تاریخچه سوارکاری و انواع مسابقات سوارکاری پرطرفدار در سطح جهان

تاریخ آغاز سوارکاری را در اکثر منابع به آسیای مرکزی و پنج قرن قبل از ظهور لشکرهای سواره در ارتش های خاورمیانه (۱۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح) نسبت داده اند. گرچه با توجه به این موارد مرکز آغاز سوارکاری در دنیا آسیای مرکزی و خاورمیانه عنوان شده است، اما در برخی منابع تاریخی آمده است که اولین تجربه اهلی سازی اسب برای حمل و نقل و سواری به عصر برنز (حدود ۶۰۰۰ هزار سال پیش) باز می گردد. تا این زمان که حدود ۴۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح است، اسب ها به صورت گله های وحشی در علفزارهای شرق اروپا و آسیا پراکنده بودند. از اهلی سازی و سواری گرفتن از اسب با عنوان یکی از مهم ترین اختراعات بشر در حوزه حمل و نقل و ارتباطات بشری یاد شده است.

بسیاری از آداب و رسوم و روش های سوارکاری که امروزه مورداستفاده بشر هستند، ابتدا در میان لشکرهای سواره و نظامیان سوارکار جهت حفظ ایمنی و نظم سواره نظام ایجاد شدند. به عنوان مثال، معمولاً سرباز سواره شمشیر را در غلاف و در سمت چپ بدن حمل می نمود و سوارکار از سمت چپ سوار اسب می شد که با حمل افسار در سمت راست و قرارگرفتن یال اسب به سمت راست همراه می شد. این تدابیر جهت جلوگیری از گیرکردن شمشیر در هنگام درآوردن از غلاف به بدن یا افسار اسب اتخاذ می شد. امروزه نیز گرچه دیگر حمل شمشیر در بین سوارکاران به مانند گذشته رایج نیست؛ اما بسیاری از آداب سوارکاری از دوران شمشیرزنان سواره به دوران حاضر منتقل شده است.

بسیاری از ورزش های سوارکاری که امروزه در سراسر جهان جزو پرطرفدارترین رشته های سوارکاری هستند نیز از همین منشأ ریشه گرفته اند. به عنوان مثال می توان به رشته درساژ اشاره نمود. در منابع تاریخی آمده است که یک ژنرال، نویسنده و تاریخ نگار مشهور یونانی (اهل آتن) به نام گزنفون بود که ابتدا حرکات طبیعی اسب ها در حین حرکت آزادانه در گله مانند چرخش، حرکات از کناره و... را مشاهده نمود و در کتابی تحت عنوان اصول سوارکاری (نگارش به تاریخ ۳۶۰ قبل از میلاد) منتشر نمود. بعد از آن بود که این موضع در نظر گرفته شد که این مانورها و حرکات اسب ها را می توان جهت موفقیت در میدان نبرد بکار برد و امکان آموزش قوای سواره با این حرکات مورد بررسی و آزمایش قرار گرفت. بعدها امکان استفاده از این نوع مانورها و حرکات اسب توسط افراد غیرنظامی به عنوان یک ورزش مطرح شد. مسابقات ارابه رانی نیز که از قوای ارابه ران ارتش های دنیای باستان ریشه گرفته بود، بنا بر نظر برخی منابع تاریخی در مصر باستان و پس از آن در سایر قدرت های نظامی عصر باستان مانند پادشاهی هخامنشیان در ایران و امپراتوری روم شروع به گسترش نمود.

