تخمین زده شده که حداقل بین 15 تا 20 درصد از کل هزینه های فارم های کشاورزی، دام و طیور و سایر فعالیت های کشاورزی را نیروی انسانی به خود اختصاص دهد. اگر این موضوع در نظر گرفته شود که بیش از 50 درصد هزینه یک واحد دام و طیور را خوراک و خوراک دهی دربرمی گیرد و نیروی انسانی نقش اساسی در راندمان اقتصادی این بخش و سایر بخش های هزینه ای فارم ایفا می کند، اهمیت مدیریت اصولی و صحیح نیروی کار در موفقیت اقتصادی فارم دام و طیور به خوبی مشخص می گردد. باید یکی از استراتژی های اساسی مدیریت یک فارم دام و طیور را به کار گرفتن نیروی کار کارآمد، آموزش دیده و دارای بهره وری بالا در بر گیرد. در همین راستا، آموزش و ارتباط مؤثر و مستمر با نیروی کار یک امر حیاتی است که نباید مورد غفلت قرار گیرد.

با توجه به اینکه در بخشی از نقاط دنیا مانند اروپا نیروی انسانی متخصص و کارآمد در صنعت دام و طیور رو به کاهش است، علم روز بر این موضوع تمرکز نموده است که چگونه بیشترین بهره وری را در نیروی کار ایجاد نموده و از اتلاف نیروی کار تاحدامکان جلوگیری کند. با اینکه استفاده از فن آوری های نوین و رباتیک باعث شده که تعداد نیروی انسانی موردنیاز به ازای تعداد رأس دام تا حدی کاهش یابد، اما همچنان نقش مستقیم و غیرمستقیم نیروی انسانی در چرخش چرخ یک واحد پرورش و تولید دام و طیور همچنان بی بدیل و حیاتی است. یکی از مسائلی که باید در نظر گرفت این است که نیروی کار متخصص و مجرب ماندگاری حداکثری در واحد دامپروری و مرغداری داشته باشد. زیرا جایگزینی آن با نیروی مشابه که بتواند به اندازه نیروی قبلی خود را به خوبی با تمام جوانب کار در آن‌ واحد دام و طیور خاص وقف دهد می تواند به یک چالش زمان بر و حتی غیر قابل جبران تبدیل شود.

از طرف دیگر، در حالی که در بخش هایی از دنیا نیروی کار مجرب و کارکشته شاغل و آماده به کار در صنعت دام و طیور و آبزیان و سایر صنایع مرتبط رو به کاهش است یا رشد کافی را نداشته است، جمعیت جهان نیز روند رشد پر شتابی دارد که پیش بینی شده تا سال 2067 میلادی به حدود ده و نیم میلیارد نفر برسد. این موضوع با کاهش زمین های زراعی و مناسب برای فعالیت تولیدی دام و طیور شده است (کاهش تا حدود یک دهم هکتار به ازای هر نفر و حتی کمتر). پدیده گرمایش زمین به ویژه در مناطق معتدل و گرمسیری واقع در نیمکره شمالی زمین نیز باعث تشدید این معضل شده است. تحقیقات نشان داده که یکی از راهکارهای اصلی صنعت دام به عنوان یکی از منابع تولید گازهای گلخانه ای برای کاهش تولید گازهای گلخانه و در نتیجه کاهش نقش خود در گرمایش زمین باید راندمان تولید به ازای هر رأس دام را از طریق تدابیر مختلف افزایش دهد که تخصص و تجربه نیروی انسانی و بهبود عملکرد آن نقش مهمی در تحقق آن دارد.

. نیروی کار متخصص و مجربی که سابقه کاری بالایی در یک واحد دامپروری دارند می توانند علاوه بر کمک به آموزش و جاافتادن نیروی کار جدید و جلوگیری از بروز مشکلات جدید از طریق در ذهن داشتن تجارب قبلی، در صورت مدیریت اصولی فواید بسیار مهم دیگری نیز برای مجموعه داشته باشند. البته نحوه ارتباط کاری بین نیروهای جدید و نیروهای قبلی نیز دارای ظرایف خاص خود است که با رعایت آنها موارد بالا می توانند محقق شوند.

