستگاه گوارش را در برابر بروز این معضلات افزایش می دهد. اگر مقاومت جمعیت میکروارگانیزم های دستگاه گوارش در برابر شوک های وارده بشکند خود میتواند منجر به عواقب ناشی از دیس بیوزیس (بهم خوردن تعادل و جمعیت میکروارگانیزم های دستگاه گوارش و افزایش گونه های بالقوه مضر نسبت به گونه های عادی و مفید) شود که علاوه بر اینکه عواقب خود را دارد، عوارض معضلاتی مانند اسیدوز را تشدید می نماید.

در اسب ها به دلیل اینکه بر خلاف نشخوارکنندگانی مانند گاو و گوسفند که محل اصلی هضم میکروبی و جذب مواد مغذی در بخش های ابتدایی و میانی دستگاه گوارش قرار دارد، به دلیل عدم وجود ساختاری مانند معده چند قسمتی یا شکمبه (با اینکه اسب ها نیز وابسته به خوراک علوفه ای هستند)، محل اصلی هضم میکروبی جهت رفع نیاز حیاتی به هضم میکروبی مواد علوفه ای و فیبری خوراک و جذب تعدادی از مهم ترین مواد مغذی، در بخش های عقبی دستگاه گوارش مانند روده بزرگ و کولون قرار دارد و محل اصلی تجمع جمعیت میکروارگانیسم های دستگاه گوارش نیز در این محل قرار دارد؛ بنابراین تأثیر اصلی محصولات پروبیوتیک و پری بیوتیک حاصل از مخمرها و بروز فواید آنها نیز در این محل است که همان طور که گفته شد، باید در تولید محصولات تخصصی اسب این موضوع مدنظر قرار گیرد.

کمک به کاهش عوارض یا جلوگیری از معضلات ناشی از سموم قارچی

امروزه، آلودگی مواد اولیه مورداستفاده در خوراک، خود خوراک مورداستفاده یا در حال نگهداری در انبار و حتی مواد مورداستفاده در بستر به سموم کپک ها یا قارچ ها، یک دغدغه جهانی است که با توجه به تأثیرات گسترده این سموم بر سلامتی انسان و حیوان و از جمله اسب ها، بسیار مورد توجه قرار دارد. این معضل در کشور ایران با توجه به وارداتی بودن بخش بزرگی از دانه های روغنی و غلات مورد استفاده در خوراک دام و شرایط انبارداری و حمل این محصولات، قابلیت تشدید دارد.

در دام های نشخوارکننده که دارای معده چند قسمتی هستند، بخشی از سموم قارچی و عوارض آنها توسط جمعیت میکروارگانیسم ها قابل رفع هستند. اما در اسب ها به دلیل انتقال محل هضم میکروبی به بخش عقبی دستگاه گوارش، احتمال تأثیرگذاری این فرایند کمتر می شود و احتمال بروز عوارضی مانند اسهال، ضعف بدنی و کم اشتهایی، کولیک و حتی در موارد شدید فلجی و مرگ (عوارض معضل آفلاتوکسیکوزیس) در پی آلودگی با سموم قارچی افزایش می یابد.

پروبیوتیک ها و پری بیوتیک ها در تحقیقات مختلف تأثیر مثبت بر کاهش عوارض سموم قارچی در اسب ها نشان داده اند. پروبیوتیک ها علاوه بر اینکه فعالیت ضدقارچی و ضدکپکی (به ویژه بر ضد قارچ های خانواده آسپرژیولس که برخی از مخرب ترین سموم قارچی مانند آفلاتوکسین ها را تولید می کنند) دارند، از طریق تولید ترکیبات مختلف مانند آنزیم های دارای خاصیت تجزیه سموم قارچی و اسیدهای آلی مانند اسیدلاکتیک که بر عملکرد سموم قارچی تأثیر منفی دارند، از تأثیر منفی سموم قارچی جلوگیری می کنند و یا اثرات منفی آن ها را کاهش می دهند.