در مورد رشته های دیگر ورزش سوارکاری مانند مسابقات پرش نیز نیازها و رخدادهای تاریخی در تعیین اصول این رشته ها دخیل بوده اند. در برخی منابع تاریخی آمده است که در اروپای قرن نوزدهم و با ایجاد قانونی جهت ایجاد حصارها و مرزبندی بین زمین ها و املاک کشاورزی، شکارچیان روباه مجبور به تمرین و آموزش برای پرش با اسب از روی موانع مشخص کننده مرزها شدند. البته این فعالیت پرش از روی نرده های بین زمین ها و مزارع در آن زمان به عنوان یک ورزش دارای تماشاچی مطرح نشد، زیرا شرایط به گونه ای نبود که تماشاگران قادر به جمع شدن برای تماشای آن باشند. با این حال طولی نکشید که مسابقات پرش اسب معروف شده و از طریق فرانسه به انگلستان رسید. اولین مسابقات رسمی پرش با اسب که ثبت شده اند نیز به سال هزار و هشتصد و شصت و نه در فرانسه و سپس مسابقات دوبلین در ایرلند نسبت داده شده است.

به هر حال به نظر می رسد از زمانی که انسان بر اسب سوار شد رقابت و مسابقه بر پشت اسب ها نیز آغاز شده است که به فعالیت ورزشی پرهیجان و پرطرفداری در رشته های متنوع در سراسر دنیا تبدیل شده است. اکنون رشته هایی مانند مسابقات پرش با اسب، درساژ، انواع مسابقات کورس و استقامتی و... در دنیا به طور رسمی و قاعده مند در جریان هستند که دارای انجمن ها و فدراسیون های رسمی مختص به خود نیز هستند. در ادامه شرح مختصری از برخی رشته های پرطرفدارتر ورزش سوارکاری خواهد آمد.

رشته های مختلف ورزش سوارکاری

• مسابقات سه گانه (Eventing)

  مسابقات سه گانه با اسب سه رشته درساژ، مسابقه پرش و رقابت پرش و استقامت در عبور از فضای باز (کراس کانتری) را در داخل یک مسابقه ورزشی شامل می شود؛ بنابراین، اسب باید در عین آرام و مطیع بودن به اندازه کافی از آمادگی جسمی و سرعت و جسارت برخوردار باشد تا از پس هر سه رشته ورزشی به خوبی برآید. این مسابقات در مسافت های کوتاه یا بلند انجام می شود که اگر در فرم کوتاه انجام شود می تواند مسابقات هر سه رشته در طول یک روز انجام شده و به پایان برسد. در غیر این صورت ممکن است که این سه رشته با اضافه شدن مسیرهای مسابقه به طوری انجام شود که یک روز فقط به مسابقه درساژ اختصاص داشته باشد. سپس در روز دوم مسابقات مسیرپیمایی در مسیر صاف و شیب دار، تعقیبی - رقابتی و تاخت سریع انجام شده و در آخر مسابقه کراس کانتی (مسابقه استقامتی همراه با پرش از موانع در محیط باز و یا طبیعی) انجام شود. در روز سوم و آخر نیز مسابقات پرش با اسب به شکل کلاسیک آن انجام گرفته و مقام نهایی اسب ها مشخص می شود. به نظر می رسد که بتوان مسابقات سه گانه را یک آزمون سخت و همه جانبه از لحاظ تناسب و آمادگی جسمانی، مقاومت و سرسختی و میزان آموزش دیدگی اسب دانست.

• مسابقات پرش با اسب (Show Jumping)

  همان طور که در بخش مقدمه و تاریخچه مسابقات سوارکاری نیز به آن اشاره شد، مسابقات پرش با اسب بر روی پرش از روی موانع مشابه با حصارها و موانع بین زمین های کشاورزی و بیرون از شهر در یک مسیر مشخص تمرکز دارد. این موانع ممکن است ترکیبی از انواع موانع مانند موانع قائم، موانع اسپرد یا ترکیبی و موانع پرشی دوبل یا سه گانه باشد. هدف از انجام مسابقات پرش همان طور که در بخش مسابقات سه گانه نیز اشاره کوچکی به آن شد، سنجش میزان چابکی، دامنه حرکات و دقت اسب و سوارکار است. علاوه بر سنجش دقت، سرعت و سیر دقیق در مسیر محوطه حاوی موانع نیز در سوارکاران مورد سنجش قرار می گیرد. به همین دلیل است که ترکیبی از سریع ترین زمان پایان مسیر و کمترین خطا در عبور از مسیر و موانع به عنوان معیار انتخاب برنده نهایی مدنظر قرار گرفته است. مسابقات پرش با اسب در کنار مسابقات درساژ، کورس، استقامت و سه گانه جزو رایج ترین، پرطرفدارترین و شناخته شده ترین رشته های سوارکاری هستند که در المپیک مسابقات سه رشته پرش، سه گانه و درساژ برگزار می شوند.

