همان طور که در مقاله "معرفی گونه های مشهور و پرطرفدار و نکات مهم پرورش قرقاول" نیز اشاره شد، قرقاول ها پرندگان بسیار زیبا و جذابی هستند که در گونه های متنوع در طبیعت یافت می شوند و از ایام قدیم به دلیل کیفیت بالای گوشت و زیبایی چشمگیر به عنوان یکی از پرندگان اصلی شکارگاهی موردتوجه بوده اند. به ویژه گونه طوق دار (قرقاول معمولی یا اصطلاحاً قرقاول آمریکایی) و گونه بسیار مشابه با آن از لحاظ ویژگی های ظاهری یعنی قرقاول خزری را می توان رایج ترین گونه های قرقاول شناخته شده در سراسر دنیا به شمار آورد.

در دهه های اخیر با توجه به تغییر شرایط زیست محیطی برای قرقاول ها در زیستگاه های طبیعی آنها و با توجه به افزایش علاقه به قرقاول ها برای نگهداری به عنوان پرنده زینتی و تفرجگاهی (در کنار پرورش برای تولید گوشت و تخم) و همچنین حفظ گونه های مختلف قرقاول ها در شرایط نگهداری در اسارت، پرورش قرقاول بسیار در سراسر دنیا گسترش یافته است. این موضوع از این جهت مهم است که ایجاد شرایط مساعد برای قرقاول ها در محیط زیست طبیعی آنها برای رسیدن به بهترین شرایط زیست و تولیدمثل طی چرخه زیستی سالانه آنها و در نتیجه حفظ و بهبود جمعیت قرقاول ها در شکارگاه های مجاز (به عنوان مثال شکارگاه های مجاز موجود در کشور ایالات متحده آمریکا به عنوان یکی از کشورهای دارای طیف گسترده طرفداران فعالیت تفریحی و ورزشی شکار) نیز با وجود سرمایه گذاری ها و تحقیقات گسترده ای که در جهت بهبود موارد مذکور، همچنان دارای پیچیدگی ها و سختی های خاص خود است.

مزایا و چالش های پرورش قرقاول:

به هر فرد علاقه مندی که می خواهد در زمینه پرورش و فروش قرقاول شروع به فعالیت نماید، توصیه می شود که در بدو امر و قبل از شروع به هر نوع سرمایه گذاری در این حوزه، در مورد شرایط کار در این حوزه، مزایای این فعالیت (به ویژه در منطقه فعالیت و کسب و کار خود) و چالش های پیش روی شروع و ادامه این فعالیت به آگاهی عمیق و تاحدامکان کاملی با کمک گرفتن از افراد متخصص، مجرب و قابل اعتماد در این حوزه برسد. در این راستا باید نکات زیر را مدنظر داشت.

که شرح مختصری از این موارد در ادامه مطلب خواهد آمد.

1- سرعت رشد قرقاول: گرچه در منابع مختلف سرعت رشد مناسب قرقاول ها جزو مزایای پرورش آنها به شمار آمده است، اما تحقق این مهم نیازمند فراهم نمودن پیش نیازهایی مانند شرایط تغذیه و پرورش مناسب است. به عنوان مثال، تغذیه جوجه ها با جیره های دارای سطح بالایی از منابع پروتئینی باکیفیت باعث افزایش سرعت رشد آنها می شود. به موازات اینکه آنها به سن بلوغ نزدیک می شوند، تغذیه آن ها با مقادیر مناسب از خوراک های بالانس شده نسبت به سن آنها و حاوی مکمل های مناسب می تواند مواد مغذی لازم را در سطوح کافی برای آنها تأمین کند. گرچه دسترسی به فرمول های اختصاصاً بالانس شده برای جوجه های قرقاول و سایر سنین قرقاول ها (به خصوص برای هر گونه یا نژاد قرقاول) بسیار محدودتر از سایر طیور و پرندگان است، اما می توان تاحدامکان جیره آن ها را به شرایط بهینه با توجه به آنچه از دانش فنی و مواد اولیه لازم برای خوراک آنها در دسترس است، نزدیک نمود.

