دلایل استرس اسب چیست؟ اثرات استرس در اسب ها و روش درمان آن

اسب ها حیواناتی حساس و اجتماعی هستند که مانند انسان ها تحت تأثیر عوامل مختلف دچار استرس می شوند. این تنش ها می توانند کوتاه مدت (حاد) یا طولانی مدت (مزمن) باشند و بر سلامت جسمی، رفتار و حتی عملکرد ورزشی آن ها تأثیر بگذارند. از تغییرات ناگهانی محیط و تغذیه گرفته تا بیماری ها و مشکلات حرکتی، هرکدام می توانند سطحی از اضطراب و فشار روانی را در اسب ایجاد کنند. شناخت دقیق علل، نشانه ها و روش های مدیریت استرس در اسب ها برای صاحبان و مربیان اهمیت زیادی دارد؛ چرا که پیشگیری به موقع علاوه بر حفظ سلامت حیوان، موجب بهبود کیفیت زندگی و افزایش طول عمر آن می شود.

در این مقاله به بررسی دلایل استرس در اسب ها، اثرات آن بر بدن و راهکارهای علمی برای پیشگیری و درمان خواهیم پرداخت.

عوامل ایجاد استرس در اسب ها

عوامل ایجاد استرس اسب

استرس در اسب ها ممکن است به دلیل واکنش بدن به شرایط محیطی، تغذیه ای یا روانی باشد که تعادل طبیعی زندگی آن ها را بر هم می زند. شناخت دقیق این عوامل اهمیت زیادی در پرورش و نگهداری اسب ها دارد. متخصصان و دامپزشکان معمولاً استرس ها را به دو گروه اصلی حاد (کوتاه مدت) و مزمن (طولانی مدت) تقسیم می کنند.

هر یک از این دسته ها نشانه ها و پیامدهای خاص خود را دارند که در ادامه این مطلب به بررسی هر یک از آن ها می پردازیم.

استرس حاد در اسب ها

استرس حاد زمانی رخ می دهد که اسب در برابر یک عامل ناگهانی یا کوتاه مدت قرار گیرد. در اغلب موارد حیوان یا موفق به غلبه بر این فشار می شود یا به مرور به آن عادت می کند. اگرچه استرس حاد معمولاً موقتی است اما در صورت تکرار یا شدت بالا می تواند به مشکلات رفتاری و جسمی منجر شود. از جمله عوامل ایجاد استرس حاد در اسب ها عبارتند از:

• تغییرات ناگهانی آب وهوایی (مانند تغییرات شدید دما یا رطوبت)

• حمل و نقل و جا به جایی با تریلر یا اسب کش ها

• تغییر ناگهانی جیره غذایی یا حذف وعده های غذایی

• صداهای بلند و غیرمنتظره (مانند انفجار، رعد و برق یا سروصدای شهری)

• قطع ناگهانی شیر مادر یا تغییر ناگهانی روال از شیر گرفتن و تغذیه از شیر خشک اسب

• تغییر ناگهانی در محیط زندگی یا اصطبل

استرس مزمن در اسب ها

استرس مزمن زمانی اتفاق می افتد که اسب در مدت طولانی با فشارهای جسمی یا روانی مواجه باشد. این وضعیت می تواند سیستم ایمنی و متابولیسم بدن حیوان را به شدت تحت تأثیر قرار دهد و در صورت عدم مدیریت صحیح، آسیب های جبران ناپذیری ایجاد کند. از جمله مهم ترین عوامل استرس مزمن در اسب ها عبارتند از:

• تمرینات شدید یا مداوم بدون استراحت کافی

• لنگش ها و مشکلات حرکتی ناشی از آسیب یا بیماری

• جیره غذایی نامتعادل یا ناکافی (کمبود ویتامین، مواد معدنی یا فیبر)

• شرایط آب و هوایی سخت و طولانی مدت (گرمای شدید، سرمای زیاد یا رطوبت بالا)