سیاست های حمایتی درست و منطقی از طرف متولیان در صنعت دام و طیور نیز می تواند به حفظ اشتغال زایی صنعت دام و طیور به ویژه در نقاط استقرار این صنایع که عمدتاً مناطق روستایی و حاشیه شهرها هستند کمک شایان توجهی کند که در مدیریت اجتماعی نیز می تواند نقش مثبت مهمی ایفا کند. این سیاست های حمایتی علاوه بر کمک های مالی، اعتباری و مشوق های مالیاتی و... می تواند خدمات مشاوره ای و آموزشی و در بخش های مختلف موردنیاز و از جمله در بخش مدیریت نیروی انسانی را در بر گیرد. این مهم با کمک گرفتن از متخصصین حاضر در بخش دولتی و به ویژه بخش خصوصی که در حال به روز رسانی مداوم در تعامل همیشگی با دامداران و مرغداران هستند، حاصل شود.

در ادامه شرح مختصری از این موارد خواهد آمد.

استخدام و به کار گیری نیروی کار (موقت یا دائمی، پاره وقت یا تمام وقت): در هنگام به کارگیری موقت یا استخدام دائم نیروی کار باید در نظر داشت که تمام سرمایه و دام یا طیور خود را به طور مستقیم به نیروی انسانی سپرده اید. پس قراردادن آگهی های استخدام نیروی کار در تمامی مراجع معتبر، حتی اگر هزینه مازادی در برداشته باشد به احتمال بالاتر جذب کارآمدترین و مناسب ترین نیروی کار ممکن از بازار نیروی کار می ارزد. حتی یک نیروی کار قابل اعتماد و کارآمد می تواند در درازمدت پولی که صرف به کار گیری آن شده است را به مجموعه بازگرداند. امروزه سامانه های اعلام نیاز و ثبت آگهی های استخدام نیروی کار در اینترنت و فضای مجازی مانند وب سایت و اپلیکیشن مرغابی که سامانه جامع و اختصاصی تأمین همه نیازهای صنعت دام، طیور، آبزیان، حیوانات خانگی و سایر صنوف مرتبط است، می توانند به جذب حداکثر متقاضیان کار که شرایط مدنظر را داشته باشند جهت مصاحبه و انتخاب بهترین نیرو کمک بسیاری کنند.

هنگام مصاحبه با نیروی کار متقاضی برای هر موقعیت کاری دقت شود که به خوبی نیازهای خود و انتظارات خود را برای آن فرد شفاف نموده اید و سطح انتظار خود را برایش مشخص نموده اید، زیرا از همان اول کار در ذهن او جاافتاده و تلاش خواهد نمود که سطح کاری مدنظر سیستم مدیریتی فارم را حفظ کند. البته اگر از همان ابتدای امر نیروی کار با یک سیستم مدیریتی ضعیف و نامنظم مواجه شود، نهایتاً سعی می کند تا سطح کاری مطابق با همین شرایط را حفظ کند. همچنین، توصیه شده که هیچوقت به طور غیرمستقیم نیرو جذب نشود و حتماً با او مستقیماً تماس گرفته و در صورت امکان به شکل رودررو قبل از شروع به کار مصاحبه شود. می توان سئوالات مهمی مانند دلایل ترک موقعیت کاری قبلی یا محدودیت های کاری او مانند ساعات و روزهای کاری امکان پذیر برای او و... را پرسید. می توان با اخذ مشورت از یک متخصص مدیریت منابع انسانی (HRM Consultant/ Human Resource Management Consultant) یا (HR Consultant) نسبت به تهیه فرم مصاحبه یا فرم درخواست استخدام که موارد اساسی موردنیاز را دربرگرفته باشد، اقدام نمود.

با توجه به رعایت حقوق اساسی نیروی کار و قانون کار می توان دوره آزمایشی کاری (به عنوان مثال 3 تا 6 ماه با حقوق و بدون بیمه) برای نیروی جدید تحت نظر مدیر یا سرکارگر بخش مربوطه در نظر گرفت و پس از آن با توجه به مجموع نتایج مشاهده شده برای به کار گیری یا عدم به کار گیری نتیجه گیری نهایی نمود. این موضوع می تواند بخش بزرگی از ظرایف و پیچیدگی های موجود در تعامل نیروی کار با محیط کار جدید را در عمل به کارفرما در مورد همان نیروی کار خاص نشان دهد و به او فرصت دهد تا از مطابقت حداکثری آن نیروی کار با موقعیت کاری مربوطه را مورد سنجش قرار دهد.

