آنتی اکسیدان ها چه تأثیری در سلامت طیور دارند؟

نقش آنتی اکسیدان در سلامت طیور

در طی دهه های اخیر صنعت طیور به سمتی رفته است که روز به روز عملکرد گله های طیور از نظر کمیت و کیفیت تولیدات افزایش یافته است. به همین نسبت، تغذیه طیور نیز تخصصی تر شده و جزئیات بیشتری در آن جهت حفظ و بهبود سلامتی و عملکرد گله ها در نظر گرفته می شود. در همین راستا، دیگر نمی توان اجزای خوراک را به مواد خوراکی یا نهاده های طیور مانند دانه های غلات (ذرت، گندم، جو، کنجاله سویا و...) و فرآورده های فرعی کشاورزی و صنایع غذایی محدود نمود.

اجزای نوینی مانند پری بیوتیک ها، پروبیوتیک ها، اسیدیفایرها، مکمل های ویتامینه و/یا معدنی و البته آنتی اکسیدان ها به طور روزافزونی جهت بهبود جیره ها و شرایط تغذیه در حال رایج شدن در تغذیه طیور (به ویژه فارم های نوین نیمه صنعتی و صنعتی) هستند. اهمیت آنتی اکسیدان ها از این جهت بارز است که هم زمان با افزایش تولید و عملکرد گله های طیور، افزایش فشار تولید باعث شده تا تنش ها یا استرس های محیطی نیز بیش از پیش بتواند بر طیور پرورشی تأثیر گذاشته و نقش راهکارهای تغذیه ای و مدیریتی کاهش تنش ها و از جمله آنتی اکسیدان ها (جهت کنترل و جلوگیری از تنش های اکسیداتیو) نیز برجسته تر شود.

نقش آنتی اکسیدان در سلامت طیور چیست؟

با توجه به اینکه تا حدی اجتناب کامل از بروز تنش ها در گله های تجاری طیور ناممکن به نظر می رسد، استرس یا تنش اکسیداتیو ناشی از آنها و تولید رادیکال های آزاد در نتیجة بروز آن نیز جزو چالش های رایج روزمره در فارم های طیور است.

با توجه به مضرات متنوعی که تنش اکسیداتیو و رادیکال های آزاد تولید شده در نتیجة آن برای موجودات زنده و از جمله طیور به همراه دارند، امروزه استفاده از آنتی اکسیدان ها در فرمول دان آماده یا جیره نهایی طیور نه تنها یک امر مفید که به یک الزام تبدیل شده است.

استرس اکسیداتیو در طیور چیست؟

گرچه توضیح آن با زبان ساده سخت است، اما به طور عمومی، استرس اکسیداتیو (تنش اکسیداتیو) به عنوان تولید و تجمع گونه های فعال اکسیژن (ROS) در محیط سلولی و بافتی به اندازة بیش از ظرفیت آنتی اکسیدانی موجود در سلول های بدن جاندار زنده تعریف می شود. تأثیر منفی اصلی گونه های فعال اکسیژن (اکسنده های بسیار فعال یا رادیکال های آزاد) به توان بالای آنها در تغییر چندین ماکرومولکول داخل سلولی بسیار مهم و در نتیجه ایجاد اختلال در مسیرهای بسیار مهم بیولوژیک داخل سلولی برمی گردد. این اختلالاتی که در سطح سلولی ایجاد می شوند، می توانند منجر به تأثیرات عمیق و مهمی بر سلامتی و طول عمر ارگان ها و اندام و در نتیجه خود جاندار میزان این واکنش ها شود.