• انگل ها و بیماری های مزمن که بدن را درگیر می کنند

• بارداری و نیازهای فیزیولوژیکی بیشتر مادیان

• محصور بودن طولانی در فضای کوچک و بدون تحرک کافی

انواع استرس در اسب

انواع استرس در اسب ها

استرس در اسب ها یکی از مهم ترین عواملی است که می تواند سلامت جسمی، رفتار و حتی عملکرد ورزشی آن ها را تحت تأثیر قرار دهد. شناخت انواع استرس به صاحبان، مربیان و دامپزشکان کمک می کند تا مشکلات را سریع تر شناسایی کرده و از بروز بیماری های ثانویه پیشگیری کنند.

به طور کلی انواع استرس در اسب ها به چهار گروه اصلی تقسیم می شود :

• استرس های رفتاری یا روانی

• استرس های مکانیکی (ناشی از صدمات و فشار فیزیکی)

• استرس های متابولیک و تغذیه ای

• استرس های مرتبط با سیستم ایمنی (ایمونولوژیک)

1. استرس های رفتاری یا روانی در اسب ها

اسب ها موجودات اجتماعی و حساسی هستند که حتی کوچک ترین تغییرات در محیط یا رفتار اطرافیان می تواند آن ها را نگران کند. این نوع استرس معمولاً ناشی از تغییر ناگهانی محیط، جداسازی از گله یا افراد آشنا و صداهای ناگهانی است. چنین فشارهای روانی می توانند باعث افزایش بی قراری، ترس، کاهش تمرکز و تغییر در رفتار روزمره اسب شوند. کنترل و مدیریت محیط، آموزش ملایم و ایجاد ثبات در شرایط زندگی اسب، به کاهش این نوع استرس کمک می کند.

2. استرس‌های مکانیکی (صدمات و فشارهای فیزیکی)

صدمات و فشارهای فیزیکی بر اندام ها و سیستم حرکتی اسب می تواند سطح استرس آن را به شدت افزایش دهد. آسیب هایی مانند لنگش، التهاب مفاصل یا عضلات، زخم ها و نعل بندی نامناسب باعث درد و محدودیت حرکت می شوند که مستقیماً بر آرامش و عملکرد اسب تأثیر می گذارند. پیشگیری و درمان به موقع این آسیب ها، استفاده از تجهیزات استاندارد و مراقبت از اندام ها، از مهم ترین راهکارها برای کاهش استرس مکانیکی است.

3. استرس های متابولیک و تغذیه ای

استرس متابولیک اسب

سیستم گوارشی اسب به وعده های کوچک و مکرر در طول روز عادت دارد و عدم رعایت این الگو می تواند باعث بروز مشکلات جسمی و افزایش استرس شود. تغذیه نامتعادل، کمبود فیبر، مصرف بیش از حد غلات یا حذف وعده های غذایی، می تواند به کولیک، لنگش تغذیه ای و کاهش انرژی منجر شود. مدیریت تغذیه، تأمین منابع فیبری باکیفیت مانند یونجه و کاه و استفاده از مکمل اسب تحت نظر دامپزشک از مهم ترین راهکارها برای حفظ سلامت و کاهش استرس متابولیک اسب ها است.

4. استرس های مرتبط با سیستم ایمنی (ایمونولوژیک)

هنگامی که بدن اسب با عوامل بیماری زا مانند ویروس ها، باکتری ها یا انگل ها مواجه می شود سیستم ایمنی فعال می شود و انرژی قابل توجهی از بدن صرف مقابله با این تهدیدها می گردد. این فشار اضافی می تواند باعث تضعیف دفاع طبیعی بدن، کاهش مقاومت در برابر بیماری ها و افزایش احتمال ابتلا به عفونت های ثانویه شود. در بعضی مواقع ممکن است این استرس عملکرد فیزیولوژیک و رفتاری اسب را نیز تحت تأثیر قرار دهد؛ به عنوان مثال کاهش اشتها، کاهش فعالیت و حتی تغییر در خلق و خو از علائم رایج این نوع تنش هستند.