توجیه و آموزش نیروی انسانی جدید: حتی اگر از آماده بکار بودن و آگاهی کافی نیروی کار برای انجام صفر تا صد کارهای محوله اطمینان وجود دارد، باز هم بهتر است که شرایط و زمان کافی برای آموزش آن فرد خاص برای آن کار خاص در آن فارم خاص در نظر گرفته شود. حداقل توصیه شده که دو تا سه روز به آموزش تحت نظر مستقیم سرکارگر یا مدیر مستقیم آن بخش اختصاص داده شود و فرد تازه مشغول به کار شده تشویق شود که تمام سؤالات خود را بدون اغماض در مورد تمام جوانب کار محول شده بپرسد. در سیستم های مدیریتی مدرن و پیشرفته، روش های عملیاتی استاندارد (SOP) که از قبل تدوین شده و با توجه به تغییرات زمانی مورد بازنگری قرار گرفته اند را برای هر موقعیت شغلی به شکل مکتوب در اختیار فرد تازه مشغول به کار شده قرار می دهند که بسیار مفید است.

هر چقدر هم فرد استخدام شده مورداعتماد، متعهد و باتجربه باشد، اگر با دستگاه ها و ماشین آلات (به خصوص انواع مدرن و جدید) سروکار دارد، عدم آشنایی کافی با نحوه کار با آنها می تواند باعث اختلال جدی در انجام درست کار شود. پس حتماً نحوه کار با دستگاه ها و ماشین آلات (به ویژه دستگاه های جدید، حساس و دارای پیچیدگی در عملکرد) به افراد آموزش داده شود و یک نسخه خوانا از دستورالعمل ها یا کاتالوگ حاوی نحوه کار با آنها به افراد داده شود. اگر پرسنل به دلیل پیروی از دستورالعمل ها و نظم کاری مورد تشویق قرار گیرند و مدیران همیشه برای پاسخگویی به سؤالات آنها در مورد نحوه انجام امور آماده باشند، بسیار در بهبود سیستم کاری مفید است. پروتکل ها یا دستورالعمل های کاری باید شفاف و کاملاً مشخص باشند تا پرسنل به خوبی و بدون گمراهی یا سرگردانی متوجه شوند چه کاری انجام دهند. حتی می توان دستورالعمل های کاری را به شکلی تدوین نمود که فردی که تجربه قبلی در حوزه صنعت دام و طیور و آبزیان ندارد نیز بتواند با استفاده از آنها کار خود را انجام دهد.

پس باید اطمینان حاصل نمود که برای همه پرسنل و به ویژه پرسنل جدید در دسترس هستند و با هرگونه تغییر در رویه های کاری نیز به روز می شوند.

متأسفانه، در صنعت دام و طیور ایران و به ویژه فارم هایی که خیلی بزرگ یا خیلی مدرن و صنعتی نیستند، تدوین و استفاده از دستورالعمل های استاندارد عملیاتی رایج نیست و این موضوع باعث شده که نظم و راندمان کاری افت قابل توجهی داشته باشد. می توان با کسب مشاوره از متخصصین تدوین دستورالعمل های استاندارد عملیاتی، برای واحد خود آنها را به شکل اختصاصی تدوین نمود و به اجرا گذاشت و از نتایج مفید آنها در بهبود عملکرد کاری پرسنل و مجموعه خود بهره مند شد. اعتقاد به اثربخشی SOPها در صنعت دام، طیور و آبزیان و سایر صنوف مرتبط نیازمند آموزش و فرهنگ سازی گسترده ای در کشور است که امروزه بیش از گذشته لزوم انجام آن به چشم می آید.

مدیریت اصولی نیروی انسانی: بعد از انتخاب و به کار گیری یک نیروی مناسب در یک موقعیت شغلی مناسب، مدیریت نیروی کار برای موفقیت کسب و کار یک الزام اساسی است. یکی از اصول آن مشخص نمودن سلسله مراتب کاری به شکل شفاف است. به طوری که همه پرسنل نسبت به مسئول و مافوق مستقیم خود آگاه باشند تا منجر به موازی کاری، چالش های بی دلیل در کار و بی نظمی در سیستم کاری نشود. به عنوان مثال وقتی در یک کسب و کار خانوادگی (که در صنعت دام و طیور نیز بسیار رایج است) همه اعضای خانواده به پرسنل زیردست مجموعه دستوراتی بدون هماهنگی می دهند، این موضوع تنش زا و هدر دهنده نیروی کار مجموعه است.