• درساژ (Dressage)

  همان طور که در بخش بررسی تاریخچه سوارکاری به آن اشاره شد، درساژ یک رشته ورزشی بر اساس مانورهای طبیعی اسب ها در گله و طبیعت است که برای اهداف رزمی و نظم در سیستم سواره نظام حائز اهمیت بوده و آرامش و مطیع بودن اسب را نشان می دهد؛ بنابراین هدف نهایی از رشته درساژ رشد ورزشی و رفتاری اسب است که گاها ده سال طول می کشد تا قدرت، تعادل و مهارت اسب به اوج خود رسیده و یک اسب حرفه ای رشته درساژ ساخته شود. در سطح پایه و اولیه هدف ایجاد ریتم و آرامش در حرکات اسب است که در طی ۱۰ سالی که به آن اشاره شد از طریق روش های تمرینی ویژه به سطح عالی خود می رشد. در طی مسابقات درساژ به هرکدام از حرکات استاندارد این رشته که توسط اسب انجام می شود امتیازی تا حداکثر عدد ۱۰ داده می شود و معیار داوران انجام حرکات به آرام ترین، نرم ترین و روان ترین شکل ممکن است. درساژ را به دلیل ویژگی های این رشته ورزشی با عناوینی مانند رقص با اسب یا رقص باله دنیای اسب ها می شناسند که به رشته ورزشی ظریف و زیبا و باشکوهی مشهور است. نام درساژ (Dressage) برای این رشته ورزشی از واژه فرانسوی به معنای "برای آموزش" گرفته شده است که تأکید این رشته بر بالاترین سطح آموزش اسب را نشان می دهد.

• مسابقات چوگان (Horse Polo)

  در برخی منابع تاریخی آمده است که چوگان یکی از قدیمی ترین ورزش های تیمی شناخته شده در جهان یا قدیمی ترین رشته ورزشی زیرمجموعه سوارکاری در دنیا است. این ورزش ابتدا در ایران و سپس در هندوستان به عنوان یک بازی آموزشی برای نیروی سواره نظام شناخته شده بود و به عنوان ورزش پادشاهان نیز مشهور بوده است. البته این ورزش در میان زنان ایرانی و به خصوص زنان طبقه اشراف نیز بسیار محبوب بوده است. ورزش چوگان از ایران به هندوستان، تبت، چین و مناطق عرب نشین نیز منتقل شد که به وسیله انگلیسی ها از هندوستان به اروپا رفت و اکنون جزو محبوب ترین رشته های ورزشی سوارکاری در دنیا است. این ورزش معمولاً با دو تیم که هرکدام شامل ۴ سوار هستند انجام شده و تلاش اعضای هر تیم بر این استوار است که با چوب چوگان که انتهای آن به شکل استوانه ای عمود بر دسته چوب است توپ چوبی چوگان را به سمت دروازه تیم حریف پیش برده و از خط دروازه عبور دهند. برنده به وسیله تعداد گل های به ثمر رسیده توسط هر تیم مشخص می شود. این بازی یک و نیم تا دو ساعت طول می کشد که به راندهای ۷ دقیقه ای با نام چوکا (chukkas) تقسیم می شود و بین چوکاها 4 دقیقه فاصله در نظر گرفته می شود.