برای کاهش خطر استرس ایمنی، برنامه ای منظم برای واکسیناسیون، کنترل انگل ها و چکاپ دوره ای توسط دامپزشک ضروری است. رعایت این نکات نه تنها سلامت فردی اسب را تضمین می کند بلکه از انتقال بیماری ها به دیگر اسب ها و آسیب به کل گله نیز جلوگیری می نماید.

نشانه ها و عوارض ایجاد تنش (استرس) در اسب ها

نشانه های استرس در اسب

اسب ها هنگام مواجهه با تنش ها ممکن است رفتارها یا علائم خاصی نشان دهند که می تواند سلامت جسمی و روانی آن ها را تحت تأثیر قرار دهد. این نشانه ها شامل تغییر حالت گوش ها و دم، بالا بردن سر، یا باز شدن چشم ها بیش از حد معمول است. سطح استرس هر اسب معمولاً بر اساس رفتار و واکنش های فیزیولوژیکی مانند افزایش هورمون های استرس (آدرنالین و کورتیزول) تعیین می شود.

بسیاری از منابع معتبر دامپزشکی از جمله سایت Park City Equine Center ، علائمی مانند پیسینگ، تعریق، لرزش، چشمک زدگی، بی علاقگی به خوراک، تکان دم و تندتر شدن تنفس را به عنوان نشانه های رایج استرس در اسب ها معرفی کرده اند.

بررسی سطح استرس در اسب

بررسی استرس اسب

استرس و تنش در بدن تمامی موجودات دارای سطوح متفاوتی است که روش های مدیریت و مقابله با هرکدام متفاوت از دیگری است. پیش از آن که به کنترل استرس در اسب و مدیریت آن پرداخته شود، سطوح متفاوت بروز این مشکل در حیوان شناسایی می شود که در ادامه این مطلب به آنها پرداخته خواهد شد.

سطح بدون استرس

از نشانه های اسبی که هیچگونه استرسی ندارد می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ایستادن عادی در جلوی اصطبل انفرادی

• نگاه کردن عادی به اطراف و یا نگه داشتن سر در زیر حد بالای استخوان شانه (Wither height)

• خوراک خوردن و تکان دادن و تیزکردن گاه به گاه گوش ها

• رصد آرام عقب و اطراف بدن خود

• دم یا بدون تکان است یا به آرامی تاب داده می شود

• وجود برخی رفتارهای دهانی تکراری عادی در اسب ها (در خوردن، خاراندن خود و...)

در مجموع، اسب آرام و اصطلاحاً ریلکس، دارای پذیرش بالا نسبت به دستورات آموخته شده و حتی کمی حالت بی توجه دارد.

سطح کم استرس (Low stress)

رفتار سطح قبلی را همراه با راه رفتن با شتاب کمی بیشتر و تکان دادن تکراری سر و انداخت یا صاف کردن گاه به گاه گوش ها دارد. در این حالت اسب با حالاتی مانند گوش دادن بادقت به اطراف، توجه قابل لمس به اطراف و یا حالت اصطلاحاً آلرت (alert) یا حالت هشدار شناخته می شود.

سطح متوسط استرس (Medium stress)

شامل مواردی مانند خراشیدن دیوار یا کف اصطبل و کوبیدن پای عقب به زمین، بازشدن و گشادگی سوراخ های بینی، نگاه کردن مداوم و با تکرار بیشتر نسبت به حالت عادی به اطراف و بالا نگه داشتن دم (البته به حالت دم در نژادهای مختلف اسب نیز باید توجه شود) می شود. در مجموع اسب در این سطح با حالاتی مانند بی قراری (حتی وقتی در جای خود ثابت است) و نشان دادن تنش در ظاهر و زبان بدن و البته گاهی دارای حالت مبهوت دیده می شود.