گرچه چندین بار بر رعایت سلسله مراتب و نظم سازمانی تأکید شده است، اما می توان بر اساس استعدادهای فردی کشف شده در پرسنل نیز به هر کدام وظایفی داد و به شکل معقول و کنترل شده ای اجازه داد که با نظارت مافوق خود در مورد روش های انجام وظایفشان کارهای خاصی را که از آن لذت می برند را انجام دهند یا از کارهایی که دوست ندارند اجتناب کنند و ایده هایی برای افزایش کارایی بخش تحت عملکرد خود ارائه دهند. البته انجام این استراتژی در یک مجموعه تولیدی دارای ظرایف خاص خود است که می توان قبل از اقدام به آن در مورد نحوه انجامش از مشاورین متخصص در حوزه مدیریت منابع انسانی مشورت لازم را اخذ نمود. یکی از تکنیک های خوب در جهت افزایش انعطاف پذیری کار با توجه به شرایط بدون به هم ریختن نظم ساختاری، جلسات هفتگی برای بحث در مورد تولید، وظایف آتی پرسنل، موفقیت ها و چالش های مدیریتی اخیر مجموعه است که تعاملات و ارتباطات سازمانی را بهبود می بخشد.

برای این جلسات می توان از قبل یک دستور کار معین نمود و به پرسنل اجازه داد که با آمادگی قبلی در این جلسات مشارکت کنند. می توان علاوه بر اهداف بلندمدت، اهداف کوتاه مدتی را برای فارم خود تعیین نمود و در این جلسات به تجزیه و تحلیل آنها با مشارکت پرسنل پرداخت یا اگر از توان جمع خارج است نتایج تجزیه و تحلیل را به شکل قابل درکی برای همه در اختیار قرار داد تا در مورد رفع کاستی ها تصمیم جمعی اتخاذ شود. حتی می توان پیشنهادهای جمع را برای تدوین و بهبود برنامه های کوتاه مدت و بلندمدت مجموعه دریافت نمود. باید به یاد داشت که گاهی نکات خیلی مهم ولی خیلی ریزی را می توان از پرسنل بخش های پایین دست مجموعه دریافت نمود که به چشم خود مدیر یا مدیران فارم نرسیده است. با این راهکارها می توان باعث شد که از درک اهداف مجموعه توسط پرسنل نیز اطمینان حاصل شود و آنها نیز احساس کنند که در رسیدن به این اهداف نقش اساسی دارند و کمک مجموعه هستند.

عدم غفلت از آموزش حین خدمت نیروی انسانی: اگرچه پرسنل قدیمی می دانند که کارها را چگونه انجام دهند؛ اما ادامه آموزش ها و تقویت دانسته های قبلی را نباید مورد غفلت قرار داد. ممکن است اهداف جدیدی برای پرسنل تعریف شوند یا به هر دلیلی فردی از یک وظیفه شغلی به وظیفه شغلی دیگری منصوب شود (موقت یا دائم). در این صورت باید آموزش مجدد برای فرد در نظر گرفته شود. آموزش های مستمر شغلی کمک می کند که فرد اهمیت موقعیت شغلی خود را در مجموعه درک کند و در طی این آموزش ها می توان با آرامش تأثیر خطاهای محتمل در کار را بر روی کار بقیه پرسنل و کل مجموعه دوباره یادآوری نمود. باید در طی دوره های بازآموزی مطمئن شد که از سؤالات با روی باز استقبال می شود و رفتار پرسشگرانه مورد تمجید و تشویق قرار می گیرد تا روحیه افراد مجموعه تقویت شود.

