امروزه حیوانات خانگی یکی از اعضای خانواده صاحب خود شده اند که بسیار به سلامتی و شادابی آنها توجه می شود. اما نکته مهم این است که آن ها تنها عضو خانواده هستند که نمی توانند صحبت کنند. صاحب یک حیوان خانگی در مورد وضعیت سلامتی یا شادابی آنها به غریزه خود و آنچه به عنوان رفتار عادی آن می شناسد، اتکا می کند؛ بنابراین، اگر متوجه شد که چیزی در رفتار گربه یا سگ او تغییر کرده است، در مورد آن بیشتر جستجو می کند تا اگر نشانه ای بر مشکلی در سلامتی آن باشد، به سرعت با دامپزشک در مورد آن مشورت کند. البته تشخیص علائم بیماری یا مشکل در سلامتی در رفتار روزمره حیوانات خانگی سخت و چالش برانگیز است، زیرا آنها وقتی احساس بیماری کنند در گوشه ای پنهان می شوند و رفتار آنها ممکن است کمتر در معرض دید صاحب آنها قرار گیرد.

این موضوع وقتی اهمیت خود را نشان می دهد که به سبک پرمشغله زندگی امروز نیز توجه شود. این موضوع باعث می شود که خطر دیده نشدن علائم اولیه بیماری و معضلات در سلامتی حیوانات خانگی بیش از پیش شود.

تصویر شماره 1- آشنایی کافی با علائم بیماری ها بسیار در رساندن به موقع حیوان خانگی جهت معاینه دامپزشکی مهم است

1- ضعف، بی حالی یا خستگی مفرط: حالتی از خواب آلودگی، کم تحرکی یا بی تحرکی یا بی تفاوتی نسبت به اطراف را شامل می شود که در آن نسبت به محرک های خارجی مانند محرک های شنیداری، بصری یا لمس پاسخ ها با تأخیر محسوس نسبت به قبل رخ می دهد. به علاقگی به ورزش یا بازی (به خصوص بازی ها یا اسباب بازی های موردعلاقه همیشگی) را نیز باید در نظر گرفت. بی حالی یک علامت غیراختصاصی است که با بسیاری از اختلالات احتمالی در سلامتی مرتبط است، اما می تواند نشان دهنده بیماری های شدید و مرگ آور نیز باشد. اگر این حال ضعف و خستگی یا بی حالی به مدت بیش از یک روز ادامه یابد، نباید آن را نادیده گرفت و با دامپزشک در مورد آن مشورت (حداقل تلفنی یا از راه دور) نمود تا در صورت صلاحدید جهت معاینه به دامپزشک مراجعه شود.

2- تغییر محسوس در اشتها (به ویژه کاهش یا از دست رفتن اشتها): یکی از نشانه های مهم که در اکثر منابع به آن اشاره شده، عدم تمایل یا توان برای غذاخوردن است که اگر صرف نظر از علت آن به مدت 24 ساعت (یک شبانه روز) یا بیشتر ادامه یابد، می تواند در اغلب موارد نشانه یک بیماری باشد که تأثیر جدی بر سلامت حیوان بگذارد. در نقطه مقابل آن اگر حیوان همیشه گرسنه به نظر برسد، می تواند نشانه بیماری های زمینه ای مانند دیابت یا مشکل تیروئیدی باشد. در مورد سگ ها عادت به مصرف حجم مشخصی از غذا در زمان مشخصی در روز در آنها ایجاد می شود که اگر مشاهده شود غذای خود را تمام نمی کند یا با بی علاقگی با آن برخورد می کند، باید آن را یک علامت هشدار در نظر گرفت. در مورد توله سگ های دارای سن کمتر از شش ماه تأکید بیشتری بر توجه به کم اشتهایی یا بی اشتهایی شده است. در صورت مشاهده موارد گفته شده، با دامپزشک مشورت گردد تا اقدامات بعدی مشخص شود.

