امروزه پرورش بلدرچین (تحت عنوان علمی کوتورنیکس/Coturnix) جهت تولید گوشت و تخم و البته کاربری زینتی در کنار پرورش برای شکارگاه ها در سراسر دنیا رواج نسبتاً گسترده ای دارد. بیشتر از هر نژاد دیگری، نژاد بلدرچین معمولی (common quail) یا بلدرچین اروپایی با نام علمی Coturnix coturnix و بلدرچین ژاپنی (Japanese quail/coturnix quail) با نام علمی Coturnix japonica یا کوتورنیکس ژاپنی جهت پرورش رایج است و در نقاط مختلف دنیا شناخته شده است. همان طور که در مقاله " نکات مهم و کلیدی در پرورش بلدرچین" نیز اشاره شده است، سابقه اهلی شدن و پرورش بلدرچین برای اولین بار در جهان توسط منابع مختلف به کشورهای جنوب شرق آسیا مانند چین، کره و به خصوص ژاپن نسبت داده شده است. در منابع مختلف آمده است که اهلی نمودن و پرورش بلدرچین در بین قرن یازدهم تا پانزدهم میلادی و به ویژه در ژاپن آغاز شده که در دهه 1950 میلادی و پس از اینکه این پرنده برای برخی از مطاعات آزمایشگاهی و ژنتیکی مورد توجه قرار گرفت، به تدریج برای تولید گوشت و تخم به کشورهای اروپایی نیز برده شد.

بلدرچین به عنوان کوچکترین پرنده پرورشی رایج در جهان شناخته می شود که وقتی به رشد کامل برسد وزنی حدود 100 تا 250 گرم خواهد داشت. البته در سویه جامبو یا بزرگ جثه (Jumbo Coturnix) که زیرمجموعه ای از نژاد ژاپنی است نیز وزنی تا 14 یا 15 اُنس یا اُز (معادل حدود 400 تا 425 گرم) در برخی منابع گزارش شده است. اگر از نژاد ژاپنی به عنوان یک نژاد دو منظوره استفاده شود، علاوه بر تولید گوشت توان تولید حداقل حدود 200 تخم با میانگین وزن 9 تا 10 گرم را دارد که در سویه جامبو می تواند اندازه تخم های تولید شده تا حدود دو برابر این میزان نیز افزایش یابد. با این حساب اگر به جای هر تخم مرغ سایز استاندارد (وزن 45 تا نهایتاً 50 گرم) لازم باشد تا 4 یا 5 تخم بلدرچین جایگزین شود، در مورد تخم های سویه جامبو به سه عدد می رسد.

برآورد شده که در سرتاسر جهان حدود 20 گونه مختلف از بلدرچین های وحشی و 70 نژاد یا سویه مختلف از بلدرچین اهلی یافت می شود که در سویه های اهلی تفاوت عمده ای از نظر رفتارشناسی با گونه های وحشی وجود ندارد، اما برخی ویژگی ها مانند عادت به مهاجرت فصلی از بین رفته است. این پرنده از زمین های مرتعی و علف زارها تا مزارع کشاورزی و بوته زارها و برخی نواحی جنگلی قابل یافت است که می تواند نشان از عادت پذیری و مقاومت بالای آن در شرایط محیطی مختلف باشد. مقاومت بلدرچین در برابر عوامل بیماری زا نیز نسبت به انواع مختلف ماکیان و طیور پرورشی بالاتر ارزیابی شده است که یک مزیت در پرورش آن به حساب می آید. به طور کلی بلدرچین ها به دو خانواده اصلی تقسیم می شوند که یکی تحت عنوان نژادهای دنیای جدید یا Odontophoridae شناخته می شود و دیگری خانواده نژادهای Phasianidae هستند که در واقع جزو قرقاول ها هستند؛ اما ویژگی های فیزیولوژیکی و کاربردی مرتبط زیادی با بلدرچین ها دارند. در ادامه این مقاله سعی بر آن است که هفت نژاد برتر و رایج تر بلدرچین ها و به ویژه دو نژاد عمده و اصلی پرورشی یعنی نژاد بلدرچین معمولی و ژاپنی مورد معرفی قرار گیرند تا شناخت بهتری از این پرنده باارزش (چه از لحاظ صنعت پرورش طیور و چه از لحاظ زیست محیطی) به دست آید.