آنتی اکسیدان ها، مقابله با استرس اکسیداتیو

با توجه به اینکه رادیکال های آزاد یا مولکول های بسیار اکسیداتیو می توانند از طریق فرایندهای تنش اکسیداتیو از درون و عمق سلول ها باعث تهدید سلامتی جانداران شوند، استفاده از آنتی اکسیدان های مختلف برای برقراری تعادل بین توان تخریبی ترکیبات اکسیداتیو و ظرفیت آنتی اکسیدانی در بدن جانداران (در اینجا طیور مدنظر هستند) و در نتیجه حفظ سلامت آنها در برابر تنش های مختلف (که همگی تقریباً تأثیر منفی خود را نهایتاً از طریق تنش اکسیداتیو برجای می گذارند) نقشی حیاتی ایفا کنند. این ترکیبات آنتی اکسیدان خوراکی می توانند انواع مختلفی داشته باشند و از منابع یا منشأهای مختلف تولید و تهیه شوند.

منابع اصلی آنتی اکسیدان ها برای طیور کدام ها هستند؟

اصولاً ترکیبات آنتی اکسیدانی قابل استفاده در خوراک دام و طیور از دو منشأ اصلی ترکیبات طبیعی (ترکیبات عمدتاً گیاهی یا فیتوکمیکال یا فیتوژنیک) و ترکیبات شیمیایی یا سنتیتیک (به طور صنعتی یا مصنوعی ساخته شده) تولیدی در صنایع مربوطه تأمین می شوند که معمولاً از نظر سطح حفاظت از سلول زنده به سه دسته عمده تقسیم می شوند:

• ترکیبات محافظت کننده از تشکیل رادیکال های آزاد با حذف تشکیل پیش سازهای آنها با استفاده از آنزیم های آنتی اکسیدانی مانند سوپر اکسید دسموتاز (SOD)، گلوتاتیون پراکسیداز (GSH-Px) و پروتئین های باند شوند یا متصل شونده به یون های فلزی
• ترکیباتی مانند ویتامین E، یوبیکوئینول (ubiquinol)، کاروتنوئیدها، ویتامین A، اسید اسکوربیک (ویتامین C)، اسیداوریک و... که طی فعالیت آنها پراکسیل‌ها و هیدروپراکسیدها (که غشای سلول و عملکرد سلولی را مختل می کنند) غیرفعال می شود. به خصوص ویتامین E و سلنیوم جزو شناخته شده ترین و رایج ترین آنتی اکسیدان های این گروه هستند.
• در این سیستم مولکول های آسیب دیده ترمیم می شوند یا از بین می روند تا با مولکول های سالم و جدید در سلول جایگزین شوند. این ترکیبات شامل آنزیم های لیپاز و پروتئاز و سایر آنزیم های دارای عملکرد مشابه می شود.

با توجه به این موارد که گفته شد، رایج ترین آنتی اکسیدان های سنتتیک یا ساخته شده در صنعت شامل ترکیباتی مانند اتوکسی کین (Ethoxyquin)، هیدروکسی آنیزول بوتیله (BHA/Butylated hydroxyanisole) و هیدروکسی تولوئن بوتیله (Butylated hydroxytoluene/BHT) و... می شوند.

آنتی اکسیدان های طبیعی قابل استفاده در تغذیه طیور نیز شامل سه گروه زیر می شوند:

• ویتامین های محلول در آب (ویتامین C)، تائورین (Taurine) و اسیداوریک
• ویتامین های محلول در چربی (به ویژه ویتامین های A و E)، کاروتنوئیدها و یوبی کوئینول یا یوبی کوئینون (Ubiquinol or Q10 Enzyme)
• آنزیم های گلوتاتیون پراکسیداز، کاتالاز، سوپر اکسید دسموتاز و... از منشأ طبیعی

آنتی اکسیدان ها در بدن طیور چگونه عمل می کنند؟

همان طور که گفته شد، آنتی اکسیدان ها به طور کلی با ایجاد تعادل بین ظرفیت آنتی اکسیدانی یا غیرفعال کردن ترکیبات اکسیداتیو (رادیکال های آزاد) و میزان تجمع یافته از این ترکیبات مضر در بافت ها (سلول ها) عمل می کنند. در واقع آنتی اکسیدان ها همان طور که از نام آنها پیداست بر ضد ترکیبات اکسیداتیو و تنش اکسیداتیو در سلول ها عمل نموده و این عوامل چالش زای جدی برای سلامت و عملکرد دام و طیور را خنثی می کنند.