3- تغییر یا دشواری در تنفس: یکی از اولین موارد در مورد تغییر تنفسی به له له زدن یا نفس نفس زدن غیرطبیعی و شدید برمی گردد. تفاوت آن با شرایط عادی مثل له له زدن بعد از دویدن و بازی کردن به نفس های عمیق تر و طولانی تر از شرایط عادی و خارج از زمان هیجان و بازی نسبت داده می شود. این نفس نفس زدن شدید می تواند به معنای درد داشتن یا گرمازدگی، مسمومیت، نارسایی قلبی، بیماری کوشینگ (Cushing’s disease)، ذات الریه یا تومورهای سیستم تنفسی باشد. تنگی نفس در طول دم یا بازدم می تواند همراه با تجمع مایعات در ریه یا درون قفسه سینه باشد که منجر به سرفه نیز می تواند بشود. پس مشاهده نفس نفس زدن بیش از حد و غیرمعمول و تنگی نفس همراه با سرفه های پشت سر هم می تواند نشانه یک مشکل جدی باشد که باید در این مواقع به دامپزشک مراجعه شود. همچنین، می تواند نشانه برونشیت در سگ ها باشد که معمولاً خفیف است، اما در مورد توله سگ ها و سگ های نژادهای پوزه کوتاه (مانند بولداگ یا پاگ) می تواند خطرناک شود. سرفه های خشک با صدای آزاردهنده یا سوت مانند یا همراه با خونریزی و یا در کنار تغییر رنگ لثه ها و زبان به رنگ متمایل به آبی نیز می تواند نشان دهنده وجود مشکل تنفسی یا حتی قلبی جدی باشد.

4- غش کردن یا افتادن بی دلیل، مشکل در بلندشدن یا راه رفتن (لنگش): بیهوش شدن یا غش کردن و یا سقوط کردن ناگهانی به روی زمین با حالتی مانند از حال رفتن می تواند نشانه بسیار مهمی باشد. حتی اگر بعد از چند دقیقه حیوان بلند شود و عادی به نظر برسد نیز نباید از آن غافل شد و بهتر است که با دامپزشک مشورتی در مورد این حالت که مشاهده شده، انجام شود. غش کردن یا افتادن باحالت بی حالی یا غش می تواند نشان دهنده مشکلاتی مانند مشکل در سیستم اعصاب مرکزی (مغز) و محیطی (نخاع و اعصاب منشعب از آن) باشد. همچنین، سیستم گردش خون (قلبی – عروقی) و تنفسی (از بینی تا ریه ها) و عضلانی یا اسکلتی (استخوان ها، مفاصل، ماهیچه ها) نیز می توانند دچار مشکل باشند.

5- تغییر رنگ و به ویژه قرمزی چشم ها: اگر قرمزی چشم مشاهده شود می تواند علامت غیراختصاصی التهاب یا عفونت باشد و با چندین بیماری مختلف مانند عفونت های چشمی (پلک ها، ملتحمه، قرنیه و...) و ساختارهای داخل چشم یا حفره چشم در ارتباط باشد. برخی از این موارد می توانند جدی باشند و در نهایت باعث نابینایی هم شوند. توصیه شده در صورت مشاهده قرمزی در قسمت صلبیه یا سفیدی چشم، حیوان برای معاینه پیش دامپزشک برده شود تا احتمال به خطر افتادن سلامتی و به ویژه بینایی آن از بین برود.

6- تغییر اندازه عادی شکم: نفخ یا اتساع غیرطبیعی حفره شکمی به دلیلی غیر چاقی یا آبستنی مانند تجمع مایعات یا بزرگ شدن اندام داخل آن مانند کبد، کلیه ها یا طحال را در برمی گیرد. فشار ناشی از این موارد در داخل شکم ممکن است بر اشتها اثر منفی بگذارد. همچنین، این فشار می تواند از ناحیه شکم به ناحیه قفسه سینه نیز منتقل شده و تنفس را دچار مشکل کند. پس در صورت مشاهده اتساع، بزرگ شدن و نفخ بی دلیل شکم، حتماً با دامپزشک مشورت شود.

7- تحرک، تولید صدا یا راه رفتن بی مورد (بی قراری): این موارد می تواند نشانه درد یا ناراحتی در حیوان باشند و حیوان در این حالت ممکن است رفتاری مانند نفس نفس زدن بی مورد، گوشه گیری ای حتی برعکس آن پرخاشگری از خود بروز دهد. به عنوان مثال، این نشانه ها همراه با سعی در استفراغ ولی بدون بالاآوردن چیزی به ویژه در نژادهای بزرگ که سینه ای فراخ یا عمیق دارند، می تواند به معنای درگیری با نفخ و GDV (اتساع و چرخش معده) باشد که یک شرایط بسیار خطرناک و نیازمند اقدامات اورژانسی است.