می توان برای آموزش های حین سنوات کاری از مقالات ترویجی، نمودارهای آموزشی، بروشورهای آموزشی و سایر منابع تصویری و مکتوب نیز کمک گرفت. در این محتوای آموزشی سعی بر این خواهد بود که به ساده ترین و شفاف ترین نحوه بیان ممکن، موارد موردنیاز توضیح داده شوند و به قابل درک ترین شکل ممکن جدیدترین تغییرات، پیشرفت ها و نکات کاربردی به افراد منتقل شود. می توان از مشاورین متخصص دعوت نمود تا جلساتی برای مدیران و پرسنل در مورد مهم ترین و جدیدترین مباحث کاربردی برقرار کنند. اگر تجهیزات یا وسایل کاری جدیدی مانند یک فیدر یا میکسر خوراک جدید به مجموعه وارد شده است، معمولاً شرکت سازنده و فروشنده آن خود جلسه یا جلسات آموزشی و توجیهی برای مدیران مجموعه و پرسنل اپراتور یا کاربر آن دستگاه یا وسیله برگزار می کنند یا می توان از آنها انجام آن را درخواست نمود که یکی از رایج ترین موارد آموزشی حین خدمت برای پرسنل فارم های دام و طیور است.

تعامل سازمانی مفید و مؤثر بین مدیریت و نیروی انسانی: گرچه در بسیاری از مواقع این موضوع مورد غفلت مدیران فارم ها قرار گرفته است، اما در هر کسب و کاری حفظ ارتباط مؤثر و مثبت بین مدیران و پرسنل کلید حفظ روحیه و بهره وری کل پرسنل مجموعه است. همان طور که گفته شد، جلسات هفتگی چه از لحاظ آموزش و توجیه پرسنل و چه از لحاظ به روز رسانی عملکرد مجموعه بسیار مؤثر و مفید هستند که گرچه برگزاری آنها به دلیل مشغله بسیار زیاد موجود در فارم های دام و طیور سخت به نظر می رسد، اما در زمانی غیر از زمان استراحت لازم برای پرسنل و به شکلی که تداخلی در کارها ایجاد نکنند، قابل برنامه ریزی هستند. فارم ها اگر پرسنل دارای زبان متفاوت از زبان رایج منطقه و کشور دارند، باید به انجام جلسات یا در اختیار قرار دادن آموزش ها، متون و دستورالعمل های مربوطه به شکل قابل درک برای آنها نیز توجه شود و مورد فراموشی قرار نگیرد. از آموزش های مصور یا تصویری یا فیلم های آموزشی نیز می توان استفاده مؤثری نمود. شاید این موارد ناجور با روحیه حاکم بر محیط کار سنتی فارم ها برآورد شوند؛ اما به مرور کاملاً در همه محیط های کاری قابل جاافتادن و نشان دادن اثرات خود هستند. فقط صبر و حوصله و بهره گیری از مشاورین مجرب و متخصص در حوزه آموزش و مدیریت نیروی انسانی را می طلبد.

فرهنگ سازمانی حاکم بر فارم ها باید به سمتی رود که از پخش شایعات تفرقه افکن بین پرسنل جلوگیری شود و اگر مشکلی شخصی برای یکی از پرسنل یا اختلافی بین پرسنل بوجود آمده است، به سرعت و قبل از گسترش آن با گوش دادن به صحبت ها و مکالمه دوستانه و در صورت امکان کمک به حل مشکل افراد، این موضوعات حل شوند. با ایجاد خطوط ارتباطی باز و آسان بین پرسنل و مدیران جهت تعامل بین آنها می توان فرهنگ سازمانی را بسیار بهبود بخشید و تأثیرات بسیار مثبت آن را بر عملکرد و راندمان کل مجموعه مشاهده نمود. باید باور نمود که این موارد در محیط های کاری سخت و سنتی فارم های دام و طیور سنتی و غیرصنعتی یا نیمه صنعتی هم کاملاً قابل وصول است.

