مهم ترین ویتامین های موردنیاز بدن اسب + اثرات آن

ویتامین های مورد نیاز اسب

امروزه صاحبان اسب ها هرچه از دستشان برآید برای تأمین حداکثر سلامت و شادابی ممکن در اسب های خود انجام می دهند. شاید مهم ترین سؤال یک صاحب اسب از متخصصین تغذیه و پرورش اسب ها این باشد که چه مواد مغذی برای ایجاد سلامت و شادابی در اسب ها ضروری است؟ می توان گفت که ویتامین ها یکی از مهم ترین گروه های مواد مغذی برای حفظ سلامت اسب ها و رشد و شادابی حداکثری در آن ها هستند.

معمولاً تمام توجه اسبداران معطوف تأمین منابع انرژی مانند کربوهیدرات ها و چربی ها و منابع پروتئینی است که به نظر می رسد مهم ترین مواد مغذی موجود در جیره اسب ها هستند، اما ویتامین ها نیز نقش حیاتی در طیف گسترده ای از فرایندهای بیولوژیکی بدن دارند که ممکن است در مقابل منابع انرژی و پروتئین جیره کمتر به آن توجه شود؛ پس در ادامه این مقاله تلاش بر این است که ویتامین های ضروری برای اسب ها، نقش و اهمیت آن ها و سایر مواردی که باید مورد توجه باشند، شرح داده شود.

اهمیت ویتامین ها در تغذیه اسب

امروزه مفهوم جیره بالانس شده یا متعادل جزو مفاهیم پایه ای و اساسی تغذیه حیوانات خانگی و همراه با انسان است که اسب ها نیز از این قاعده مستثنی نیستند. بر همین اساس است که تأمین مقادیر کافی انرژی، پروتئین، سایر درشت مغذی ها و ریزمغذی ها به شکل هم زمان با یکدیگر یا به بیان دیگر به شکل سینکرونایز شده در رأس امور متخصصین جیره نویسی و تغذیه اسب ها قرار دارد.

یکی از گروه های مواد مغذی که در دسته ریزمغذی ها قرار می گیرد و در عملکردهای اساسی و حیاتی بدن مانند عضلات، استخوان ها، رشد، سیستم ایمنی نقش های کلیدی بازی می کنند، ویتامین ها هستند. ویتامین ها در طی فعالیت بدنی و ریکاوری از فعالیت بدنی نقش بسیار مهمی دارند که در حیواناتی مانند اسب ها (در دسته حیوانات ورزشکار قرار دارند) بیش از سایر حیوانات موردتوجه انسان است.

به همین دلیل است که در جیره های مراحل مختلف زندگی اسب ها و حتی مواردی مانند شیرخشک کره اسب به محتوا و بالانس ویتامین های خوراک ها باید توجه ویژه ای گردد.

ویتامین های ضروری اسب

نه تنها تأمین ویتامین ها از طریق خوراک عادی روزانه اسب ها ضروری است، بلکه در برخی گروه ها مانند گروه مولدها به خصوص مادیان و اسب های تولیدی، کره اسب ها و اسب های جوان اسب های ورزشی حرفه ای و اسب های تحت تأثیر بیماری ها یا استرس ها مقادیر بیشتری از ویتامین های ضروری موردنیاز است.

این مقادیر معمولاً حتی در باکیفیت ترین یونجه ها و سایر منابع خوراکی عادی کمتر از میزان موردنیاز این اسب ها وجود دارند و باید به شکل مکمل اسب ها در خوراک فرموله شده تأمین شوند. پس بهتر است هر کدام از این ویتامین ها به تنهایی توسط اسبداران شناخته شده و تأمین شوند.

انواع ویتامین اسب

ویتامین های ضروری به دو گروه ویتامین های محلول در چربی (ویتامین های A، D، E و K) و ویتامین های محلول در آب (عمدتاً ویتامین های گروه B و ویتامین C) تقسیم می شوند که هر کدام نقش های اساسی در سلامت و سیستم های بیولوژیک بدن اسب ها دارند؛ بنابراین، برای معرفی ویتامین های ضروری در جیره اسب ها شرح آنها در قالب این دو گروه خواهد آمد تا شناخت بهتری نسبت به آنها حاصل شود.