سطح بالای استرس (High stress)

اسب هایی که در سطح بالای استرس قرار دارند رفتارهای واضح و غیرطبیعی از خود نشان می دهند. این رفتارها می تواند شامل حرکات تکراری و عصبی زیر شوند.

• چرخاندن و پرتاب کردن سُم ها

• تکان مداوم سر یا کوبیدن پا به زمین یا دیوار

• تولید صداهایی شبیه خرخر یا خرناس

• بی قراری، پرخاشگری و بیش فعالی

در این شرایط اسب به وضوح مضطرب، آشفته و غیرقابل پیش بینی می شود و حتی افراد غیرمتخصص نیز می توانند این وضعیت را تشخیص دهند.

با این حال تشخیص سطوح پایین تر استرس (کم یا متوسط) اهمیت بیشتری دارد؛ زیرا در این مراحل امکان پیشگیری و کنترل وجود دارد و از رسیدن حیوان به مرحله بحرانی جلوگیری می شود. برای این کار باید از متخصصان رفتارشناسی، دامپزشکان و کارشناسان تغذیه اسب کمک گرفت تا علت اصلی (روانی، تغذیه ای یا بیماری های ایمنی) شناسایی و درمان به موقع انجام شود.

روش های مدیریت استرس در اسب (پیشگیری و درمان)

مدیریت صحیح استرس در اسب ها نه تنها به حفظ آرامش روانی آن ها کمک می کند بلکه نقش مهمی در افزایش طول عمر، بهبود عملکرد ورزشی و جلوگیری از بیماری های ثانویه دارد. در ادامه مهم ترین راهکارهای پیشگیری و کاهش استرس در اسب ها آورده شده است:

1. پرورش و نگهداری گروهی

اسب ها موجوداتی اجتماعی هستند و زندگی در کنار هم نوعان خود، اضطراب و تنش آن ها را کاهش می دهد. حتی اگر امکان چرا در گروه وجود نداشته باشد حضور در اصطبل یا مرتعی که اسب بتواند سایر هم نوعان خود را ببیند تا حد زیادی به آرامش روانی او کمک می کند. در عین حال باید به مدیریت صحیح گروه توجه داشت تا از درگیری های احتمالی بین اسب ها جلوگیری شود.

۲. بررسی روزانه وضعیت جسمی

آسیب های فیزیکی از مهم ترین عوامل بروز استرس در اسب ها هستند. بررسی روزانه وضعیت حرکتی، لنگش، سلامت سم و وجود زخم های سطحی یا مشکلات مفصلی، بخشی ضروری از نگهداری اسب ها محسوب می شود. بهترین زمان برای این کار معمولاً هنگام تغذیه یا بعد از تمرینات روزانه است زیرا حیوان در آرام ترین حالت خود قرار دارد. رسیدگی سریع به مشکلات جسمی مانع از تبدیل شدن آن ها به منبع استرس مزمن خواهد شد.

۳. مدیریت تغذیه و جیره غذایی

مدیریت صحیح تغذیه در اسب ها نقش مهمی در پیشگیری از استرس های گوارشی و متابولیک دارد. رعایت نسبت مناسب علوفه باکیفیت مانند یونجه و کاه در جیره غذایی، به همراه تأمین انرژی، پروتئین، اسیدهای آمینه و ریزمغذی هایی مثل ویتامین ها و مواد معدنی، برای حفظ سلامت حیوان ضروری است. همچنین تقسیم خوراک به وعده های کوچک و منظم خطر بروز مشکلاتی مانند کولیک، انسداد روده و لنگش تغذیه ای را کاهش می دهد. در کنار این موارد استفاده درست و متعادل از کنسانتره اسب زیر نظر دامپزشک می تواند تکمیل کننده جیره روزانه و تضمین کننده آرامش و عملکرد بهتر حیوان باشد.