1- بلدرچین ژاپنی (Coturnix Quail/ Japanese quail): این نژاد که با عنوان بلدرچین فرعون (Pharaoh Quail) نیز شناخته می شود، ویژگی های بسیار مشابهی با بلدرچین معمولی دارد. در واقع تفاوت اصلی ظاهری این نژاد با بلدرچین معمولی در قسمت بالاتنه تیره رنگ تر است و در فصل تولیدمثل بلدرچین های ژاپنی نر دارای پرهای متمایز در بخش گلو (طوق دار) هستند که در فصول دیگر پرهای رنگ پریده جای آنها را می گیرد. البته مناطق زیست وحشی به شکل بومی نیز در بین این دو نژاد تفاوت هایی دارد. به همین دلیل است که بلدرچین معمولی تنها بلدرچین بومی (به شکل وحشی مشاهده شده) در ایران است، اما بلدرچین ژاپنی رایج ترین بلدرچین پرورشی وارداتی در ایران است.

همان طور که قبلاً اشاره شد، این نژاد دارای سویه ها و انواع مختلفی در زیرمجموعه خود است که نوع جامبو یا درشت سایز نیز جزو آن است. انواع دیگری مانند کوتورنیکس یا بلدرچین طلایی، نوع سفید انگلیسی، نوع تبتی، نوع تاکسیدو (Tuxedo)و رُزتا (Rosetta) نیز در زیرمجموعه این نژاد بلدرچین وجود دارند. برای تولید تخم و گوشت به دلیل جثه درشت تر و تولید تخم های بزرگ تر سویه جامبو یا اصطلاحاً درشت اندام توصیه شده است.

2- شاه بلدرچین یا بلدرچین چینی یا مینیاتوری (The King Quail): این نوع از بلدرچین با وجود جثه کوچک خود (به طور میانگین وزن حدود 42 تا کمی بیش از 55 گرم) به دلیل زیبایی و پرهای رنگارنگ خود در بین پرورش دهندگان مشهور هستند. آنها در حدود 12 هفتگی به بلوغ می رسند و تخم های ریزی تولید می کنند که این ویژگی در کنار مشکلاتی که تخم گذاری مکرر برای سلامتی آنها ایجاد می کند (باعث کاهش عمر آنها نیز می شود)، باعث می شود تا برای تولید تخم نژاد چندان مناسبی به نظر نرسند. همچنین بومی آب و هوای گرم تر هستند و در آب و هوای مناطق سردسیر افت عملکرد خواهند داشت. آنها پرندگان اجتماعی هستند که توصیه شده تا به صورت تکی نگهداری نشوند. البته جفت نر و ماده یا نگه داشتن ماده ها در کنار هم بهتر از نگهداری نرها در کنار هم (به دلیل پرخاشگری نرها نسبت به هم) ارزیابی شده است. این نژاد به عنوان یک پرنده زینتی و خانگی می تواند گزینه بسیار خوبی باشد.