ویتامین های محلول در چربی

در ابتدای مبحث معرفی ویتامین های ضروری برای اسب ها به اهمیت و نقش ویتامین های محلول در چربی پرداخته خواهد شد که به دلیل انحلال پذیری بالا در حلال های آلی و جذب بسیار مشابه آن ها با چربی ها در بدن به این عنوان شناخته می شوند. دقت شود که آنها به دلیل محلول در چربی بودن، می توانند در بدن (به خصوص بافت های چربی بدن) ذخیره شده و در صورت مصرف مازاد بلافاصله از بدن دفع نمی شوند. در ادامه به معرفی انواع ویتامین های اسب که محلول در چربی هستند خواهیم پرداخت.

• ویتامین Aدر اسب؛ کمک به سلامت بینایی اسب

  شاید شاخص ترین و مهم ترین عملکرد ویتامین A را بتوان نقش آن به عنوان جزء اصلی رنگدانه های حساس به نور در شبکیه چشم دانست که باعث می شود تا نقش حیاتی در بینایی داشته باشد اما ویتامین A نقش های مهمی در تمایز و بازسازی سلولی و رشد و بهبود عملکردهای مختلف بدن دارد (مواردی مانند تولیدمثل، سلامت استخوان ها و پوست و ماهیچه ها).

  اصولاً ویتامین ها در تنظیم بسیاری از فرایندهای متابولیک بدن نقش مهمی دارند (به عنوان کوآنزیم و پیش ساز کوآنزیم) که ویتامین A نیز از این موضوع مستثنی نیست.

  

  نکته مهم دیگر این است که ویتامین A و پیش ساز آن (ترکیب بتاکاروتن) جزو ویتامین هایی است که از خوراک تأمین می شود و اسب ها معمولاً آن را از خوردن علوفه تازه و مرغوب (به ویژه یونجه و کاه باکیفیت) دریافت می کنند. این ویتامین نیز مانند بقیه ویتامین های محلول در چربی در بدن می تواند ذخیره شود که محل ذخیره آن در بدن اسب ها کبد است. این موضوع کمک می کند که در ماه های زمستان که مراتع باکیفیت و علوفه تازه در دسترس نیست، این ذخایر به جلوگیری از کمبود ویتامین A در بدن کمک کنند.

  البته توصیه شده در این ماه ها به کمبود این ویتامین و تأمین آن از طریق داروی اسب توجه شود. همچنین، همان طور که پیش از این نیز گفته شد، ممکن است برای گروه های خاصی از اسب ها نیاز به تأمین آن به شکل مکمل خوراک باشد. گرچه کمبود این ویتامین در اسب های بالغ و سالم که با علوفه کافی و باکیفیت تغذیه می شوند نادر است، اما باید دقت شود که برای هر اسب با توجه به شرایط خاص آن اسب میزان کافی از ویتامین A تأمین شود.

  کمبود ویتامین A می تواند علاوه بر ایجاد مشکل در سلامت بینایی (مشکلاتی مانند کاهش بینایی، ریزش اشک و شب کوری و...) باعث مشکل در تولیدمثل، افزایش خطر بروز عفونت و بیماری، اختلال در رشد استخوان و ماهیچه و کدرشدن و اختلال در شرایط بهینه پوشش بدن شود. یک مثال بارز دیگر احتمال کمبود ویتامین A را می توان در کره اسب های دچار کمبود این ویتامین در بدو تولد مشاهده نمود که باعث ضعف، کندی رشد و شب کوری در آن ها می شود.

• ویتامین D در اسب

  

  شاید بتوان گفت که مهم ترین عملکرد این ویتامین در بدن اتصال آن به دو شکل D₂ و D₃ به کلسیم و منیزیم است تا تعادل الکترولیت ها و تشکیل استخوان را در بدن حفظ کنند. در واقع، این ویتامین به جذب کلسیم از روده کوچک کمک قابل توجهی می کند.

