همان طور که در مقالات پیشین نیز اشاره شده، اسب ها جزو قدیمی ترین حیوانات همراه بشر هستند که در طول کل تاریخ تمدن بشری نقش خود را در حوزه های مختلف ایفا نموده اند. پس جای شگفتی ندارد که قدمت تدوین دستوالعمل های تمرین و پرورش اسب نیز به درازای همین تاریخ گسترده باشد. یکی از اولین متون تاریخی کشف شده در مورد نحوه پرورش و تمرین اسب ها به امپراتوری میتانی (پادشاهی قوم هیتی) بر می گردد که توسط پادشاه آنها نگاشته شده و قدمت آن به سال های بین 1375 تا 1335 قبل از میلاد مسیح برمی گردد. در این لوح که بر روی پنج لوح گِلی با حروف میخی حک شده، در سال 1906 میلادی در منطقه آناتولی (ترکیه) امروزی یافت شد و آموزش اسب های ارابه های جنگی ارتش هیتی ها را در آن زمان توضیح داده است.

متن این لوح ها به توضیح مفصل یک دوره آموزشی 184 روزه می پردازد که برای هر روز یک جیره خوراکی، تعداد دفعات دسترسی به آب و تمرینات را همراه با برنامه استراحت اسب ها توضیح داده است. در این تمرینات اسب ها به ارابه بسته شده و مسافت هایی را می پیمودند که در برخی از این جلسات تمرینی اسب ها با روانداز راه برده می شدند تا عرق کنند و یا از رودخانه عبور داده می شدند تا استقامت آنها تقویت شود. این دستورالعمل توسط یک استاد یا مربی برجسته پرورش و تمرین اسب در سرزمین میتانی با نام کیکولی (Kikkuli) تدوین شده است. این فرد در خدمت مستقیم پادشاه هیتی ها با نام سوپیلولیوما (Suppiluliuma) بوده است. هیتی ها و امپراتوری آنها به نام امپراتوری میتانی منطقه ای نسبتاً وسیع در شمال سوریه و جنوب آناتولی (ترکیه امروزی) را در برمی گرفت.

در بخش دیگری او به این موضوع اشاره می کند که در ادامه کتاب توضیح خواهد داد که چگونه در بازار نسبت به خرید اسب اقدام شود تا کمترین احتمال فریب خوردن وجود داشته باشد و تأکید می کند که بازدید کافی از پاهای اسب باید صورت گیرد، زیرا همان طور که خانه ای زیبا بدون پایه های محکم هیچ سودی ندارد، اسب ها (به ویژه اسب جنگی) حتی اگر تمام ویژگی های دیگرشان خوب باشد؛ اما در پاهایشان مشکل داشته باشند هیچ سودی ندارند. البته امروزه می دانیم که این به معنای محروم شدن یک اسب از حقوق اساسی خود به عنوان یک موجود زنده دارای حق حیات عادی نیست. به هر حال، این نکات که در کتاب گزنفون ذکر شده است خود جای بسی تأمل دارند و بسیاری از آنها اکنون نیز جزو دغدغه های اصلی سوارکاران، اسبداران و پرورش دهندگان یا تعلیم دهندگان اسب است.

تصویر شماره 1- دستورالعمل های آموزش اسب و سوارکار قدمتی به درازای تاریخ و رابطه انسان با اسب دارند

در دوران رنسانس و پس از آن نیز دستورالعمل های نسبتاً جامعی برای تعلیم اسب و سوارکار نگاشته شده و در قرن هجدهم میلادی پیشرفت این کتاب ها و دستورالعمل ها به حدی رسیده بود که در یک نمونه از این کتاب ها از تصاویر بصری گویا در محیط مدرسه آموزش سوارکاری برای تعلیم مجموعه پیچیده دانش سوارکاری استفاده شده است و با قرار دادن نحوه سواری مبتدی در کنار نحوه سواری اصولی به خوبی ارزش آموختن اصول اساسی سوارکاری را به خواننده کتاب یادآوری می کند (کتاب École de cavalerie نوشته شده توسط François Robichon de La Guérinière).