آنتی اکسیدان ها هم بر ضد فساد مواد خوراکی (به ویژه مواد خوراکی مانند روغن طیور و پودر چربی) عمل نموده و ماندگاری و سلامت مواد خوراکی را افزایش می دهند و هم بعد از مصرف در بدن طیور از طریق خنثی کردن تنش یا استرس اکسیداتیو نقش مؤثری در کنترل و کاهش عوارض تنش های مختلف محیطی مانند تنش گرمایی، تنش عصبی، تنش پاتولوژیک یا ناشی از عوامل عفونت زا یا بیماری زا و... ایفا می کنند.

چرا طیور باید از آنتی اکسیدان ها استفاده کنند؟

با توجه به آنچه تاکنون گفته شد، پاسخ به این سؤال آسان است. اگر قصد موفقیت حداکثری در سیستم های امروزی تغذیه و پرورش متراکم و پرتنش طیور وجود دارد، استفاده از آنتی اکسیدان یکی از دردسترس ترین و مهم ترین پیش نیازها است.

البته انتخاب آنتی اکسیدان های مناسب و تعیین میزان و نحوه استفاده درست از آنها در تغذیه طیور نیازمند داشتن دانش و تجربه فنی کافی است. زیرا استفاده از آنتی اکسیدان های طبیعی و شیمیایی دارای حساسیت ها و جزئیات خاص خود از لحاظ مصرف بهینه و مؤثر آنها است.

جمع بندی

امروزه توصیه می شود که در دان نهایی تولید شده برای طیور، آنتی اکسیدان های طبیعی یا شیمیایی مناسب از طریق مکمل ها، پیش مخلوط ها یا کنسانتره های طیوری به خوبی فرموله شده افزوده شود تا هم خود خوراک به شرط رعایت شرایط نگهداری و مدت زمان نگهداری مناسب از فساد محفوظ بماند و هم طیور مصرف کننده دان کامل تولید شده در خود مرغداری یا خریداری شده از شرکت های تولیدکننده نیز بتواند بیشترین بهره ممکن را جیره خود در جهت رشد، تولید و سلامت حداکثری ببرند.

معمولاً لیبل یا برچسب موجود بر روی بسته بندی حاوی مکمل طیور، پیش مخلوط، کنسانتره طیور یا دان کامل و جدول مشخصات و محتوای استاندارد روی آن نشان دهنده آنتی اکسیدان استفاده شده و میزان آن است که می توان آن را با کمک مشاور جیره یا مدیر فارم که دانش فنی لازم را دارد، بررسی و متوجه وضعیت آنتی اکسیدان ها در محصول مربوطه شد. البته بخش پشتیبانی فنی شرکت تولیدکننده محصول مربوطه نیز پاسخگوی سؤالات مشتریان و مرغداران در این زمینه هستند.

در اینترنت و وب سایت ها یا اپلیکیشن های جامع دام، طیور، آبزیان، اسب و حیوانات خانگی مانند سامانه مرغابی می توان بین گزینه های متنوعی که از مواد خوراکی، افزودنی های خوراک و دان کامل و... وجود دارد، بررسی و مقایسه لازم را از لحاظ محتوای آنتی اکسیدانی انجام داد و به بهترین انتخاب ممکن رسید. همچنین، خدمات مشاوره ای لازم نیز در صورتی که از قبل در اختیار مرغدار نبوده باشند در وبگاه و اپلیکیشن مرغابی جهت ارائه خدمات و مشاوره های فنی لازمه در مورد محتوای آنتی اکسیدانی خوراک های طیوری مورد نظر برای بررسی و خرید، به سهولت در دسترس هستند.