اگر قرقاول ها به عنوان پرنده شکارگاهی یا تفرجگاهی یا جهت تقویت جمعیت طبیعی قرقاول ها در محیط زیست طبیعی پرورش یابند، با توجه به طول عمر کوتاهی که دارند، به حداکثر رساندن سرعت و پتانسیل رشد آنها در کوتاه ترین زمان ممکن از اهمیت دوچندانی برخوردار خواهد شد. علاوه بر تغذیه بهینه، ایجاد شرایط محیطی بهینه از لحاظ دما، سطح رطوبت و روشنایی و اطمینان از به حداقل ممکن رساندن تنش های محیطی وارده به قرقاول ها در محل پرورش نیز نقش بسیار مهمی در ایجاد سرعت رشد و بلوغ بهینه دارد.

2- سازگاری با اقلیم های متنوع: به خصوص اگر گونه ها و نژادهای متنوع قرقاول در نظر گرفته شود، مشاهده می شود که می توان گونه مناسب برای هر اقلیم را انتخاب نمود و با ایجاد شرایط مناسب برای آن گونه مناسب برای آن اقلیم خاص، به سرعت رشد و بهره وری مناسب رسید. اصولاً قرقاول ها پرندگان سازگاری هستند که با موفقیت در نقاط مختلف جهان در حال زیست و پرورش هستند، اما همان طور که گفته شد، باید جهت پرورش و تولید بهینه، عوامل محیطی مختلف مانند دما، سطح بارندگی و رطوبت، سرعت باد و میزان در معرض نور خورشید یا هر منبع نور مناسب دیگر قرارگرفتن را در نظر گرفت.

در انتخاب محل فارم پرورش قرقاول می توان اقلیم مناسب گونه یا نژاد قرقاول مدنظر برای پرورش را در نظر گرفت و به طور کلی آب و هوای معتدل که زمستان های بسیار سرد یا تابستان های بسیار گرم نداشته باشد می تواند مطمئن ترین اقلیم برای پرورش همه گونه های قرقاول (مگر در مورد گونه های خاص) باشد. از این جهت است که داشتن شناخت کافی از گونه های مختلف قرقاول جهت انتخاب یکی از آنها برای پرورش در اقلیم محل راه اندازی کسب و کار خود بسیار مهم است.

به عنوان مثال، با وجود اینکه اشاره شد که اقلیم معتدل برای اغلب گونه های قرقاول مناسب ترین اقلیم است، اما گونه های خاصی از قرقاول ها نیز وجود دارند که در ارتفاعات بالاتر از 2000 متر از سطح زمین و حتی مناطقی مانند رشته کوه های هیمالیا بومی هستند و برخی گونه ها مانند گونه بسیار رایج طوق دار یا آمریکایی نیز توان تحمل گرمای حتی تا 40 درجه سانتیگراد را دارند (البته با افت عملکرد محسوس نسبت به شرایط بهینه). اصولاً آنچه مخرب ترین اثر را دارد واردشدن شوک های اقلیمی شدید و ناگهانی مانند تغییرات ناگهانی دمایی (موج گرما یا سرمای شدید و غیرمنتظره، سیل یا خشکسالی و...) است که می تواند نرخ تلفات را حتی به میزانی بسیار بیش از نرخ تلفات قابل قبول افزایش دهد و حتی میزان باروری و موفقیت تولیدمثلی را به طور محسوسی کاهش دهد.

3- تطبیق پذیری نسبتاً بالای روش های پرورش قرقاول: باوجوداینکه جهت پرورش با عملکرد بالا و مشابه شرایط صنعتی پرورش طیور، هرچه بیشتر باید شرایط اساسی لازم برای پرورش قرقاول و به ویژه مواردی که در بالا در مورد تغذیه و پرورش گفته شد را رعایت نمود، اما باز هم با توجه به مقاومت و سازگاری نسبتاً بالای قرقاول ها (به خصوص اگر نژاد یا گونه مناسب برای اقلیم مربوطه انتخاب شده باشد)، پرورش قرقاول نسبت به سایر پرندگان پرورشی مانند طیور گوشتی و تخم گذار صنعتی می تواند انعطاف پذیری مناسب با تغییر شرایط پرورش دهندگان نشان دهد.

امروزه روش های دورگه گیری و یا حتی روش های تلقیح مصنوعی یا مهندسی ژنتیک در حال ورود به حوزه پرورش قرقاول هستند که البته چالش ها و نگرانی های خاص خود را نیز به همراه آورده اند. روش های تلقیح مصنوعی در پرندگان علاوه بر اینکه پیچیدگی ها و سختی های بالایی نسبت به دام ها دارد، می تواند باعث افزایش سرعت پرورش و بهبود ویژگی های موردنظر در نسل های بعدی شود. اما می تواند خلوص و تنوع ژنتیکی گونه های طبیعی و اصیل قرقاول را (به ویژه در مورد گونه های در معرض خطر کاهش شدید جمعیت و انقراض) در برداشته باشد.