همچنین، پری بیوتیک ها و خصوصاً ترکیبات بتاگلوکان از عبور سموم قارچی از دیواره دستگاه گوارش و جذب آنها که منجر به عوارض منفی آنها می شود به طور مؤثری جلوگیری می نمایند. از سوی دیگر، این محصولات از طریق تقویت سیستم ایمنی نیز به طور غیرمستقیم بر مقابله با کپک ها و سموم ناشی از آنها که باعث کاهش قدرت سیستم ایمنی می شوند نیز تأثیرگذار هستند. امروزه به دلیل این تأثیرات متنوعی که بر کنترل سموم قارچی دارند، مخمرها و محصولات آنها، علاوه بر استفاده به تنهایی و به عنوان بخشی از خوراک، به عنوان جزء آلی ترکیبات توکسین بایندر که دو بخش آلی و معدنی در عمده آنها وجود دارد، کاربرد گسترده ای در صنعت دام و طیور و پرورش اسب دارند. البته آزمایش های تشخیص سموم قارچی در مواد اولیه خوراک و بستر حیوانات نیز به طور روزافزونی در حال ترویج هستند که به تصمیم گیری بهتر در مورداستفاده از توکسین بایندرها، پروبیوتیک ها و پری بیوتیک ها و میزان استفاده از آن ها کمک می کند.

رفع یا کاهش عوارض تنش های مختلف محیطی و تغذیه ای

اسب ها به عنوان یک گونه حساس به تنش ها، در طول عمر خود با طیف گسترده ای از تنش های محیطی و تغذیه ای مواجه می شوند. تنش هایی مانند تنش های دمایی، تنش های ناشی از حمل و نقل، فعالیت بدنی شدید و مسابقات و تنش های ناشی از تغییرات جیره ای از موارد عمده می باشند. این تنش ها منجر به عوارض مختلفی می شوند، اما نقطه اشتراک تاثیرگذاری منفی این تنش ها بر سلامت اسب ها ایجاد تنش اکسیداتیو از طریق تولید گونه های فعال اکسیژن (ROS) است که تحقیقات تاثیر مثبت پروبیوتیک ها و پری بیوتیک ها را بر کنترل این مورد، تایید نموده اند.

به عنوان مثال، جدیدترین تحقیقات نشان داده است که بتاگلوکان دیواره سلولی مخمر (یک پری بیوتیک بسیار رایج)، در سطح سلولی بعنوان عامل بازدارنده تولید ROS عمل کرده و از این طریق بروز عوارض تنش ها را کاهش می دهد. بنابراین، به نظر می رسد که در کنار اتخاذ تدابیر مدیریتی و تغذیه ای جهت کاهش بروز و کنترل عوارض تنش ها بر سلامت و عملکرد اسب ها، استفاده از محصولات پری بیوتیک، پروبیوتیک و سین بیوتیک، مکمل خوبی برای بهبود تأثیرگذاری این راهکارها است.
بهبود سیستم ایمنی، بهبود اثر واکسیناسیون و افزایش ایمنی انتقالی از مادیان به کره اسب

تحقیقات مختلفی تأثیر مثبت استفاده از پروبیوتیک ها و پری بیوتیک ها را در بهبود سیستم ایمنی اسب ها مورد تأیید قرار داده اند. پروبیوتیک ها و پری بیوتیک ها نه تنها به وسیله سازوکارهای مختلف سیستم ایمنی را تقویت می نمایند، بلکه سیستم ایمنی را تنظیم می نمایند تا نه عملکرد ضعیفی داشته باشد و نه منجر به شوک های التهابی مانند واکنش های آلرژیک شوند که برای سلامتی و حتی حیات حیوان مضر هستند. بهبود سلامت دستگاه گوارش از طریق محصولات مخمری از این جهت در بهبود سیستم ایمنی موثر است که یکی از اولین نقاط مواجه شدن بدن با عوامل تهدید کننده سلامت حیوان دستگاه گوارش است و داشتن سیستم ایمنی قدرتمند در دستگاه گوارش به وضوح اهمیت خود را نشان می دهد

در واقع، یکی از محل های اصلی استقرار اولین سد دفاعی بدن پوست و غشای پوشاننده سطح درونی مجاری سیستم تنفسی، ادراری، تولید مثلی و به ویژه دستگاه گوارش است. تحقیقات نشان داده که جمعیت میکروارگانیزم های مستقر در مجرای گوارشی و در اسب ها به طور ویژه بخش عقبی دستگاه گوارش، نقش مهمی در بهبود عملکرد اولین سد دفاعی در دستگاه گوارش دارند. محصولات پری بیوتیک و پروبیوتیک نیز به بهبود شرایط جمعیت میکروارگانیزم ها و در نتیجه عملکرد آنها در بهبود اولین سد دفاعی کمک می کنند. همچنین، این محصولات تاثیرات مستقیم نیز بر سیستم ایمنی دارند. به عنوان مثال، پروبیوتیک ها از طریق تحریک سلولهای دندریک عصبی در دیواره روده باریک باعث تنظیم واکنش های بی-سل ها و تی-سل ها در سیستم ایمنی و تولید ایمونوگلوبولین ها می شوند.