3- بلدرچین باب وایت (Bobwhite Quail): پرورش این نژاد که بومی آمریکای شمالی است برای کاربردهای متنوعی جذابیت یافته است که باعث شده که حتی در برخی منابع جزو گونه های شاخص دو کاربردی و سه کاربردی (تولید تخم، گوشت و استفاده در شکارگاه) ارزیابی شوند. البته در رأس این کاربردها پرورش این نژاد برای شکار قرار دارد. زیرا این نژاد، نژاد شکارگاهی (Game birds) خوبی است. این موضوع به چابکی و سرعت بالای آنها در پرواز و البته پوشش زیبای بدن آنها به رنگ های زیبای سیاه، قهوه ای و زرد برمی گردد که نرها لکه های سفید روی گلوی خود دارند. این نژاد دارای هفت نوع مختلف در زیرمجموعه خود است که اندازه جثه متنوعی دارند و بزرگترین جثه در این نژاد حدود 170 گرم وزن دارد. تولید تخم این نژاد نسبت به سایر نژادهای مناسب برای تولید تخم مانند نژاد ژاپنی پایین تر ارزیابی شده است (بین 100 تا 200 تخم در سال) که البته چندان پایین نیست؛ اما بلوغ آن حدود 6 ماه طول می کشد که باید برای درآمدزایی (به خصوص از طریق تولید تخم و جوجه) صبر بالایی داشت. برای تولید گوشت نیز سن 14 تا 16 هفتگی مناسب ارزیابی شده است که در مقایسه با نژادهای تخصصی تولید گوشت و تخم دیگر مانند نژاد ژاپنی رقم بسیار بالاتری است. نکته دیگر در مورد این نژاد، خلق و خوی تهاجمی آن در دوره جفت گیری و تولیدمثل است که به همین دلیل توصیه شده تا در این زمان به صورت جفت نر و ماده نگهداری شوند. البته نگهداری آنها به صورت جفت برای شادابی و سرحالی آنها نیز بهتر ارزیابی شده است.

در منابع آمده است که اگر به قصد تولید گوشت نگهداری می شوند، باید در قفس نگهداری شوند تا از پرواز آنها جلوگیری شود و به دلیل خلق و خوی کاملاً اهلی نشده که این نژاد دارد ممکن است در صورت بروز تنش های نسبتاً شدید رفتار غافلگیرکننده ای مانند کوبیدن خود به قفس و آسیب ناشی از آن بروز یابد. توصیه شده که برای جلوگیری از این دست رخدادها سقف قفس های آنها بلند باشد یا از جنس توری انعطاف پذیر باشد. گرچه نژاد باب وایت در برابر نژادهایی مانند نژاد ژاپنی برای تولید تخم نژاد ضعیف تری ارزیابی می شود؛ اما برای آن افرادی که تجربه و دانش کافی برای جوجه کشی از بلدرچین ها ندارند می تواند به دلیل نگهداری خود پرنده از تخم ها و جوجه ها در مواردی بهتر باشد.

4- بلدرچین بارانی (Rain quail): اصولاً خانواده مشهوری از بلدرچین ها تحت عنوان بلدرچین های هندی شناخته می شوند که شامل گونه های مختلفی از بلدرچین مانند بلدرچین آبی آسیایی، زیرمجموعه هندی بلدرچین معمولی، بلدرچین هیمالیایی یا کوهستانی (منقرض شده)، بلدرچین سینه سفید هندی، بلدرچین های بوته ای (جنگلی، مانیپور، رنگی، صخره ای) و البته بلدرچین بارانی می شود. بلدرچین بارانی یا سینه سیاه (Coturnix coromandelica) بومی هندوستان، نپال، بنگلادش، میانمار، تایلند، کامبوج، ویتنام و حتی پاکستان است. این نژاد بلدرچین ظاهری شبیه نژادهای ژاپنی، معمولی و تا حدی نژاد باب وایت (همگی بدن دارای الگوی چینش راه راه یا رگباری در پرها هستند) دارد که تشخیص آن را از این نژادها تا حدی سخت نموده است. البته در نرها الگوی خاص سیاه و سفید در آرایش پرهای سر دیده می شود که شاید به تشخیص این نژاد کمک کند. طول بدن آنها معمولاً بین 15 تا 17 سانتیمتر و وزن آنها بین 64 تا 71 گرم است.

5- بلدرچین کالیفرنیایی (California Quail): این نژاد بلدرچین که به زیبایی خود شهره هستند را معمولاً با یکی دیگر از اعضای مشهور خانواده بلدرچین ها (نژاد گَمبل یا گامبل) اشتباه می گیرند، زیرا هر دو دارای تاج زیبای خمیده ای متشکل از شش عدد پر بر جلوی سر خود هستند. این تاج در جنس ماده بلدرچین کالیفرنیایی قهوه ای رنگ و در جنس نر سیاه رنگ است. تشخیص این دو نژاد از یکدیگر سخت است، اما معمولاً با آرایش پرها با ظاهر اصطلاحاً پولکی تر (به ویژه در جلو و زیر شکم) در بلدرچین کالیفرنیایی و عدم وجود لکه سیاه موجود در زیر شکم نرهای نژاد گَمبل می توان نژاد کالیفرنیایی را از این فامیل نزدیک آن تشخیص داد.