در دورگه گیری که بین گونه های قرقاول یا حتی در برخی موارد بین قرقاول ها و سایر پرندگان شکارگاهی و تفرجگاهی محبوب مانند کبک ها و بلدرچین ها صورت می گیرد (اگر بتواند منجر به تولید تخم نطفه دار و جوجه سالم و بقاپذیر شود) و هدف افزایش تنوع ژنتیکی و بهبود تولید است. اما تصمیمی گیری در مورد انجام آن به آن راحتی که برخی افراد تصور می کنند، نیست. با توجه به اینکه دورگه گیری برای انتقال صفات مطلوب هر دو والد (هر دو گونه یا نژاد) به نسل های بعدی است، می توان ویژگی های مثبت و منحصر بفرد مانند افزایش مقاومت در برابر بیماری های خاص را ایجاد نمود. اما احتمال بروز نتایج غیر قابل پیش بینی و حتی انتقال و تقویت صفات نامطلوب نیز وجود دارد.

اگر دو جمعیت در نظر گرفته شده برای دورگه گیری از نظر ژنتیکی بسیار متفاوت باشند یا در مجموع به درستی انتخاب نشده باشند، می تواند منجر به عواقب منفی جدی مانند کاهش باروری یا حتی عقیمی در فرزندان شود. همچنین، معمولاً چندین سال طول می کشد تا نتایج برنامه های به نژادی و دورگه گیری آشکار شود که این مورد و مجموع موارد گفته شده از نظر اقتصادی برای پرورش دهندگان که تأخیر در بازگشت سرمایه برای آنها مضر و خطرناک است، می تواند درجه ریسک بالایی داشته باشد. این موارد ضرورت تصمیم گیری در مورد دورگه گیری بین قرقاول ها توسط افراد متخصص در ژنتیک طیور را نشان می دهد. به هر حال، می توان با رعایت نکات اساسی و ضروری، همچنان انعطاف پذیری خوبی از قرقاول ها نسبت به شرایط پرورش بدون کاهش محسوس در عملکرد مشاهده نمود.

4- محدود بودن تولید گوشت و تخم قرقاول با وجود بازار مصرف لوکس و جذاب برای آن: در سال های اخیر، به ویژه در هتل ها و رستوران های لوکس تقاضا برای گوشت قرقاول (گوشت شکار) رو به فزونی بوده است که افزایش تولید همپای این افزایش تقاضا رشد نکرده است. با این وجود، همچنان داشتن استراتژی های بازاریابی مؤثر برای تولیدکنندگان و عرضه کنندگان گوشت و تخم قرقاول بسیار مهم است. یک رویکرد مؤثر می تواند تأکید بر مزایای این محصول مانند محتوای چربی کمتر، محتوای مواد مغذی و پروتئین برابر و یا بالاتر و کیفیت بالای آن در مقایسه با سایر محصولات رقیب آن باشد.

استراتژی دیگر می تواند شراکت در ایجاد برند، بازاریابی و عرضه محصولات قرقاول با رستوران ها و یا فروشگاه های عرضه کننده غذاها و محصولات خاص باشد. ایجاد روابط مداوم و مستحکم با رسانه های فضای اینترنت و فضای مجازی (در ایران وب سایت و اپلیکیشن مرغابی) برای تبلیغ محصولات نیز می تواند آگاهی و علاقه مشتریان بالفعل و بالقوه را نسبت به این محصولات افزایش دهد. استفاده از روش های پرورش بهینه، دارای عملکرد اقتصادی بالاتر و روش های پرورش بیشتر جذب کننده مشتریان مانند پرورش و تولید محصولات ارگانیک نیز می تواند به طور محسوسی به گسترش بازار و افزایش تقاضا برای گوشت و تخم قرقاول کمک کند.