بهبود سیستم ایمنی از این طریق، علاوه بر این که در سلامت خود اسب ها موثر است، در مادیان ها باعث تقویت ایمنی انتقالی به کره اسب ها نیز می شوند. ایمنی کسب شده توسط کره اسب ها، از طریق جفت، تماس بدنی بعد از زایمان و مصرف شیر مادیان به آن ها منتقل می شود. همچنین، تحقیقات نشان داده که این محصولات راندمان واکسیناسیون را افزایش داده و به جلوگیری از کاهش تاثیر واکسیناسیون ناشی از عواملی مانند سموم قارچی موجود در خوراک نیز کمک قابل توجهی می کنند
کاهش عوارض آنتی بیوتیک ها (به ویژه در دستگاه گوارش) و کاهش خطر بروز دیس بیوزیس

با اینکه در سال های اخیر بدلایلی مانند ایجاد مقاومت در میکروارگانیزم های پاتوژن (بیماری زا) در برابر آنتی بیوتیک ها و خطرات آن برای سلامت کل جمعیت انسانی کره زمین و سایر گونه ها، مصرف آنتی بیوتیک ها در سطح جهان در حال محدود شدن است. اما همچنان مصرف آنتی بیوتیک ها در فرآیندهای درمانی رایج، فراوان و ناگزیر است. یکی از عوارض مصرف آنتی بیوتیک ها (خصوصا مصرف غیر اصولی)، از بین رفتن میکروارگانیزم های عادی و مفید در بدن و به خصوص دستگاه گوارش است که اگر به سرعت و در زمان مناسب، جمعیت عادی و مفید میکروارگانیزم های دستگاه گوارش بازیابی نشوند، منجر به دیس بیوزیس (بهم خوردن تعادل جمعیت میکروارگانیزم های دستگاه گوارش به نفع گونه های دارای پتانسیل منفی) و معضلات ناشی از آن برای سلامت دستگاه گوارش و در نتیجه سلامت کلی حیوان می شود.

در این موارد، بطور مکرر، به استفاده از محصولات پروبیوتیک و پری بیوتیک جهت بازیابی به موقع و مناسب جمعیت عادی و مفید میکروارگانیزم های دستگاه گوارش توصیه شده است که تاثیر مثبت خود را نیز در تجربه و تحقیق با تکرارپذیری مناسب نشان داده است. بنابراین، در صورت مشاهده دیس بیوزیس و عوارض آن مانند اسهال، تب، کاهش وزن بی دلیل، خستگی و بی رمقی بی دلیل، ضعف بدنی و عملکرد ورزشی پایین، مشکلات تنفسی، درد و سفتی مفاصل و تغییر در خلق و خو و... با اخذ مشاوره از دامپزشک متخصص و مجرب می توان از این محصولات به عنوان مکمل پروتکل درمانی دیس بیوزیس در اسب ها استفاده نمود.

بهبود هضم و جذب مواد مغذی و راندمان تغذیه

از مسیرهای کلی زیر تاثیر مثبت پروبیوتیک ها و پری بیوتیک های عمدتاً تولید شده بر پایه مخمرها بروز می یابد.
- کاهش اثرات منفی معضلاتی مانند اسیدوز ناشی از بالانس نامناسب جیره و تنش های تغذیه ای بر هضم و جذب مواد مغذی
- تأمین مستقیم بخشی از اسیدهای آمینه ضروری، مواد معدنی مانند سلنیم و مس در فرم آلی (بهترین فرم از نظر زیست فراهمی) و ویتامین های ضروری مانند ویتامین های گروه بی
- بهبود هضم مواد مغذی از طریق بهبود شرایط جمعیت میکروارگانیسم های دستگاه گوارش
- جلوگیری از عوارض میکروارگانیسم های مضر و کپک زدگی و سموم تولیدی توسط آنها بر هضم و جذب مواد مغذی
کمک به جلوگیری از معضلاتی مانند اسهال، کولیک و لنگش ناشی از لمینیت (التهاب بافت سُم)