8- تب و تغییر دمای نرمال بدن: معمولاً به عنوان افزایش دمای غیرطبیعی بدن در واکنش و برای مقابله با عواملی مانند عفونت ها تعبیر می شد. معمولاً دمای عادی بدن سگ ها بین 38 تا کمی بیش از 39 درجه (حدود 102 و نیم فارنهایت) در نظر گرفته می شود که اگر از آن بالاتر رود، نیاز به مشورت با دامپزشک ایجاد می شود. زیرا در صورت ایجاد تب ممکن است عفونت های جدی باکتریایی یا ویروسی در بدن وجود داشته باشد که نیاز به درمان جدی داشته باشند.

9- سرفه های مداوم: همان طور که در بررسی تنگی نفس یا مشکل در تنفس گفته شد، سرفه مکرر می تواند نشان دهنده مشکل تنفسی باشد. سرفه یک رفلکس یا واکنش محافظت کننده رایج در قسمت بالایی مجرای تنفسی مانند گلو در برابر ورود مواد خارجی است. پس تحریک مجرای تنفس توسط التهاب، تجمع مایعات یا عفونت می تواند دلیل سرفه های پشت سر هم باشد. سرفه های ممتد و پشت سر هم با ممانعت از تنفس صحیح بر سیستم تنفسی تأثیر گذاشته و علل شایع آن مواردی مانند انسداد نای، برونشیت، ذات الریه، تومورهای ریه و بیماری ها یا نارسایی های قلبی است. یک یا دو عطسه شاید چندان جدی نباشد، اما سرفه و عطسه ممتد (به ویژه اگر همراه با ترشح از چشم ها یا گوش ها یا بینی باشد) می تواند دلیلی برای نگرانی و مراجعه به دامپزشک باشد.

10- اسهال (به ویژه اسهال خونی) و یبوست، خون در ادرار یا مشکل در دفع ادرار و استفراغ یا حالت تهوع: وجود خون تازه در مدفوع نشان دهنده خونریزی در روده بزرگ است و مدفوع سیاه (قیری رنگ) می تواند نشانه خونریزی در مناطق بالاتر از بخش های انتهایی دستگاه گوارش باشد. خون در ادرار نیز می تواند نشانه انسداد در دستگاه ادراری (به دلایلی مانند سنگ در دستگاه ادراری) سرطان و یا عفونت باکتریایی در آن باشد. اگر استفراغ با خون تازه دیده شود (مشاهده خون قرمز روشن در آن) یا خون نیمه هضم شده (دارای رنگ نزدیک به قهوه ای) در آن دیده شود، می تواند نشانه های جدی از بروز بیماری در مجرای گوارشی باشد. اسهال یا استفراغ خونی باید توسط دامپزشک بررسی شود تا مشخص شود چه عارضه ای به وجود آمده است.

11- راه افتادن آب دهان: این موضوع در نژادهای خاصی مانند ماستیف ها می تواند عادی باشد، اما ریزش بیش از حد آب دهان می تواند به معنای وجود مشکلی در سلامتی سگ یا گربه باشد. راه افتادن ناگهانی و بیش از حد آب دهان می تواند نشان دهنده مشکلاتی مانند گرمازدگی، مشکلات دندانی یا آبسه دندان یا مصرف عامل تحریک کننده و سوزاننده دهان (مانند گیاهان سمی) یا مشکل عصبی باشد. توصیه شده که در مورد میزان ترشح آب از دهان در سگ خود با توجه به شرایط خاص آن و به خصوص نژاد آن با دامپزشک مشورت شود تا اندازه عادی آن از اندازه غیرعادی آن قابل تشخیص باشد و در صورت مشاهده میزان غیرعادی به دامپزشک مشاهده شود.