باید به این نکات توجه نمود که بسیاری از افراد از وجود امکان خرید و استفاده راحت و سالم از گوشت قرقاول و محل های عرضه آن اطلاع ندارند یا از تنوعی که می تواند در برنامه غذایی خانواده با استفاده از این محصول باکیفیت بالا ایجاد نمود اطلاع کافی ندارند. می توان با نمایش دستورالعمل پخت غذاهای جدید و جذاب و یا راحت با استفاده از گوشت قرقاول، بلدرچین و.. یا ترکیبی از آنها و برگزاری مسابقات آشپزی با استفاده از این محصولات بیشتر جامعه و بازار مصرف را با این محصولات آشنا نمود تا بازار این محصولات و تقاضای آن ها بیش از پیش افزایش یابد. اگر این موضوع مدنظر قرار گیرد که حتی در ایالات متحده آمریکا که یکی از تولیدکنندگان عمده قرقاول برای استفاده شکارگاهی، تفرجگاهی و تولید گوشت و سایر محصولات است نیز برآوردها نشان داده که کمتر از 20 درصد مردم حداقل یکبار تجربه مصرف گوشت قرقاول را داشته اند، بیشتر بکر بودن بازار جهانی محصولات قرقاول و البته سایر پرندگان مشابه مانند کبک و بلدرچین مشخص می شود.

اگر به این موضوع استفاده از قرقاول به شکل تاکسیدرمی شده یا پرهای زیبای آن در دکوراسیون، صنایع دستی و لوازم جانبی مانند کلاه و زیورآلات نیز افزوده شود، بیشتر پتانسیل های کمتر شناخته شده پرورش قرقاول از نظر اقتصادی مشخص می شود. مزارع پرورش قرقاول می توانند مستقیماً برگزاری تورهای گردشگری بازدید از مزارع و قرقاول های تولید شده و فروش آنها به علاقمندان نگهداری پرندگان زینتی بزرگ جثه تر در فضای سبز مسقف را نیز (البته با رعایت موارد بهداشتی و قرنطینه ای و ملاحظات و قوانین زیست محیطی) موردتوجه قرار دهند.

وقتی که از حداکثر پتانسیل های بازار بهره گرفته شود و بازار تقاضای محصولات قرقاول پرورشی تا آنجا که ممکن است توسعه یابد، سرمایه گذاری بر روی توسعه زیرساخت های نرم افزاری و سخت افزاری توسعه صنعت پرورش قرقاول و کبک و... نیز در سراسر کشور توجیه پذیر تر شده و خود باعث گسترش بیشتر این شاخه از صنعت پرورش طیور و ماکیان و زیرمجموعه ها و صنوف مرتبط با آن می شود. تحقق این مهم می تواند خود کمک بسیار مهمی به رشد پایدار و حفظ صنف پرورش کبک و قرقاول شود و چالش های پیش روی فعالین این عرصه را برای حفظ و گسترش کسب و کار خود کاهش دهد.

نکته مهمی که در پرورش قرقاول می توان مدنظر قرار داد، مزایا و چالش های خرید جوجه یکروزه یا جوجه کشی از تخم های نطفه دار قرقاول در مقابل یکدیگر است. فرایند جوجه کشی نیاز به توجه به ریزه کاری های خاصی مانند توجه به دما و رطوبت مناسب در دستگاه جوجه کشی دارد. همچنین، تخم ها باید در تعداد دفعات و به شکل مناسبی در طول روز چرخانده شوند. البته دستگاه هایی در بازار وجود دارند که هم می توان برای چرخاندن اتوماتیک تخم ها و هم دما و رطوبت مناسب به آنها برنامه داد.

انتخاب دستگاه مناسب که بتواند شرایط مناسب برای جوجه کشی از تخم قرقاول را فراهم کند یک ضرورت اولیه است که در کنار مواردی مانند داشتن بهره کافی از دانش و تجربه در جوجه کشی از تخم قرقاول (به عنوان مثال آگاهی از روش کَندلینگ با تشخیص شرایط داخل تخم با تاباندن نور و...)، رعایت نظافت، ضدعفونی و بهداشت مناسب در دستگاه و فرایند جوجه کشی و استفاده از تخم های سالم و مطمئن از نظر نطفه دار بودن و به دست آمده از والدهای از هر نظر عالی و مناسب و سایر موارد ضروری می تواند تضمین کننده به دست آمدن جوجه های کافی و باکیفیت برای پرورش باشد.