۴. پیشگیری و کنترل بیماری ها

بیماری ها و انگل ها از مهم ترین عوامل ایجاد استرس در اسب ها هستند. اجرای یک برنامه منظم واکسیناسیون، ضدانگل، رعایت بهداشت اصطبل و کنترل آفات محیطی می تواند تا حد زیادی از بروز مشکلات جلوگیری کند. همچنین آگاهی صاحبان و مربیان نسبت به علائم بیماری و مراجعه سریع به دامپزشک در صورت مشاهده نشانه های غیرطبیعی بسیار اهمیت دارد. در بسیاری از موارد استفاده به موقع از دارو اسب تحت نظر دامپزشک باعث مهار بیماری در مراحل اولیه شده و از ایجاد استرس شدید و عوارض سنگین تر پیشگیری می کند.

جمع بندی

همان طور که گفته شد اسب ها حیوانات حساس و عاطفی هستند که یکی از نقاط مشترک اصلی آنها با انسان نیز تحت تأثیر تنش های گوناگون بودن و شدت بالای اثرات محتمل تنش ها بر آنها است.

این انواع مختلف تنش ها از روش های مختلف قابل شناسایی هستند که مواردی مانند تشخیص رفتاری استرس های عصبی شدید از روی رفتار بی قرار و آشفته اسب شاید چندان سخت نباشد. اما مواردی مانند تشخیص تنش های متابولیک و تغذیه ای در مراحل اولیه، نیازمند بررسی های دامپزشکی و سنجش مواردی مانند سطح هورمون ها یا نرخ ضربان قلب یا تنفس و سایر سنجش های بالینی است که بدون داشتن دانش کافی انجام آن با صحت و دقت کافی میسر نیست. برای سنجش اولیه علائم و گزارش آنها در زمان مناسب و با سرعت کافی جهت بررسی بیشتر و جلوگیری از آسیب بیشتر به اسب تحت تنش، داشتن آموزش و تجربه کافی و بهره گیری از مشاوره افراد متخصص یک الزام حیاتی است.

پرسش های متداول

• نشانه های اولیه استرس در اسب چیست؟

علائم اولیه استرس در اسب شامل عقب کشیدن گوش ها، تکان دادن دم، بی قراری، کوبیدن پا به زمین و تغییر در اشتهاست. در مراحل پیشرفته تر ممکن است اسب رفتارهای تهاجمی یا کلیشه ای مانند تکان مداوم سر یا ضربه زدن به دیوار نشان دهد.

• چه عواملی بیشترین نقش را در ایجاد استرس اسب دارند؟

تغییرات ناگهانی محیط، تغذیه نامناسب، جدایی از سایر اسب ها، بیماری ها، انگل ها و فشار ناشی از تمرینات سنگین از مهم ترین دلایل استرس در اسب ها هستند.

• بهترین روش های کاهش استرس در اسب چیست؟

قرار دادن اسب در محیط آرام، نگهداری گروهی، بررسی منظم وضعیت سلامت، مدیریت تغذیه با علوفه کافی و مشورت با دامپزشک برای استفاده از داروی اسب در شرایط خاص از راهکارهای اصلی کاهش استرس هستند.

• آیا استرس طولانی مدت برای اسب خطرناک است؟

بله. استرس مزمن می تواند سیستم ایمنی اسب را ضعیف کند موجب کاهش اشتها، لاغری، اختلالات گوارشی و حتی بروز رفتارهای پرخاشگرانه شود. پیشگیری و کنترل به موقع نقش زیادی در حفظ سلامت اسب دارد.

در فروشگاه اینترنتی مرغابی می توانید انواع یونجه و کاه، مکمل اسب و کنسانتره باکیفیت را تهیه کنید تا علاوه بر تقویت سیستم ایمنی و گوارشی، به حفظ آرامش و بهبود عملکرد اسب خود کمک کنید.