12- مصرف آب یا ادرار بیش از حد: مانند میل بیش از حد به غذا، مصرف بیش از حد آب نیز می تواند نشانه مشکل باشد. در این صورت مشکلاتی مانند تب، مشکل در غده تیروئید، مشکل کلیوی یا دیابت و حتی عفونت رحمی در حیوانات ماده محتمل است. تخمین زده شده که سگ ها به طور معمول حدود 20 تا 40 میلی لیتر آب به ازای حدود هر نیم کیلوگرم وزن بدن (یک پوند وزن بدن) در روز مصرف می کنند. البته برخی از داروها و له له زدن ناشی از گرما یا فعالیت بدنی زیاد نیز می تواند منجر به افزایش مصرف آب شود. اگر حس می شود که مصرف آب سگ یا گربه خانگی بیش از حد است و پر نگه داشتن ظرف آب استاندارد آن سخت است، توصیه می شود که با دامپزشک مشورت شود.

13- تغییر در بوی بدن: برخی مواقع ممکن است برداشت شود که بوی بد نفس یا دهان یا گوش و در مجموع بوی بد در کل بدن می تواند برای حیوانات عادی باشد، اما بروز بوی بد محسوس و آزاردهنده مشام در حیوانات خانگی را باید مشکوک دانست. بوی بد دهان می تواند نشانه بیماری های دهانی و دندانی یا دیابت و یا نارسایی کلیوی باشد. ترشحات بودار در گوش می تواند نشانه عفونت گوش باشد. بوی بد پوست بدن همراه با خارش و پوسته پوسته شدن و یا سایر ضایعات پوستی می تواند نشانه آلرژی یا عفونت باکتریایی یا سایر عوامل مضر در پوست باشد. همچنین، تولید گازهای گوارشی به شکل غیرعادی می تواند نشانه بیماری گوارشی باشد. بهتر است در مورد میزان عادی از تولید بو و علائم غیرعادی که مستلزم مشورت و مراجعه به دامپزشک است، از طریق دامپزشک معتمد خود کسب آگاهی نمود تا در موقع بروز بوی غیرعادی بتوان به موقع واکنش لازمه را نسبت به آن داشت.

14- کاهش وزن سریع و بدون دلیل: تغییرات سریع و بی دلیل وزن به عنوان یکی از نشانه های مهم بر وجود احتمالی مشکل در سلامت سگ ها و گربه ها دانسته شده که اهمیت زیر نظرداشتن منظم وزن حیوان خانگی را نشان می دهد. کاهش وزن وقتی از نظر بالینی مهم در نظر گرفته می شود که بیش از 10 درصد وزن طبیعی بدن (بدون درنظرگرفتن مایعات) باشد. اصولاً کاهش یا افزایش وزن که به دلیل تغییر در جیره غذایی (به خصوص از نظر محتوای انرژی آن) نباشد را می توان نشانه ای از مشکل در سلامتی به حساب آورد. کاهش وزن ناگهانی و غیرمنتظره را می توان نشانه ای از مشکل گوارشی، دیابت یا سایر اختلالات متابولیک دانست. افزایش وزن غیرمنتظره نیز می تواند به دلیل مشکلات غدد درون ریز مانند کم کاری تیروئید یا بیماری کوشینگ باشد. البته تجمع غیرطبیعی مایعات به میزان زیاد نیز می تواند باعث افزایش ناگهانی وزن شود. پس اگر تغییر وزن حیوان خانگی با تغییر در جیره و به خصوص محتوای انرژی آن هم خوانی ندارد، حتماً با دامپزشک در این مورد مشورت شود.

15- زردی یا یرقان: وقتی از اصطلاح بیماری زردی یا یرقان برای توصیف شرایط استفاده می شود که رنگ زرد در بافت های سطوح سراسر بدن مشاهده شود و این زردی ناشی از سطوح بالای ماده بیلی روبین (حاصل از تجزیه گلبول های قرمز خون در بدن) باشد. یرقان یا زردی در سگ ها یک رخداد غیرطبیعی و جدی تلقی می شود که در صورت مشاهده آن باید به سرعت با دامپزشک تماس گرفت.

16- تشنج: شدت آن می تواند متغیر باشد و خفیف یا شدید باشد که در نوع شدید حیوان به یک پهلو افتاده، پارس می کند و دندان قروچه می کند که با دفع غیرارادی ادرار و مدفوع و دست و پا زدن همراه است. مدت حمله تشنج نیز می تواند از چند ثانیه یا چند دقیقه متغیر باشد. تشنج به خودی خود یک بیماری نیست و می تواند جزو علائم اختلالات عصبی مانند صرع، تومورها (به خصوص در سیستم عصبی) و مسمومیت با سموم باشد. داشتن آگاهی کافی در مورد چگونگی برخورد با حمله تشنج احتمالی در حیوان خانگی خود می تواند بسیار مهم باشد تا اگر به هر دلیل در حیوان رخ داد بتوان واکنش درست نسبت به آن نشان داد.