برای افراد مبتدی یا افرادی که قادر به سرمایه گذاری اولیه لازم برای ایجاد بخش جوجه کشی در فارم پرورش قرقاول خود نیستند توصیه می شوند که خرید جوجه قرقاول از تأمین کنندگان معتبر و مجرب می تواند جایگزین بسیار خوبی باشد. به هر حال،

نگهداری جوجه های یکروزه و کم سن و سال قرقاول آنقدر حساسیت دارد که مانند جوجه های سایر ماکیان مانند مرغ و بوقلمون باید آماده سازی ها و کارهای مهمی نیز قبل از ورود جوجه ها به سالن انجام شود. این کارها مواردی مانند نظافت و حذف بستر قدیمی به طور دقیق و اصولی، ریختن بستر مناسب جدید به شکل یکنواخت و با قطر مناسب در سالن (شامل موادی مانند کاه تمیز و بدون رطوبت یا آلودگی)، گذاشتن ورقه های کاغذ مناسب در روزهای اول روی بستر جهت راحتی بیشتر و مدیریت تغذیه بهتر و جلوگیری از مصرف احتمالی مواد بستر توسط جوجه ها و کسب اطمینان از کارکرد درست سیستم تهویه و برقرار بودن شرایط دمایی مناسب در سطح زیست جوجه ها در سالن قبل از ورود آنها به سالن پرورش را شامل می شود.

به ویژه در هفته اول پرورش جوجه قرقاول ها لازم است که در شب نیز بازدیدی با حداقل ایجاد مزاحمت و تنش برای جوجه ها از سالن انجام شود تا از آسایش جوجه ها (به ویژه از نظر تهویه و دمای محیطی) اطمینان حاصل شود. به تدریج وابستگی جوجه ها به سیستم تهویه و گرمایش کمتر شده و ممکن است در هفته سوم فقط در طول شب نیاز به گرمایش باشد و در هفته چهارم فقط در صورت نیاز جریان غیرمستقیم ملایمی از هوای گرم نیاز باشد یا حتی به همین قدر نیز نیاز نباشد. این موضوع به شرایط دمایی منطقه استقرار سالن پرورش و میزان بسته بودن یا باز بودن محیط سالن پرورش وابسته است. توصیه می شود که علائم تحت تنش سرمایی یا گرمایی بودن جوجه قرقاول ها از افراد مجرب و متخصص آموزش دیده شود تا به محض مشاهده آن ها، تغییرات لازمه در تنظیمات سیستم تهویه اعمال شود.

وقتی که قرقاول ها به سن بلوغ یا مناسب رهاسازی در شکارگاه یا تفرجگاه عمومی یا شخصی رسیدند نیز بهتر است که پناهگاه مناسبی در برابر عوامل محیطی برای آنها در نظر گرفته شود (البته اگر امکان آن فراهم باشد و محیط رهاسازی آنها محیط بسیار وسیعی مانند یک جنگل یا منطقه حفاظت شده محیط زیست نباشد). اگر قبل از رها سازی یا فروش برای مدتی در یک محیط محصور شده با توری نگهداری می شوند. باید توجه شود که از این فرصت جهت دسترسی آنها به نور خورشید و فعالیت بدنی کافی استفاده شود تا پرندگان قوی و سرحال و تا حد ممکن عادت داده شده به زیست طبیعی در اختیار باشند. در این محیط باید از ازدحام و تراکم بالا پرهیز شود تا هم فضای کافی برای پرواز و فعالیت بدنی فراهم باشد و هم عوارضی مانند درگیری و نوک زدن همدیگر و در نهایت عارضه کانیبالیسم (هم نوع خواری) پیش نیاید.

البته وقتی هدف از پرورش قرقاول استفاده برای تولید گوشت یا فروش به عنوان پرنده زینتی بزرگ باشد، نیاز به داشتن پِن پرواز یا آمادگی برای پرواز وجود ندارد. زیرا نیازی به آماده سازی برای زیست در محیط طبیعی یا دارای شرایط نزدیک به محیط طبیعی وجود ندارد. در مورد بیماری های مشترک بین ماکیان و قرقاول و سایر بیماری هایی که احتمال بروز بالاتر در جمعیت قرقاول های پرورشی دارند باید مشاوره دامپزشک آگاه در مورد بیماری های پرندگان و به خصوص پرندگان زینتی و شکارگاهی به سهولت در دسترس باشد تا اقدامات لازم بهداشتی صورت گیرد و جلوگیری احتمال بروز تلفات و خسارات سنگین در گله قرقاول های پرورشی به حداقل ممکن برسد.