  همچنین، ویتامین D دفع فسفر از طریق ادرار را تنظیم می کند. با توجه به اینکه بخش عمده ویتامین D مصرفی در بدن از طریق تأثیر نور خورشید بر کلسترول مصرفی در پوست ساخته می شود، این ویتامین برای اسب هایی که در عرض های شمالی تر کره زمین زندگی می کنند یا در بیشتر مواقع در محل های بسته نگهداری می شوند باید تأمین شود.

  به علاوه، برای اسب هایی که تنها از یونجه و علوفه تغذیه می کنند و برای اسب های در حال رشد (به ویژه کره اسب ها) استفاده از مکمل ویتامین D بسیار مورد توصیه قرار گرفته است. فعالیت بدنی مازاد نیز می تواند نیاز بیشتری به تأمین این ویتامین ایجاد کند؛ پس در مورد گروه هایی که گفته شد، توصیه می شود که با کسب نظر از متخصصین تغذیه اسب ها جهت تولید یا خرید خوراک تجاری غنی شده با ویتامین D یا مکمل این ویتامین و تغذیه اسب ها با آن اقدام شود.

  با توجه به اینکه در برخی منابع برای یک اسب حدوداً 500 کیلوگرمی چیزی در حدود 3000 واحد بین المللی (IU) ویتامین D موردنیاز دانسته شده، این میزان را می توان با گذراندن 6 تا 8 ساعت در روز در فضای بیرونی (زیر نور خورشید) تأمین نمود و یا در صورت عدم امکان تأمین این میزان از نور خورشید، از طریق خوراک نسبت به تأمین آن اقدام نمود. البته با توجه به اینکه امکان کمبود این ویتامین کمتر است، علائم مخرب ذخیره بیش از حد آن در بدن مانند کلسیفیکاسیون (رسوب کلسیم) در بافت های نرم بدن (به ویژه عضله قلب)، سفتی مفاصل و... را نیز باید مدنظر داشت.

• ویتامین E برای اسب و مقابله با رادیکال های آزاد

  مهم ترین و شناخته شده ترین عملکرد ویتامین E در بدن به همراهی آن با عنصر سلنیوم در مقابله با اثرات مضر رادیکال های آزاد برمی گردد. کمبود آن در بدن می تواند به ویژه در اسب های جوان و در حال رشد منجر به انحطاط سریع ماهیچه های بدن (ماهیچه های اسکلتی و قلبی) و سایر اختلالات عضلانی مانند عارضه اختلال در نورون های حرکتی شود.

  این ویتامین به دو شکل عمده شامل توکوفرول ها و توکوترینول ها یافت می شوند که در فرمول خوراک های دام و اسب اغلب به فرم استات آلفا-توکوفرول موجود است. در میان رایج ترین مواد خوراکی در تغذیه اسب ها، غلات منبع ضعیفی از این ویتامین هستند، اما علوفه ها (به ویژه یونجه) منبع غنی آن هستند؛ پس مراتع یونجه تازه و کاملاً بالغ نشده جزو بهترین منابع آن به شمار می روند.

  

  در برخی منابع میزان نیاز یک اسب بالغ با وزن بدن 500 کیلوگرم حدود 500 IU (واحد بین المللی) عنوان شده که البته برای هر گروه از اسب ها توصیه می شود که میزان نیاز اختصاصی آن گروه مدنظر قرار گیرد و در برخی گروه ها بیشتر به احتمال کمبود آن توجه شود. به عنوان مثال، در اسب هایی که امکان استفاده از مرتع تازه را ندارند جیره غذایی پرچرب توصیه شده که نیاز به تأمین مقادیر بالاتری از ویتامین E دارند. حتی در اسب های مواجه با برخی از عارضه های عصبی یا عضلانی تا 6000 واحد بین المللی ویتامین E نیاز است.

