زنبورها جزو مهم ترین موجوداتی هستند که ما این سیاره را با آنها شریک هستیم و همیشه نسبت به موجودات دیگر بیشتر مورد مطالعه قرار گرفته اند. بشر تقریبا 8000 سال پیش برداشت عسل را آموخت و زنبورها نقش مهمی در کشاورزی دارند. از این رو ما از عسل، گرده و موم آنها بهره برداری می کنیم. اگر شما هم مانند ما به زنبور عسل علاقه مند هستید تا انتهای مقاله با ما همراه باشید تا با حقایق شگفت انگیز در مورد سبک زندگی آنها آشنا شویم.
آناتومی و ساختار بدن زنبور عسل
زنبورهای عسل جزو حشرات هستند و پنج ویژگی دارند که در اکثر حشرات مشترک است این ویژگی ها شامل موارد زیر است:
- پوسته بیرونی سخت که اسکلت بیرونی نامیده می شود.
- سه قسمت اصلی بدنشان: سر، تنه و شکم
- یک جفت شاخک که به سرشان متصل است.
- سه جفت پا
- دو جفت بال
تمایز زنبور عسل با دیگر زنبورها
1 - چشم ساده و مرکب
هر زنبوری دارای چشم ساده و مرکب است که زنبور عسل دارای سه چشم ساده و دو چشم مرکب است.
تشخیص چشم ساده و مرکب به صورت زیر است:
دو چشم مرکب که اندازه نسبتا بزرگی هم دارد در اطراف سر قرار گرفته است که وظیفه دیدن بر عهده چشم های بزرگ مرکب است.
سه چشم ساده بین دو چشم مرکب و روی پیشانی قرار دارد و البته روی چشم ها اغلب پوشیده از مو است.
2 - قدرت بویایی فوق العاده بالا
زنبور عسل قدرت بویایی بالایی دارد. به طوری که می تواند با قدرت بویایی بالای خود، شهد گل ها را از هم تشخیص دهد. همچنین توانایی تشخیص شهد گل از گرده را دارد. این قابلیت با وجود شاخک هایش انجام می شود.
3 - دهان و خرطوم (مهم ترین بخش بدن)
دهان همه ی زنبور عسل ها از چهار بخش تشکیل می شود:
- لب بالایی (Labrum)
- لب پایینی (Labium)
- آرواره های بالایی (Mandibles)
- آرواره های پایینی (Maxillae)
هر کدام وظیفه منحصر به فرد خود را دارد. وظیفه آرواره بالایی کمک به ساختن لانه های مومی به زنبور عسل است خرطوم، محدوده آرواره های پایینی و لب پایینی قرار گرفته است. زنبور با استفاده از خرطوم، شهد مکیده شده را جمع کرده سپس از طریق دهان، به داخل کیسه ای در بدن خود که ساخت عسل نام دارد، می فرستد. در این فرآیند مقداری از شهد وارد خون می شود و زنبور با همین خرطوم می تواند آب و عسل را به دستگاه گوارش برساند.
انواع زنبور عسل در کندو
هر کندوی عسل دارای سه نوع زنبور عسل می باشد:
1 - زنبور ملکه
تشخیص آن در کندو کار سختی نیست زیرا بدن او در حالت طبیعی بزرگ تر از زنبورهای کارگر و زنبورهای نر است مخصوصا در دوره ی تخم گذاری که شکم او بسیار بزرگ می شود. ملکه وظایف مهم و اصلی کندو را به دوش می کشد که یکی از مهم ترین آن، پایداری کندو و تولید بیشتر زنبور کارگر است. او هم تخم های بارور و هم غیر بارور تولید می کند که از تخم های بارور، زنبورهای کارگر ماده و از تخم های غیر باور، زنبورهای نر به دنیا می آید. ملکه ها بیشترین تعداد تخم ها را در فصل بهار و اوایل فصل تابستان می گذارند. در زمان اوج تخمک گذاری، تعداد 2000 تخم در روز تولید می کنند! فرآیند تخمک گذاری در اواسط پاییز کاهش می یابد تا مجدد فصل بهار آغاز شود و گرده افشانی و دسترسی به شهد گل فراهم شود که لازم برای افزایش تولید تخم است.