  البته بین دو نیمه زمان بازی نیز یک تایم استراحت ۱۰ دقیقه ای در نظر گرفته می شود. با توجه به فعالیت بالای بدنی اسب ها در حین این مسابقه، هر سوار می تواند چند اسب برای تعویض در حین مسابقه داشته باشد. زمین مسابقه ۳۰۰ یارد (۲۷۴ و سه دهم متر) طول و ۱۶۰ یارد (۱۴۶ و سه دهم متر) عرض دارد. یکی از قدیمی ترین زمین های چوگان دنیا که با وجود تغییر کاربری هنوز وجود دارد و نشانه های دروازه های چوگان هنوز در آن قابل دیدن است، میدان نقش جهان اصفهان است. گرچه چوگان ورزش ملی ایرانیان بوده و ایرانیان در بسیاری از منابع تاریخی به عنوان مخترع این ورزش شناخته شده اند، اما متأسفانه اکنون رواج گذشته را در ایران ندارد که جای تأمل و چاره اندیشی درباره کمرنگ شدن بسیار محسوس این ورزش پرهیجان تیمی در ایران دارد.

• مسابقات کورس یا سرعت (Horse Racing)

  مسابقات سرعت یا کورس جزو مسابقات پایه سوارکاری هستند که در چهار دسته اصلی از مسابقات انجام می شوند. این چهار دسته از مسابقات شامل مسابقات در مسیر مسطح (Flat Racing)، مسابقات سرعت همراه با پرش از موانع (Steeplechasing)، مسابقات ارابه رانی (Harness racing) و مسابقات استقامت (Endurance racing) می شود. در مسابقات سرعت عادی یا مسیر مسطح به چالش کشیدن توانایی های اسب ها در سرعت، استقامت و مهارت سوارکار در انتخاب بهترین تاکتیک برای برنده شده در آخر مسیر مدنظر قرار دارد. مسیر مسابقه می تواند فواصل مختلفی داشته باشد که بر اساس سن اسب ها و نوع مسابقه و سایر مؤلفه ها متغیر است. برای اندازه گیری مسیر مسابقات سوارکاری در کشورهای انگلیسی زبان از واحد فُرلانگ (Furlong) استفاده می شود که هر ۵ فرلانگ حدوداً یک کیلومتر می شود و اغلب مسابقات سرعت با اسب از ۵ فرلانگ (یک کیلومتر) تا ۲ مایل (حدود سه و دو دهم کیلومتر) مسافت را در بر می گیرند. اکثر مسابقات کورس یا سرعت بر روی زمین چمن یا خاکی انجام می شوند و اسب ها می توانند در دسته بندی های مختلف (مانند دسته بندی بر اساس جنسیت یا سن) در آن شرکت کنند. در ایران نیز مسابقات کورس مشهور و پرطرفداری وجود دارند که برترین اسب ها و سوارکاران (اصطلاحاً چابک سوارها) در آن شرکت می کنند و معمولاً به صورت فصلی برگزار می شوند. از میان آنها مسابقات کورس گنبد کاووس و بندر ترکمن، مسابقات کورس تهران، مسابقات کورس خوزستان و اهواز و مسابقات کورس شمال (مانند مسابقات کورس گیلان) و شمال غرب یا شمال شرق کشور و ... قابل ذکر هستند.

• مسابقات ارابه رانی (Harness racing)

  همان طور که در ابتدای مقاله نیز به آن اشاره شد، یکی از قدیمی ترین انواع مسابقات سرعت که از زمان باستان در جهان رایج بوده است مسابقات ارابه رانی است. امروزه معمولاً این مسابقات با یک اسب که ارابه دوچرخ سبک وزن (Sulky, Spider, Chariot) حاوی یک سوارکار را می کشد، انجام می شود. مسابقات ارابه رانی بیشتر در کشورهای اروپایی، استرالیا و نیوزلند رایج است. برخی نژادهای اسب مانند استانداردبرد (Standardbred)، تروتر یا یورتمه روی فرانسوی (French Trotters)، یورتمه رو یا تروتر روسی (Russian Trotters) و یا سایر نژادهای اصطلاحاً تروتر یا یورتمه رو به دلیل توان دویدن به شکل یورتمه که برای مسابقات ارابه رانی مناسب تر ارزیابی شده اند، نژادهای رایج در مسابقات ارابه رانی هستند.