• ویتامین K اسب و سلامت خون

  عملکرد اصلی ویتامین K در بدن اسب ها، انسان ها و سایر جانداران به فرایند حیاتی انعقاد خون برمی گردد. کمبود این ویتامین منجر به خونریزی داخلی و خارجی می شود؛ پس باید به تأمین مقادیر کافی از این ویتامین برای اسب ها در سنین مختلف توجه کافی مبذول گردد.

  این ویتامین دو منبع اصلی و عمده در اسب ها دارد که گیاهان برگدار تازه یا خشک و باکتری های موجود در دستگاه گوارش (به ویژه مستقر در بخش عقبی دستگاه گوارش و از جمله روده بزرگ) را در برمی گیرد. در مواقعی که سنتز و جذب آن از دستگاه گوارش (از منبع علوفه خوراک یا باکتری های همزیست دستگاه گوارش) یا جذب آن در بدن به دلیل آسیب کبدی دچار اختلال شود، می تواند کمبود این ویتامین در بدن اسب ها رخ دهد.

  

  مصرف برخی داروها نیز می تواند با تولید و جذب ویتامین K تداخل ایجاد کند و منجر به کمبود شود. مصرف مقادیر بالایی از شبدر نیز می تواند باعث کاهش سطح ویتامین K در بدن و علائمی مانند خونریزی، رنگ پریدگی غشاهای مخاطی و ضربان نامنظم قلب شود. در عین حال که مصرف بیش از حد این ویتامین نیز مانند کمبود آن احتمال بروز کمی دارد، اما اگر رخ دهد می تواند منجر به علائم مسمومیت با این ویتامین مانند آسیب کلیوی، لامینیت (منجر به لنگش) و حتی مرگ شود.

  با توجه به مواردی که گفته شد، به مالکان و مسئولین تغذیه و نگهداری از اسب ها توصیه می شود که اجازه حضور اسب ها در مراتع باکیفیت را بدهند یا اگر اسب ها در شرایط مرتعی نگهداری نمی شوند با یونجه هایی که کهنه نیستند، تغذیه شوند. همچنین، خوراک تجاری فرموله شده به طور اختصاصی برای هر گروه از اسب ها با سطوح کافی از ویتامین ها (در اینجا به طور ویژه ویتامین K مدنظر است) برای تغذیه اسب ها استفاده شود.

ویتامین های محلول در آب

مقادیر مازاد ویتامین های محلول در آب بعد از چند ساعت از بدن دفع می شوند که عمدتاً از طریق کلیه ها و ادرار این کار انجام می شود. این خاصیت باعث می شوند که قابلیت ذخیره بالایی نسبت به ویتامین های محلول در چربی نداشته باشند. این ویژگی عدم قابل ذخیره و تجمع بودن آن ها در بدن از این جهت مهم است که هم باید مقادیر موردنیاز به شکل روزانه تأمین شود و هم کمتر امکان دارد که مصرف مقادیر بالاتر از حد نیاز آنها باعث مسمومیت شود.

این موضوع را قبل از هر توضیحی در مورد این گروه از ویتامین ها باید مدنظر داشت.

• ویتامین C

  این ویتامین که با نام اسید اسکوربیک نیز شناخته می شود در سنتز کلاژن به عنوان جزء اصلی بافت همبند یا بافت پیوندی بدن نقش ایفا می کند. همچنین، به مانند ویتامین E و سلنیوم در از بین بردن عوارض رادیکال های آزاد آسیب رسان به سلول ها نقش قابل توجهی دارد (یک آنتی اکسیدان قوی است). به همین دلیل است که کمبود آن می تواند بعث خونریزی در بافت های پیوندی، ایجاد عارضه و ضایعات پوستی و پوشش بدن اسب ها، کندی التیام زخم ها و... شود.