2 - زنبور کارگر
جنسیت زنبورهای کارگر ماده است که وظایف زیادی را بر عهده دارند و کارشان رسیدگی به امور کندو می باشد. زنبور کارگر باید زنبورهای مرده و لارورهایی که ناموفق بوده اند را از کندو خارج کند. در واقع با پاکسازی کندو بیماری را از کندو خارج می کنند. جمع آوری شهد و غذا دادن به زنبورهای نر جوان و ملکه از دیگر وظایف زنبور کارگر است.
3 - زنبور نر
زنبورهای نر از لحاظ جثه بزرگ تر از زنبورهای کارگر هستند در نتیجه غذاهایشان هم از زنبورهای کارگر بیشتر است. گفته می شود 6 برابر بیشتر از زنبورهای کارگر غذا می خورند. هدف اصلی از وجود زنبور نر، بارور کردن ملکه است. آنها چون نیش ندارند هیچ کمکی به زنبور کارگر در مراقبت کردن از کندو ندارند.
فرآیند تولید عسل در کندو
به صورت کلی تمام زنبورهای عسل از گل ها غذا می خورند که شامل دو بخش است: گرده که منبع پروتئین است و شهد که منبع کربوهیدرات غذای آنها می باشد. شهد مایعی شیرین است که آن را گل ها تولید می کنند. آنزیم های موجود در زنبور عسل این شهد را به قند ساده تر یعنی گلوکز و فروکتوز تجزیه می کند. نوع گلی که شهد آن را می مکد در طعم، رنگ و عطر منحصر به فرد انواع مختلف عسل تاثیر گذار است.
زنبورهای کارگر این شهد مکیده شده را به کندو منتقل می کنند یعنی به محض رسیدن به کندو، شهد جمع آوری شده را به داخل حجره های شش ضلعی شان انتقال داده می دهند. به این شهدی که منتقل شده است، شهد نارس یا عسل خام گفته می شود. پس از آن، فرآیند تولید عسل رسیده از شهد خام شروع می شود. زنبورها شروع به بال زدن می کنند که با این کار تبخیر شروع می شود تا شهد خشک شود و عسل آماده برای مصرف می شود.
خواص عسل
در واقع خواص دارویی عسل از دیرباز مورد استقبال بوده و در متون قدیمی پزشکی نیز ثبت شده است. دارای خاصیت ترمیم کنندگی و ضد باکتریایی دارد و در گذشته برای ترمیم زخم ها استفاده می شد. از این رو در سال های اخیر شاخه ای از طب، آپی تراپی نام دارد که درمان با عسل و سایر فرآورده های عسل را در بر می گیرد. عسل برای درمان سرفه و گلو درد عالی است. برای درمان سرماخوردگی کافی است یک قاشق عسل را به یک فنجان چای و آبلیمو بیافزایید تا متوجه شوید که تاثیر آن حتی از داروهای شیمیایی بیشتر می باشد. از دیگر خواص عسل می توان به بهبود خواب و رفع خستگی و استرس اشاره کرد.
5 توصیه به زنبور داران برای تولید عسل مرغوب
1 - رعایت بهداشت
زنبوداران با رعایت بهداشت فردی و پاکسازی کندو، مخصوصا لوازمی که برای زنبورداری است می توانند به تولید عسل خوب کمک کنند.
2 - انتخاب موقعیت جغرافیایی مناسب برای کندوها
بهتر است کندوها نزدیک به گل ها باشد که فرآیند جمع آوری شهد و برگشت به کندو سریع تر رخ دهد.
3 - استفاده از قاب های عسل نو
حتما از قاب های عسل نو به جای قاب های استفاده شده به کار ببرید زیرا قاب های استفاده شده می تواند در عطر و طعم عسل تاثیر گذار باشند.
4 - قرار ندادن عسل ها مقابل نور خورشید
بهتر است عسل برداشت شده از کندو را مقابل نور مستقیم خورشید قرار ندهید چون اثر نامطلوبی روی آن می گذارد.
5 - خارج کردن بقایای زنبور و موم
طبق تجربیات زنبورداران، عسلی که دارای بقایای زنبور و موم باشد مورد استقبال قرار نمی گیرد. در نتیجه توصیه می شود آنها را از عسل تولید شده خارج کنند.
سخن آخر
با آگاهی کامل از ساختار بدن و آناتومی زنبور عسل، توجه به فرآیند تولید عسل که نشان می دهد هر کدام از زنبورهای ملکه، کارگر و نر وظایف خاص خودشان را دارند و با رعایت وظایف زنبورداری به راحتی می توان یک عسل مرغوب و با کیفیت تولید کرده و با استقبال انبوهی از مشتریان مواجه شوید.