17- کبودی و خونریزی و زخم ناشی از درگیری با سایر حیوانات یا اصطلاحاً گزیدگی: معمولاً اختلالات در لخته شدن خون دلیل کبودی و خونریزی غیرطبیعی هستند. پس ناهنجاری های انعقاد خون و خونریزی های ناشی از آن در پوشت، غشاهای مخاطی، اندام های داخلی، بافت ها و حفره های بدن می تواند بسته به میزان از دست دادن خون منجر به آسیب خفیف یا شدید شود. در صورت مشاهده خونریزی یا کبودی بدون دلیل می توان به بروز این گونه عارضه ها مشکوک شد و در مورد آن از دامپزشک کسب نظر نمود.

نکته مهم دیگر توجه به زخم های ناشی از گزش یا درگیری دو یا چند حیوان است که ممکن است در ظاهر فقط یک سوراخ کوچک در پوست باشد؛ اما در واقع بسیار گسترده تر باشد. دندان حیواناتی مانند سگ سانان یا گربه سانان می تواند بدون آسیب شدید به پوست به زیر آن نفوذ کرده و آسیب های شدیدی به بافت های زیر پوست وارد کند. پس برخی زخم ها ممکن است در سطح بدن ظاهری فریب دهنده داشته و جزئی به نظر برسند، اما خطر جدی برای سلامت و حتی جان حیوان داشته باشند. پس توصیه می شود تمام زخم های ناشی از گزش توسط حیوانات دیگر مورد بررس دامپزشکی قرار گیرند تا اطمینان از عدم آسیب جدی حاصل شود.

18- رنگ پریدگی لثه ها: این عارضه در لثه ها یا سایر غشاهای مخاطی می تواند ناشی از شوک یا از دست دادن خون باشد. به دلیل اینکه از دست دادن خون یا شوک می تواند تهدیدکننده جان حیوان باشد، باید با دیدن رنگ پریدگی لثه ها و یا سایر غشاهای مخاطی فوراً با دامپزشک تماس گرفته و کسب نظر شود و در صورت صلاحدید دامپزشک فوراً نسبت به مراجعه و معاینه حضوری اقدام شود.

19- علائم مشکل پوستی یا انگل مانند خاراندن، لیسیدن و ریزش موی بیش از حد: برخی از دلایل خارش بیش از حد بدن در حیوانات خانگی با انسان مشترک هستند و به ویژه عواملی مانند کک، کنه و شپش می تواند برای انسان نیز ترسناک باشد. با این حال، همه دلایل بروز آن واضح نیستند و می توانند عواملی مانند مشکلات هورمونی و عفونت های قارچی را نیز در برگیرند. صاحبان حیوانات خانگی باید مراقب علائمی مانند خاراندن یا لیسیدن بیش از حد خود (به ویژه اگر ریزش مو، خراش یا تحریک پوست در اطراف محل مذکور رخ دهد) باشند. خاراندن بیش از حد خود می تواند در حیوان خانگی منجر به بثورات و عفونت های پوستی شود. دردهای ناشی از آرتریت مفصلی نیز می تواند باعث لیسیدن بیش از حد خود (مانند مالش ماهیچه ها در انسان برای ایجاد حس بهتر شدن) در سگ ها شود، اما لیسیدن بیش از حد خود نیز می تواند باعث زخم در سطح بدن سگ ها شود.

تصویر شماره 2- طیف متنوعی از نشانه ها مانند اتساع شکم، تغییر رنگ مخاط و لثه ها، خاراندن بیش از حد و عطش فراوان و... جزو علائمی هستند که باید آنها را جدی گرفت در مورد آنها با دامپزشک مشورت نمود

تصویر شماره 3- بعد از مشاهده هر گونه علامتی می توان به راحتی از طریق تماس تلفنی یا اپلیکیشن ها و وب سایت ها به خدمات دامپزشکی جهت بررسی علائم مربوطه دسترسی پیدا نمود.