• مسابقات استقامتی (Endurance racing)

  دسته دیگر از مسابقات اسب سواری که در نقاط مختلف دنیا محبوب هستند را مسابقات استقامتی (Horse endurance racing) شامل می شود که توسط فدراسیون جهانی رشته های اسب دوانی (FEI) به رسمیت شناخته شده است. این مسابقات در مسافت های مختلفی برگزار می شوند اما مسافت بیش از 160 کیلومتر در یک روز بسیار در بین این نوع از مسابقات کمیاب است. البته مسابقات دارای مسافت کمتر از 160 کیلومتر (معمولاً مسافت بین50 تا 100 مایل) تحت عنوان مسابقات مسافت محدود (LD) شناخته می شوند.

  در مسابقات استقامتی اسب سواری نیز مانند مسابقات دوی ماراتن آنکه زودتر از بقیه شرکت کنندگان از خط پایان بگذرد برنده مسابقه است و در طول مسیر نیز شرکت کنندگان در محل های مشخصی مورد بررسی از نظر سلامت و داشتن شرایط ادامه مسابقه قرار می گیرند. همچنین مانند دوی ماراتن در مسابقات استقامتی اسب سواری نیز بسیاری از شرکت کنندگان برای بهبود عملکرد شخصی خود و اسبشان شرکت نموده و رسیدن به خط پایان بدون ایجاد مشکلی در سلامت را برای خود یک برد به حساب می آورند.

انواع دیگری از مسابقات و نمایش های شامل اسب ها نیز در سراسر دنیا مشهور هستند که نمایش اکروباتیک بر روی اسب (Equestrian Vaulting)، نمایش هماهنگ اسب و سوار (Reining)، نمایش مهارت های گله داری با اسب (Cutting)، مسابقات مهارت های سوارکاری خردسالان یا مبتدیان (اصطلاحاً درون باشگاهی یا گیمخانا) (Gymkhana)، مسابقات سرعت مسافت کوتاه در مسیر غیرمستقیم یا رفت و برگشتی یا مسابقات بَرِل (Barrel Racing) و مسابقات تعقیبی تیمی (Team Chasing) را در بر می گیرد.

این مسابقاتی که در این مطلب مورد اشاره قرار گرفتند دربرگیرنده همه انواع مسابقات سوارکاری رایج در سراسر دنیا نیستند. با توجه به قدمت سوارکاری که به دوران پیش از تاریخ و اوایل دوران تاریخی باز می گردد، در هر فرهنگ و تمدنی بنا بر تاریخ آن فرهنگ یا تمدن مسابقات سوارکاری به شکلی مختص آن فرهنگ برگزار می شود. به عنوان مثال مسابقات بزکشی که در کشورهای آسیای میانه و شرق ایران بسیار پرطرفدار هستند و یا مسابقات تیراندازی با کمان در حین سوارکاری و سایر مسابقات رایج در آیین سامورایی ها در ژاپن قابل ذکر هستند. با توجه به نفوذ گسترده و عمیقی که اسب ها در فرهنگ و تاریخ انسان دارند، می توان تعداد بسیار متنوعی از مسابقات و نمایش هایی که با مشارکت اسب ها انجام می شوند را در اقصی نقاط جهان یافت و از آنها جهت شناخت فرهنگ های مختلف بشری سود جست.

با توجه به گستردگی رشته های ورزشی مرتبط با سوارکاری و ابزار، وسایل و آموزش های لازم برای هرکدام، طیف گسترده ای از اقلام و خدمات موردنیاز برای هر رشته سوارکاری در بازار موجود است که بررسی و مقایسه بین آنها و انتخاب از بین آنها بسیار دشوار و وقت گیر به نظر می رسد. اپلیکیشن و وب سایت مرغابی امکان بررسی و مقایسه جامع بین تمامی گزینه های موجود در بازار ایران را به سهولت در کنار ارائه خدمات مشاوره تخصصی در این زمینه ها برای اولین بار در ایران در اختیار علاقه مندان و فعالیت عرصه سوارکاری، رشته های ورزشی مرتبط با اسب و اسب داران و باشگاه داران قرار می دهد.