  انسان با مصرف آب مرکبات می تواند جلوی کمبود این ویتامین را در بدن خود بگیرد، اما بخش اعظم ویتامین مصرف شده در خوراک توسط اسب ها قبل از جذب و رسیدن به جریان خون توسط باکتری های دستگاه گوارش تجزیه می شود. در مقابل آن، اسب ها قادرند که این ویتامین را از گلوکز در کبد خود سنتز کنند. پس بروز کمبود این ویتامین در بدن اسب های بالغ و سالم بعید است، اما اسب های مسن و بیمار یا تحت استرس قابل توجه می توانند با کمبود آن مواجه شوند و توصیه شده که مقادیر بالاتری از ویتامین C به اشکال مناسب برای جذب در بدن اسب ها به این حیوانات رسانده شود. پس توصیه می شود که اگر نیازی به تأمین این ویتامین حس می شود با نظر افراد متخصص اقدام شود.

  

• ویتامین های گروه B

  آنچه در گفتمان روزانه تحت عنوان ویتامین B از آن یاد می شود را مجموعه ای از چندین ماده مختلف شامل مواردی مثل تیامین (B1)، ریبوفلاوین (B2)، نیاسین (B3)، اسید پانتوتنیک (B5)، بیوتین (B7)، فولیک اسید یا فولاسین (B9) و کوبالامین (B12) دربرمی گیرد. ویتامین های خانواده B در متابولیسم کربوهیدرات ها، پروتئین ها و چربی ها نقش مهمی دارند و به اسب ها کمک می کنند تا انرژی موردنیاز روزانه خود را از طریق غذای خورده شده تأمین کنند.

  با توجه به اینکه ویتامین های محلول در آب قابل ذخیره در بدن نیستند، باید به طور مرتب برای بدن تأمین شوند که این مقدار یا در بدن اسب ها یا از خوراک (مراتع، علوفه و به ویژه یونجه باکیفیت) به دست می آیند. به همین دلیل است که در اسب هایی که سالم هستند و رژیم غذایی عادی دارند معمولاً مقادیر کافی از تمام ویتامین های گروه B تأمین می شود.

  البته موارد کمبود ویتامین های گروه B نیز می تواند پیش بیاید که مواردی مانند بیماری ها یا انگل های گوارشی (به ویژه در روده) و مصرف برخی گیاهان سمی مانند برخی از سرخس ها (مانع جذب ویتامین بی) از جمله این موارد است که اقدامات درمانی و مصرف روزانه مقادیر خاصی از مکمل ویتامین B ممکن است توسط دامپزشک توصیه شود.

  در موارد دیگر مانند برخی از موارد مشکلات سُم اسب نیز مقادیری از ویتامین هایی مانند بیوتین تجویز می شود. همچنین، اثر آرام بخش نسبی نیز برای ویتامین های گروه B عنوان شده که به این دلیل برای اسب های دچار تنش های عصبی نیز ممکن است به عنوان مکمل درمان توصیه شوند.

  

اثر ویتامین در بدن اسب

نکته ای که در بخش های قبلی این مقاله در مورد برخی ویتامین ها مانند ویتامین E و D مشاهده شد و نباید مورد غفلت قرار گیرد، اثر عناصر معدنی در عملکرد آن ها است. همان طور که مشاهده شد، ویتامین E و عنصر سلنیوم اثر هم افزایی بر یکدیگر به عنوان آنتی اکسیدان دارند که باعث شده تا در اکثر موارد با همدیگر تجویز شوند یا ویتامین D بر عملکرد عنصر کلسیم، منیزیم و فسفر (به ویژه در استخوان ها) تأثیر بالایی دارد. به همین دلیل است که در موارد کثیری فرمول مکمل ها به شکل ویتامینی - معدنی تنظیم می گردد. توصیه اکید می شود که در این مورد از مراجع علمی معتبر استفاده شود.

سخن پایانی

در این مقاله سعی کردیم پیرامون ویتامین های مورد نیاز بدن اسب صحبت کنیم و تمامی نکات درباره انواع ویتامین ها و تاثیرات آن را ذکر نماییم. به یاد داشته باشید که استفاده از مکمل ها و کنسانتره اسب می تواند منبع مهمی برای تامین ویتامین ها باشد. پیشنهاد می کنیم به طور منظم اسب خود را نزد دامپزشک ببرید تا مورد معاینه قرار بگیرد تا در صورت کمبود ویتامین در بدن آن، به سرعت برای رفع این مشکل اقدام نمایید.