بلدرچین کالیفرنیایی نماد این ایالت از آمریکا است که در سراسر این ایالت یافت شده و یک پرنده زینتی بسیار محبوب است. ترجیح این پرنده به راه رفتن و جستجوی غذا بین چمن های کف زمین در پارک ها و فضاهای عمومی است و در صورت وجود شرایط مناسب، در تمام طول سال توانایی تخم گذاری دارند. نگهداری آن به عنوان یک پرنده تولیدکننده تخم و البته یک پرنده زینتی مکمل گروهی از پرندگان زینتی شامل طوطی سانان کوچک، فنچ ها و سایر پرندگان زینتی هم جثه خود به عنوان گزینه ای مناسب برای این گونه در منابع عنوان شده است.

6- بلدرچین کوهی (Mountain Quail): همان طور که گفته شد، یکی از نژادهای بلدرچین زیرمجموعه خانواده بلدرچین های هندی نیز با نام بلدرچین کوهستانی یا هیمالیایی شناخته شده که در دهه 1870 میلادی برای آخرین بار مشاهده شده است. اما آنچه امروز تحت عنوان بلدرچین کوهی یا کوهستانی شناخته می شود، بومی مناطق مرکزی و شمالی قاره آمریکا است. این گونه کمتر از سایر گونه هایی که تا کنون معرفی شده اند، رایج است. اما گونه منحصربفردی هستند که کمی گران تر از سایر گونه ها هستند و پرورش آنها می تواند به طور قابل توجهی سخت تر از سایر گونه ها باشد. یکی از سختی های پرورش آنها نیاز به تغذیه جوجه ها با دست است که تا زمانی که خودشان از پس غذاخوردن بر بیایند ادامه می یابد. این نژاد نیز مانند نژاد باب وایت و گامبل حدود شش ماه تا بلوغ زمان نیاز دارد و می تواند خلق و خوی تهاجمی قابل توجهی نیز داشته باشد.

این نژاد که در سطح جهان جزو نژادهای متوسط جثه است، در ایالات متحده بزرگترین نژاد بلدرچین بومی است و در بلوغ کامل وزن آن به حدود 255 گرم نیز می رسد. البته عمدتاً بلدرچین های نژاد کوهی بومی غرب ایالات متحده آمریکا هستند و زیستگاه های انبوه و جنگل های درختان مخروطیان و بلوط را ترجیح می دهند. آنها بیشتر چرخیدن بر روی زمین را ترجیح می دهند؛ اما علاوه بر توان دویدن، توان پرواز در فواصل کوتاه را نیز دارند. با وجود سختی هایی که در بالا برای پرورش آنها ذکر شد، اما به دلیل ظاهر چشمگیر و زیبای خود در میان پرورش دهندگان پرندگان زینتی و پرندگان شکارگاهی یا شکار شونده (Game birds) همچنان دارای محبوبیت بالایی هستند.

ویژگی بارز ظاهری این نژاد که زیبایی خاصی به آن بخشیده است وجود پرهای بلند و به شکل متمایز راست ایستاده و کشیده (تاج شکل) روی سر آن به سمت جلو و بالا است. یک نکته جذاب این است که تاج این پرنده ها مانند تاج برخی طوطی سانان می تواند نشان دهنده حس و حال پرنده باشد. عنوان شده که اگر این تاج بلند آنها در موقعیت متمایل به سمت عقب باشد، نشانه آرام بودن یا مشغول به استراحت یا تغذیه بودن باشد. اگر تاج مستقیم ایستاده باشد، می تواند به معنای به هوش بودن، توجه به اطراف یا تحت تأثیر استرس بودن پرنده باشد. همچنین شکل خاص راه راه سفید و قهوه ای روی دو طرف بدن نیز زیبایی آن را دو چندان نموده است. اصولا می توان با وجود سختی پرورش و نگهداری، آن را یکی از زیباترین گونه های بلدرچین موجود ارزیابی نمود.