نحوه تعدیل نیروها در صورت نیاز به هر دلیل برای انجام آن: ممکن است به هر دلیلی از جمله مشکلات شخصی یا بیماری یا تغییر محل زندگی و شغل خود و... نیروی کاری مجبور به ترک موقت یا دائمی یک فارم شود. این خلأ با مدیریت اصولی نیروی کار (درنظرگرفتن مواردی مثل اصل جانشین پروری در موقعیت های شغلی حساس و...) به راحتی قابل حل است. حتی ممکن است که متأسفانه چاره ای جز تعدیل یا قطع همکاری یا یک یا چند نفر از نیروهای کاری مجموعه ای باقی نمانده باشد. اما باید دقت شود که این موضوع می تواند رویه ای عادلانه و منطقی داشته باشد که بدون دادن آگاهی به فرد از دلایل اتخاذ این تصمیم یا دادن فرصتی برای جبران افت عملکرد و یا در نهایت یافتن شغل جدید و سپس خروج از مجموعه فعلی رخ ندهد و باعث شوک روحی و اقتصادی شدید به افراد نشود. اگر به دلایل اقتصادی کلان مجموعه ای مجبور به تعدیل حتی بخشی از نیروهای مناسب خود شد، می تواند با ارتباطاتی که با متولی صنفی یا سایر همکاران خود دارد آن نیروها را در صورت امکان در مجموعه ای دیگر که نیازمند آن موقعیت شغلی هستند مشغول بکار کند تا تجربه و تخصص نیروها هدر نرود. این موضوع به نیروهای باقیمانده آرامش و انگیزه می دهد که به تلاش خود ادامه دهند و البته اعتماد خوبی بین مدیران و پرسنل باقیمانده ایجاد می کند تا با روحیه بهتری از زمان های پرچالش در کسب و کار خود عبور کنند.

نقش فن آوری های نوین مانند سیستم های رباتیک در مدیریت نیروی انسانی: اخیراً استفاده از فن آوری های نوین در صنعت دام و طیور و آبزیان و سایر صنایع مرتبط با آنها با رشد تصاعدی مواجه شده است. گرچه در برخی نقاط دنیا پذیرش صاحبان کسب و کارها نسبت به فن آوری های نوین پایین تر است؛ اما به دلایلی مانند صرفه جویی در زمان و نیروی انسانی، نیاز کمتر به درمان بیماری ها به دلیل بروز کمتر آنها و صرفه جویی بیشتر در هزینه های جاری و... استفاده از این فن آوری ها در مجموع در حال گسترش است. به عنوان مثال، سیستم های شیردوشی اتوماتیک که یکی از فن آوری های در حال گسترش در صنعت دام شیری جهان است به دلیل کاهش بروز مشکلاتی مانند ورم پستان و کاهش هزینه های نیروی کار و... در نقاط مختلف جهان در حال پذیرش است. اما همین فن آوری چالش های خاص خود را نیز دارد. در این سیستم با اینکه نیاز کمتری به نیروی ماهر شیردوشی وجود دارد اما نیاز به نظارت بر دستگاه های اتوماتیک (اصطلاحاً ربات های شیردوش) و گاوها را ایجاد نموده است. بنابراین، جهت گیری آموزش های اولیه و حین خدمت نیروی ها کار از سمت آموزش شیردوشی به سمت آموزش نظارت بر دستگاه های شیردوش اتوماتیک و گاوها تغییر نموده است. فن آوری های نوینی مانند اینترنت و شبکه های اجتماعی باعث سهولت دسترسی به افراد متخصص در حوزه مدیریت نیروی انسانی و خدمات آموزشی و مشاوره ای لازم شده است که به گسترش استفاده از این خدمات بسیار کمک نموده است و یا در حوزه نظارت بر عملکرد سیستم گاوداری ها و مرغداری ها باعث پیشرفت های بزرگی مانند امکان نظارت از راه دور و همیشگی بر فارم یا سنجش های مختلف از طریق هوش مصنوعی دوربین های نظارتی شده است. فن آوری های نوین می توانند باعث افزایش دقت عمل سیستم ها و کاهش ضریب خطای نیروی انسانی شوند اما استفاده بهینه از آنها نیازمند بهره مندی از تخصص انسانی لازم نیز می باشد. پس یک الزام برای آینده صنعت دام و طیور هستند اما خود نیز به نیروی انسانی متخصص نیازمند هستند. البته پیش بینی شده که توسعه فن آوری هایی مانند هوش مصنوعی می تواند به مرور از وابستگی به نیروی انسانی در بخش هایی مانند نظارت بر عملکرد در واحدهای دامپروری فاصله گرفت.

آنچه گفته شد فقط بخشی از مباحث کلی مطرح در مدیریت نیروی انسانی واحدهای صنعت دام و طیور و آبزیان و سایر صنایع مرتبط با آنها است.

. پس توصیه اکید بر این است که به مباحث مطرح شده و سایر الزامات تأمین و مدیریت نیروی انسانی در صنعت دام و طیور و آبزیان و سایر صنوف مرتبط توجه ویژه مبذول داشته شود.