همان طور که قبلاً گفته شد، تغییر ناگهانی جیره و بهم خوردن بالانس جیره (خصوصاً با افزایش کربوهیدرات های سریع تخمیر مانند نشاسته) از طریق افزایش اسیدیته دستگاه گوارش و بهم زدن جمعیت میکروارگانیسم ها مضر واقع می شود. این معضل، هضم و جذب را خصوصاً در مورد فیبر خوراک که به وسیله میکروارگانیسم های دستگاه گوارش هضم می شود، مختل می کند و باعث افزایش تولید گاز نیز می شود. یک نتیجه محتمل برای افزایش تولید گاز و کاهش هضم فیبر در اسب ها بروز کولیک است؛ بنابراین، ایجاد و پایدار نمودن شرایط جمعیت میکروارگانیسم های دستگاه گوارش از طریق مصرف محصولات پری و پروبیوتیک مخمری می تواند در جلوگیری از بروز کولیک مؤثر واقع شود.

همچنین، مشکلاتی مثل دیس بیوز یا به بیان دیگر، بهم خوردن تعادل جمعیت میکروارگانیسم های دستگاه گوارش (به ویژه به نفع میکروارگانیسم های دارای پتانسیل ایجاد مشکل برای سلامت اسب) و تأثیر سموم قارچی نیز که قبلاً به آن اشاره شد، توان ایجاد اسهال و عوارض ناشی از آن را دارد که با توجه به فواید بالقوه ذکر شده برای محصولات مخمری در کنترل این معضلات و عوارض آن ها، می توان به تأثیر آن ها بر کنترل و جلوگیری از اسهال نیز امیدوار بود.

از سوی دیگر، بهبود هضم و جذب مواد معدنی مؤثر در ساختار و سلامت استخوان ها، عضلات و اندام حرکتی مانند کلسیم، فسفر، پتاسیم و منیزیم که می تواند به وسیله بهبود سلامت دستگاه گوارش از طریق مصرف پروبیوتیک و پری بیوتیک حمایت شود. در کنار آن، جلوگیری از تولید اندوتوکسین های ناشی از میکروارگانیسم های مضر و انتقال آنها در جریان خون به اندام حرکتی و سُم ها که منجر به لمینیت (التهاب مخرب بافت سُم) می شود نیز به واسطه استفاده از این مصحولات محتمل است که می تواند در جلوگیری از لنگش و مشکلات اندام حرکتی در اسب ها مؤثر واقع شود.

البته تحقیقات پیرامون تأثیرات این نوع محصولات و میزان تأثیر آن ها ادامه دارد و تفاوت هایی بین این محصولات از نظر میزان تأثیر نیز دیده شده است. ولی به نظر می رسد که به عنوان مکمل سایر تدابیر الزامی برای سلامت دستگاه گوارش و از جمله به عنوان مکمل جیره باکیفیت و مناسب برای هر اسب، قابلیت استفاده مناسبی داشته باشند. با توجه به اینکه معمولاً میزان مصرف این ترکیبات در جیره نسبت به فواید محتمل این ترکیبات بالا نیست و هزینه بالایی را به ازای هر راس به پرورش دهندگان و صاحبان اسب ها تحمیل نمی نماید، استفاده از آن ها از نظر اقتصادی نیز قابل توجه و قابل قبول است.

تنوع بالای این دست از محصولات خوراکی اسب در بازار (در گروه های پروبیوتیک، پری بیوتیک، سین بیوتیک، پست بیوتیک و پاراپروبیوتیک) و تنوع کاربری و اثرات مثبت محتمل و یا تا حدی اثبات شده آنها، انتخاب محصول مناسب برای هر نوع مزرعه پرورش اسب با باشگاه سوارکاری با پانسیون و گروه های مختلف اسب های موجود در آن، نیازمند بررسی و مقایسه محصولات بازار از جنبه های مختلف تکنیکی و اقتصادی است. نکته مهم دیگر ارائه خدمات پشتیبانی مؤثر از سمت عرضه کننده محصول است که یک ارزش افزوده غیر قابل اغماض در استفاده از محصولات پروبیوتیک، پری بیوتیک، سین بیوتیک و سایر محصولات این دسته است. با توجه به این موارد، اخذ مشاوره تخصصی در زمینه انتخاب محصول و برند تولیدکننده آن بسیار مفید و کمک کننده است. اپلیکیشن و وب سایت مرغابی یک مرجع جامع در اختیار شما است که امکان مشاهده، بررسی و مقایسه تمامی محصولات موجود در بازار را در کنار دریافت خدمات مشاوره تخصصی می دهد تا بهترین انتخاب به سهولت در اختیار شما قرار گیرد.