7- بلدرچین آبی یا فَلسی آبی یا آبی آفریقایی (Blue-Scale Quail): این نژاد یک نژاد کمیاب است که به اجتماعی بودن معروف است و خلق و خوی آرام و متعادلی دارد. در طبیعت آنها در گروه های بزرگ پرواز نموده و ترجیح می دهند که در خاک های شنی لانه سازی کنند. می توان این نژاد را یک نژاد دومنظوره (تولید تخم و شکار) به حساب آورد که تاج کوچکی در بالای سر خود دارند که با پوشش پرهای بدن به رنگ آب و مایل به خاکستری همخوانی دارد و منظره پرهای جلوی بدن تا زیر شکم حالت فلسی دارد. ماده ها حدود 50 تا 60 تخم دارای پوسته خالدار در سال می توانند بگذارند. با این وجود، به دلیل خلق و خوی اهلی کمتر در مقایسه با سایر گونه های دارای کاربرد تولید تخم، کمتر برای تولید تخم استفاده می شوند. اما به دلیل ظاهر زیبا و کیفیت گوشت محبوب خود در بین علاقمندان به شکار دارای محبوبیت بالایی هستند.

این نژاد بیشتر بومی ایالت های کانزاس و کلرادو در ایالات متحده آمریکا و البته بخش هایی از مکزیک است. آنها عمدتاً در علف زارهای خشک و نیمه خشک یا دشت ها و بیابان های مناطق جنوب غربی ایالات متحده آمریکا و شمال مکزیک در حال راه رفتن بر روی زمین برای یافتن دانه ها، حشرات و گیاهان قابل خوردن، قابل مشاهده هستند. این نژاد را می توان با نژاد باب وایت تلاقی داد و نژاد دورگه ای به نام بلاب (blob) ایجاد نمود. تلاقی نژاد آبی – فَلسی با نژاد گَمبل نیز امکان پذیر است که نژاد دورگه (Scramble) از آن حاصل می شود.

البته نژادهایی که معرفی شدند تنها تعداد اندکی از نژادهای بلدرچین هستند که تا حدی بیش از سایر نژادها در دنیا شناخته شده اند و نژادهای محبوب دیگری نیز مانند نژاد کاهگلی یا پوشالی، نژاد نیوزلندی، نژاد قهوه ای، نژاد آبی آسیایی و... نیز وجود دارند که به عنوان پرنده شکارگاهی یا زینتی یا تولید گوشت و تخم در مقیاس غیرصنعتی قابل استفاده هستند.

توصیه می شود که در مورد انتخاب فعالیت پرورش بلدرچین به عنوان یک کسب و کار و اینکه کدام محصول یا کاربرد آن بیشتر در بازار جذابیت دارد و سپس انتخاب نژاد و سویه پرورشی با توجه به این کاربرد، جهت تحقیق و بررسی کافی زمان لازمه اختصاص یابد و از افراد متخصص کسب نظر شود تا هزینه و زمان صرف شده هدر نرود. همچنین، می توان بعد از اینکه تصمیم قطعی نسبت به انجام این فعالیت گرفته شد، در مورد تهیه جوجه بلدرچین یا بلدرچین مولد و وسایل موردنیاز یا انتخاب زمین، ساختمان و تأسیسات مناسب با توجه به حجم فعالیت و نوع محصول موردنظر برای تولید، بررسی کافی صورت گرفته و از بین تمامی تأمین کنندگان در دسترس، بهترین گزینه های ممکن را انتخاب نمود. امروزه با دردسترس بودن سامانه های مجازی جامع مانند وب سایت و اپلیکیشن مرغابی که گزینه های موردنیاز را به طور جامع و دسته بندی شده جهت بررسی آسان در همه زمان و همه مکان در اختیار قرار داده اند، می توان بسیار بهتر از قبل نسبت به انتخاب و تهیه اقلام موردنیاز در صنعت پرورش بلدرچین اقدام نمود.