با توجه به آنچه گفته شد، به نظر می رسد که مطالعه کتاب هایی که مراجع اصلی تعلیم پرورش و آموزش اسب هستند، برای این گروه ها که در بالا گفته شده نه تنها یک توصیه مفید که یک الزام تخصصی است. با توجه به گستردگی و اهمیت صنعت یا به بیان دیگر هنر پرورش و تعلیم اسب، کتاب های بسیار متنوعی در بازار جهانی کتاب پیرامون این موضوع منتشر شده اند که افراد دارای توان مطالعه متون انگلیسی زبان یا سایر زبان ها می توانند از میان آنها کتاب های مناسب را انتخاب کنند و اگر تسلط کافی را به زبان های خارجی ندارند نسخه های ترجمه شده به زبان فارسی را در بازار کتاب داخلی تهیه نمایند. نکته بسیاری مهمی که نباید مورد غفلت واقع شود این است که یادگیری کافی و کسب تسلط بر اصول تعلیم اسب و اصول سوارکاری تنها از طریق مطالعه کتاب ها امکان پذیر نیست و کتاب ها می توانند مکمل آموزش علمی توسط مربی های مجرب (به عنوان شرط لازم و اساسی آموزش) باشند. هر سوارکاری (حتی حرفه ای ترین ها) سوارکاری و تعلیم اسب را از پایه و با یادگیری اصول اولیه و طی مراتب لازمه آغاز نموده و در مهارت های مربوطه به کمال رسیده است که با ترکیبی ای آموزش عملی، مطالعه مطالب مربوطه و پشتکار در تمرین حاصل شده است.

در ادامه این مطلب تلاش بر این است که 10 مورد از مشهورترین و خوشنام ترین کتاب های حوزه پرورش و تعلیم اسب و سوارکار (بدون درنظرگرفتن ترتیب خاص) معرفی شوند تا راهنمای انتخاب و مطالعه جهت دانش افزایی فعالین حوزه اسب باشند. این کتاب ها بر روی اصول اساسی مانند اصول اولیه و اساسی تعلیم اسب ها، اصول نگهداری و مراقبت و حمل و نقل اسب ها، اصول اولیه و اساسی سوارکاری و سپس بهبود پله به پله مهارت ها تمرکز نموده اند و البته کتاب هاب جامع دربرگیرنده تقریباً تمامی موارد مربوطه به اختصار یا به طور کامل و جزئی (کتاب های مرجع) را نیز شامل می شوند. سعی شده تا این لیست از بین کتاب هایی ارائه شوند که در داخل کشور ترجمه یا تألیف شده و منتشر شده اند تا دسترسی بهتر و آسان تر به این کتاب ها و محتوای آنها امکان پذیر باشد. البته در مورد انتخاب کتاب ها و سایر منابع مکتوب یا تصویری آموزشی حتماً نظر مربی مستقیم خود را باید ملاک قرار داد.

تصویر شماره 2- آشنایی با کتاب های آموزش اسب و سوارکار و مطالعه آنها کمک بسیار خوبی برای افزایش سرعت یادگیری است

1- کتاب سوارکاری متعادل (Centered Riding) سالی سوئیفت، مایک نوبل، جین مک فارلند و ادوارد امرسون: این کتاب که در ایران توسط ملیحه سنندجی ترجمه شده و توسط نشر پرستا منتشر شده است، برای کسانی تألیف شده که تجربه کمی در مقایسه با سطح جهانی در سوارکاری دارند و تصاویر و عکس های دقیقی در آن برای تشریح مباحث مختلف استفاده شده است. سالی سوئیفت که به دلیل فلسفه آموزشی مبتکرانه اش مبتنی بر تمرکز و تعادل شهرت یافت به مدت نیم قرن یک مربی پیشگام و مشهور در سوارکاری بود و در این کتاب روش های خود را برای ایجاد هماهنگی بین اسب و سوار توضیح داده است تا به طور طبیعی و بدون چالش با یکدیگر با هم هماهنگ شوند. روش خلاقانه سالی سوئیفت بر خلاف روش های سنتی پیش از آن، به جای تمرکز بر تمرین های سفت و سخت و اجباری بر روشی خلاقانه برای رسیدن به تمرکز و دقت با سرزندگی و آسایش متمرکز شده است.

2- 101 تمرین زمینی برای تربیت اسب و آموزش سوارکاری(101 Arena Exercises for Horse and Rider)چری هیل: این کتاب در ایران توسط فهیمه واعظی ترجمه شده و توسط نشر مرز دانش منتشر شده است. در این کتاب تلاش شده تا با گردآوری تمرینات کلاسیک در سبک وسترن (آمریکایی) و سبک اصطلاحاً انگلیسی، مجموعه ای از تمرینات را برای بهبود تکنیک سوارکاری به علاقمندان ارائه دهد. این کتاب هم می تواند برای افراد مبتدی که آموزش های اولیه را دیده اند کمک خوبی برای پیشرفت باشد و هم به افراد علاقمند تکنیک های جدیدی برای افزایش تنوع و گسترش توانایی ارائه دهد.

3- ورزش سوارکاری، صحت و عملکرد (Sport Horse Soundness and Performance) سسلیا لونل: این کتاب در ایران توسط گروهی از مترجمان شامل هما حاجی صادقی، سید امین دهقان، اکرم زارع و مهدی نیریان ترجمه شده و توسط نشر میعاد اندیشه منتشر شده است که تمرکز آن بر چگونگی دسترسی آسان تر به عملکرد بهینه در اسب ها توسط مربی و سوارکار قرار دارد. این هدف، داشتن انتظارات معقول از یک اسب خاص در سطح معینی از آموزش و آمادگی جسمانی و قدرت بدنی و همچنین درک تأثیر عوامل دیگر مانند ژنتیک، مدیریت تمرین و... را در بر می گیرد. نویسنده سعی نموده که با تکیه بر پیشینه دامپزشکی خود، استفاده از تحقیقات قدرتمند علمی و تعداد کثیری از تعاملات با سوارکاران و مربیان برتر جهان دستورالعمل هایی برای پرورش و تعلیم یک اسب شاد و سالم و موفق با تمرکز بر ایجاد توانایی فیزیکی مناسب و تنوع شیوه های آموزشی، مراقبت با جزئیات لازمه و اولویت قراردادن نیازهای اسب نسبت به جاه طلبی مسابقه ای ارائه دهد. این کتاب می تواند کمک کند تا درک مناسبی از آنچه برای موفقیت لازم است در افراد به وجود آید.

4- آشنایی مقدماتی با سوارکاری (A Word About Horses)، لین گیبز: این کتاب آموزشی مقدماتی در ایران توسط آرش الهی ترجمه و توسط انتشارات بنفشه (قدیانی) منتشر شده، با تصویرگری جذاب ارائه شده توسط کریستین نیسن یک کتاب آموزشی خوب برای رده سنی کودک و نوجوان است. این کتاب با زبانی مناسب اصول سوارکاری و مراقبت از اسب ها را به کودکان می آموزد و تجهیزات اولیه برای سوارکاری و مراقبت از اسب ها را معرفی می کند. برای سوارکاران پیشرفته تر نیز این کتاب نکاتی در مورد پرش با اسب ارائه می دهد. اگر والدین و مربیان به دنبال کتابی رنگی و جذاب هستند که اصول درست سوارکاری و نگهداری از اسب ها را به شکلی هیجان انگیز برای کودکان و نوجوانان آموزش دهد و ابزار کمک آموزشی خوبی برای آنها باشد، این کتاب یک گزینه مناسب است.

5- تربیت اسب مسابقه (The Event Horse) شیلا ویلکاکس: این کتاب در ایران توسط مهدی جمشیدخانی ترجمه شده و توسط انتشارات پرستا در دسترس علاقمندان قرار گرفته است. نویسنده این کتاب خود یکی از قهرمانان مسابقات سوارکاری و به ویژه مسابقات سه روزه است. او آن قدر در مسابقات و آموزش اسب ها موفق بود که به عنوان یکی از عاملین لغو ممنوعیت حضور بانوان در مسابقات المپیک شناخته می شود. مطالب این کتاب تقریباً همه جنبه های موردنیاز را شامل مواردی مانند انتخاب اسب، آموزش برای مسابقات درساژ، پرش و کراس کانتری تا شرکت در مسابقات یکروزه و سه روزه در برمی گیرد. او که سابقه داوری در مسابقات مختلف را نیز در کارنامه خود داشت، یک کتاب راهنمای منحصربفرد برای سوارکاران مبتدی تا سوارکاران باتجربه همراه با عکس ها و نمودارهای شفاف و مناسب نوشته است و توصیه های شاخصی بادقت و وضوح بالا ارائه داده است.

6- سوارکاری برای همه (First riding lessons) سندی رنسفورد و باب لنگریش: کتابی برای آموزش پایه ای سوارکاری است که توسط انتشارات گروه فرهنگی مرجان و به مترجمی غزاله منتظم در دسترس عموم قرار گرفته است. نویسنده این کتاب عناوین بسیاری برای کودکان نوشته است و یکی از پرفروش ترین کتاب ها در مورد پونی ها (اسب های کوچک جثه مناسب کودکان و نوجوانان) نیز جزو کتاب های منتشر شده از این نویسنده در سطح جهانی است. این کتاب نیز توجه خاصی به آموزش سوارکاری و نگهداری از اسب ها به گروه های سنی کودک و نوجوان دارد که از ابتدایی ترین مسائل مانند نحوه استفاده از زین و یراق تا سایر مباحث آموزشی موردنیاز را در بر گرفته است.

7- دانستنی های سوارکاری: استانداردها و مقررات سوارکاری دوپینگ و ضد دوپینگ در اسب، احمدرضا چراغی: همان طور که در مقاله ای که پیش از این در مورد دوپینگ در اسب ها عنوان شد، آگاهی از مقررات ضد دوپینگ برای سوارکارانی که می خواهند در مسابقات معتبر و تحت نظارت فدراسیون سوارکاری شرکت کنند یک امر الزامی است. این کتاب که توسط نشر اندیشه پویا منتشر شده است نیز تلاش دارد تا مخاطبین ایرانی را در مورد قوانین و استانداردهای مربوطه آگاه سازد. دکتر احمدرضا چراغی که اکنون سرپرست کمیته دامپزشکی و ضد دوپینگ فدراسیون سوارکاری است به عنوان یکی از آگاه ترین افراد در سطح کشور نسبت به قوانین مربوطه و جدیدترین تغییرات آن، این کتاب را به رشته تحریر درآورده تا فعالین عرصه سوارکاری و پرورش اسب با سهولت و جزئیات بیشتری به این قوانین دسترسی داشته باشند.

8- اسب، یحیی رضایی نژاد و محمدتقی ابراهیم پور: این کتاب توسط مرکز نشر دانشگاه صنعتی اصفهان منتشر شده و مباحث جامعی مانند تکامل و نژاد اسب، اندام شناسی اسب، بیماری های اسب، مطالب موردنیاز درباره مادیان و کره اسب، آموزش سوارکاری، پرش با اسب، درساژ، چوگان و مباحث مهم مرتبط با مسابقات سوارکاری را به رشته تحریر درآورده است. با توجه به سابقه طولانی و گستردگی فعالیت و تجارب نویسندگان این کتاب، می توان از آن به عنوان یک مرجع معتبر داخلی برای مباحث مهم عنوان شده نام برد.

9- اسب و آنچه من می دانم، مسعود خلیلی: این کتاب توسط نشر ذره در اواخر دهه 1380 شمسی منتشر و به بازار ارائه شده که در آن تلاش نویسنده بر آن است تا با تکیه بر تجارب تخصصی خود و سایر استادان حوزه سوارکاری و پرورش اسب کتابی مناسب برای آشنایی فعالیت این عرصه با مباحث مهمی مانند تغذیه و تولیدمثل در اسب ها، بهبود و اصلاح نژاد اسب ها، مراتع و اهمیت آنها در فعالیت پرورش اسب و معرفی نژادهای برتر و معروف اسب در دنیا و ایران ارائه دهد. این کتاب در 21 فصل به مباحث مربوطه پرداخته است و به یکی از کتاب های مرجع در زبان فارسی پیرامون اسب ها تبدیل شده است.

10- مبانی سوارکاری BHS (The BHS manual of equitation : the training of horse and rider, 2011): این کتاب نیز توسط یکی از فعال ترین ناشرین و مترجمان حوزه اسب در ایران یعنی نشر پرستا و مهدی جمشیدخانی، ترجمه و منتشر شده است که دستورالعمل کامل آموزش سوارکار و اسب در انجمن اسب بریتانیا (نسخه سال 2011) میلادی را در اختیار علاقمندان در ایران قرار داده است. این کتاب برای اولین بار در سی سال پیش منتشر شد و تا کنون بارها به دلیل موفقیت جهانی آن تجدید چاپ شده است. در تجدید چاپ هایی که صورت گرفته با حفظ مطالب اصلی آن، توسط متخصصان برجسته انجمن اسب بریتانیا به روزرسانی هایی صورت گرفته و بخش های جدیدی به آن افزوده شده است. این کتاب می تواند یک راهنمای آموزشی جامع، کامل و معتبر در سطح جهانی بر اساسی اصول معتبر و امتحان پس داده برای پرورش دهندگان اسب، سوارکاران در رشته های تخصصی مختلف و سایر علاقمندان باشد.

تصویر شماره 3- کتاب های دارای تصاویر راهنمای مناسب می توانند بسیار به روند آموزش اسب و سوارکار کمک کنند

امید است که اساتید مجرب و خوشنام حوزه پرورش و تعلیم اسب و سوارکار بیش از پیش در جهت به اشتراک گذاشتن تجارب ارزشمند خود با سایر فعالین این عرصه از طریق تألیف و ترجمه کتاب های جامع، معتبر و روزآمد پا پیش گذاشته و مراکز نشر، سازمان های متولی در بخش دولتی و خصوصی و سایر افرادی که توان سرمایه گذاری در حوزه انتشار کتابهای تخصصی اسب و سوارکاری را دارند نیز بیش از پیش از طریق همکاری با نویسندگان مجرب و معتبر به گسترش شبکه دانش افزایی در این حوزه کمک کنند تا به پیشرفت کلی، پایدار و همه جانبه این حوزه ها کمک شود.